‘Als werken verdwijnt, moeten we zoeken naar een inkomen zonder werk’

De toekomst van de arbeid lijkt op het verleden, maar de veranderingen voltrekken zich met een hogere snelheid. Dat zegt Marc De Vos, directeur van denktank Itinera.

Sinds twee onderzoekers van de universiteit van Oxford vier jaar geleden hebben voorspeld dat bijna de helft van de Amerikaanse banen bedreigd zou zijn door computers en robots, hangt een apocalyptische schaduw over de toekomst van de werkgelegenheid.

Pessimisten, onder wie enkele iconen van de interneteconomie, denken zelfs dat artificiële intelligentie de mensheid grotendeels werkloos kan maken.

Als werken verdwijnt, moeten we zoeken naar een inkomen zonder werk, en dus het oeroude idee van het basisinkomen recycleren. Ondertussen herverdelen we de beschikbare arbeid, of laten we de arbeidsregels los, om banen te grijpen waar de interneteconomie ze nog overlaat.

Afhankelijk van de politieke overtuiging, zijn dat zowat de spasmen van het doemdenken over de toekomstige werkgelegenheid.

Ik heb arbeidsfuturologie altijd een slechte raadgever voor het arbeidsmarktbeleid gevonden. De geschiedenis van eeuwen technologische vernieuwing leert dat elke vernieuwingsgolf verouderde banen vernietigt, andere banen verbetert en nieuwe banen creëert.

Het saldo van die permanente revolutie is overdonderend batig. In 2017, met decennia van robots, computers en internet achter ons, zijn we nog nooit zo welvarend geweest. Er zijn nog nooit zo veel mensen in staat geweest via betaalde arbeid een leven op te bouwen.

Wordt de toekomst dan dramatisch anders? Dat is onwaarschijnlijk. De onheilsvoorspellingen maken de kapitale fout dat ze taken met banen verwarren. Het is niet omdat computers bepaalde taken van juristen of journalisten zouden kunnen overnemen, dat er geen juristen of journalisten meer nodig zijn.

Het is niet omdat een algoritme de beurs kan bespelen, dat financieel adviseurs nutteloos zijn. Het is niet omdat software medische analyses kan doen, dat artsen zullen uitsterven.

Voor veel banen zal de doorbraak van robots en artificiële intelligentie de mens niet overbodig maken, maar aanvullen en ondersteunen. Daar waar banen effectief verdwijnen, kunnen er nieuwe bij komen.

Als er een intelligente robot in elke thuis en in elke fabriek komt, ontstaat ook een gigantische sector om robots te ontwikkelen, te ontwerpen, te bouwen, te programmeren, te verkopen, te leveren en te onderhouden.

Nieuw onderzoek dat inzoomt op taken in plaats van op banen, en op banencreatie naast banendestructie, is veel optimistischer over de arbeidsimpact van wat intussen de vierde industriële revolutie heet.

Volgens de OESO is minder dan 10 procent van de banen bedreigd, ook in België. Een nieuw rapport van McKinsey berekende de positieve kant. Technologie die mensen aanvult, maakt mensen productiever. Productiviteit is de basis voor meer economische groei en de toegenomen welvaart doet nieuwe banen ontstaan.

McKinsey verwacht dat de robots een positieve balans opleveren voor België, met een kwart miljoen nieuwe banen tegen 2030. Er zullen verouderde banen sneuvelen, naar verhouding zowat de helft meer dan vroeger, terwijl andere verbeteren.

De moraal van het verhaal is dat de toekomst van de arbeid lijkt op het verleden, maar de veranderingen voltrekken zich met een hogere snelheid. Om het verwachte succes te maken, moeten we inzetten op het scholen, bijscholen, herscholen en het herplaatsen van het menselijk talent in onze economie.

De vierde industriële revolutie kan een succes zijn, op voorwaarde dat we mensen en loopbanen mee kunnen laten evolueren en groeien. We moeten investeren in arbeidspotentieel, en niet in arbeidsverdeling of in een inkomen zonder arbeid.

We moeten dat algemener doen, voor meer werknemers en in meer sectoren dan voorheen. We moeten dat samen doen: overheidsdiensten, werkgevers, partners en werknemers zijn allemaal mee verantwoordelijk. Als we dat goed doen, wordt de toekomst van de werkgelegenheid mooi.

Doen we dat niet, dan dreigt economische leegloop en een grote talentschaarste. De toekomst van de arbeid is open. Het is aan ons om de juiste keuzes te maken.