Behalve het grappige Don Kohleone valt er rond het CDU-schandaal bijzonder weinig te lachen. Het is schokkend te moeten lezen hoe één van de grootste Europese politici van de 20ste eeuw in zijn omgang met macht verdacht veel leek op zijn kleine Italiaanse, Franse of Belgische collega’s.
Maar we hadden beter moeten weten. Macht maakt corrupt en absolute macht maakt absoluut correct corrupt. Ook in het moderne Duitsland. En dit is uiteraard de grootste misdaad van Helmut Kohl: in een land dat beter zou moeten weten toch opnieuw afglijden naar een woord van eer boven de wet. Europa boven de wet, de hereniging van Duitsland boven de wet, De CDU boven de wet, het eigen volk boven de wet, een gegeven woord boven de wet. Als een man van eer! Dat is 100% maffia. Foei Kohl!
Pikorde.
We hadden dus beter moeten weten, want er bestaat een uitgebreide literatuur, ook in de managementdisciplines, die ons exact beschrijft hoe het proces rond machtsverwerving en -uitbreiding in de praktijk verloopt. Toch is macht één der laatste grootste taboes. We kunnen in de pers met alle mogelijke details het seksuele leven van zowat iedereen volgen, maar de meeste banale machtsstrijd op een krantenredactie blijft als het allergrootste geheim bewaard. Er is systematische onthullingsjournalistiek nodig vooraleer een tipje van de sluier kan worden opgelicht over de onvermijdelijke machtsstrijden die zich ontplooien bij elke overname of fusie. In het algemeen zijn deze – overigens zeer boeiende – processen zwak gedocumenteerd. Wat een contrast met de intieme beschrijvingen van het mondaine leven van de diverse royalty’s.
Het is absurd het bestaan van macht te ontkennen. Het is blijkbaar een fundamenteel biologisch gegeven: de pikorde komt niet alleen bij kippen voor. Maar menselijke vooruitgang bestaat er juist in deze biologische uitgangspunten om te buigen tot iets edelers. Het is dwaas onze biologische agressie te ontkennen, maar je kan ze wel sublimeren in gevechtssporten, studie van de geschiedenis, van de oorlog of een videospelletje. Dit is de essentie van een democratie en een rechtsstaat: de biologische menselijke conditie rond agressie, macht, seks ordenen via parlementen, rechtbanken, wetten enzovoort.
Ook in het management is macht onontbeerlijk. Een organisatie in een patstelling waar alle partijen net voldoende macht hebben om elkaar in evenwicht te houden is zeer ineffectief. En managers die onvoldoende motivatie tot macht hebben zijn meestal slechte managers. Maar dit betekent niet dat men blind mag blijven voor de grote problemen die met te grote macht gepaard gaan. Ook de macht van het management moet blijvend gecontroleerd en bijgestuurd worden. En er is heel wat voor te zeggen om het management niet – zoals Kohl – al te lang in zijn cockpitje te laten zitten. Ik weet wel, ervaring, expertise en dergelijke. Maar ervaring waarin? Toch niet in de juiste machtsspelletjes? En dat iedereen het herhale: te veel macht maakt corrupt! Ook in het management.
Kick.
Er is uitstekend werk verricht rond de studie van macht, maar je oogst daarmee zelden groot succes. Je werk krijgt snel het statuut van rode oortjes. Henry Mintzberg heeft vier grote klassiekers geschreven. Zijn turf over macht is bij vrijwel niemand bekend. In het Nederlandse taalgebied heeft Mauk Mulder onderzoek van wereldklasse uitgevoerd over de essentie van macht. Zijn werk wordt nauwelijks nog geciteerd. Maar Mulder heeft schitterende dingen geschreven die nu in het licht van de affaire-Kohl nog eens keihard in herinnering worden gebracht.
Macht is fijn. Heel veel mensen krijgen een grote kick van het uitoefenen van macht. Als de eerste schroom wat voorbij is, geniet men met volle teugen van de eerbetuigingen, het respect, sommigen zelfs van de vrees. Bovendien heb je nog wat de Amerikanen de Perks of Power noemen, de kleine extraatjes zoals daar zijn: de privé-jet, de chauffeur, het buitenverblijfje aan het exotische strand. Er zijn weinig expliciete beschrijvingen van het plezier van macht, maar minstens één gewezen minister heeft uitdrukkelijk in een gesprek verklaard hoe hij kon genieten van de belangrijke personen die ‘in het stof kruipend’ bij hem om subsidies kwamen bedelen. Macht werkt erotiserend, zoals Kissinger al liet opmerken, en zoals Clinton bewees. Als iets echt fijn is, kan je eraan verslaafd worden. Iedereen kent wel de zielige beelden van zovele bedrijfsleiders, voorzitters, politici die zich vastklampen aan hun laatste greintje macht. Zelfs de paus van Rome moet zich beroepen op de wil van God om zich wankelend overeind te houden in een functie die hem al lang boven de schouders is gegroeid.
Verborgen.
Nog zelden wordt macht brutaal tentoongespreid. Men overtuigt, licht toe, beïnvloedt. De Amerikanen vervoegen het werkwoord to manage als volgt: I manage, you manipulate. Machtigen denken tenminste dat ze het uitoefenen van de macht discreet aanpakken. Ze houden zelfs de uitoefening voor zichzelf verborgen. Maar vraag het maar eens aan de ondergeschikte. Die praat over zijn superieur makkelijker in termen van: arrogant, machtsgeil, statusgedreven, dominant. Maar ja, taboes worden zelden in het openbaar beoefend.
Maar hoge bomen vangen veel wind. Het is eenzaam aan de top. Je kweekt vijanden. Je wordt op de vingers gekeken. Je verliest in een gemediatiseerde omgeving steeds meer aan privacy. Je slaapt vaak wat minder goed. Ofwel omdat je echt bekommerd bent om het welzijn van je mensen (en dat bestaat natuurlijk ook), of omdat je voor het slapengaan toch wel even moet nadenken wat je zult doen als het uitkomt. Het enig echt spijtige aan macht is dat de balans plezier/kost blijkbaar snel negatief wordt voor de ethisch bewogen personen, de fijngevoeligen, de pareltjes van collega’s. Ze blijft verdacht lang positief voor de machiavellisten, de manipulatoren, de sociopaten.
Misschien moeten we nog eens een pil uitvinden die het uitoefenen van macht aantrekkelijker maakt voor de goeden en gaandeweg onaantrekkelijker voor de slechten. Want de macht van de wetenschap lijkt wel oneindig.
marc buelens
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier