Maakt vrede wel een kans in 2004?

Verwacht geen plotse vrede en democratie in het Midden-Oosten, waarschuwt Peter David.

De auteur is redacteur Buitenland bij The Economist.

De komende twaalf maanden worden cruciaal voor het Midden-Oosten. De Amerikaanse president George Bush belooft van het bezette Irak de eerste echte democratie in de Arabische wereld te maken. Zo geeft hij de regio een inspirerend voorbeeld. In het naburige Iran dooft het vuur van de theocratische revolutie, die ayatollah Khomeini ruim twintig jaar geleden ontketende, zodat ze binnenkort wellicht baan zal moeten ruimen voor een seculaire contrarevolutie. Ondertussen zijn de Palestijnen op weg naar hun eigen onafhankelijke staat. De ellende en al het bloedvergieten van de laatste intifada kunnen toch niet veel langer meer aanslepen? In een gebied dat steevast voor verrassingen zorgt, kan 2004 ook het jaar worden waarin Israël uitpakt met een verrassingsaanval op de nucleaire installaties van Iran.

Optimisten, pessimisten en satirici

Sommige optimisten in Washington denken dat het de VS niet veel langer dan een jaar zal kosten om de democratie in Irak van de grond te krijgen. Drie decennia Saddam Hoessein, drie oorlogen en een decennium van sancties brachten Irak zoveel schade toe, dat de VS veel instellingen compleet opnieuw zal moeten opbouwen. Als je alleen al bedenkt hoelang het heeft geduurd om het licht weer aan te krijgen, dan weet je ook waarom het uitbouwen van stabiele, representatieve politieke instellingen zo goed als zeker flink wat meer dan een jaar in beslag zal nemen.

Sommige pessimisten denken dat het in Irak zo verschrikkelijk fout zal lopen, dat de VS het hazenpad zal kiezen. Ook dat is niet ondenkbaar. Maar binnen een jaar? Irak zou wel enorm herrie moeten schoppen, wil Bush (of zijn opvolger) zo snel al met de staart tussen de benen afdruipen. Natuurlijk kan het zijn dat de Amerikanen zo van streek raken door de kosten en complicaties, dat ze een krakkemikkige of pseudo-democratie installeren om dan snel de hielen te lichten. Maar dat zou een gevaarlijke vergissing zijn, een teken van zwakte dat de VS-status in plaatsen ver buiten Irak kan aantasten.

Sommige satirici schilderen een Arabische wereld af die nu moet kiezen tussen de concurrerende waarden van de VS en de terreurbeweging Al-Qaeda, tussen een liberale democratie en moslimfundamentalisme. Maar voor de meeste Arabieren is dat helemaal geen wezenlijke keuze. Zelfs al komt er een voorbeeldige democratie van de grond in Irak, dan nog zullen de autoritaire regimes van Egypte, Syrië en de rest dat goede voorbeeld niet volgen. Dergelijke regimes zijn zo stevig verankerd, dat ze niet plots omver worden geworpen door Al-Qaeda, noch door democraten van eigen bodem.

Geduld is een deugd, behalve voor Palestina

Mettertijd kunnen de veranderingen die de Amerikaanse invasie van Irak ontketend hebben, ingrijpende gevolgen hebben voor de hele moslimwereld. Nochtans zullen de meeste veranderingen die verder reiken dan Irak, veranderingen in mentaliteit en opvattingen zijn: ze zullen dan ook pas geleidelijk doordringen. De Amerikaanse bewindslieden zullen dan ook geduld moeten hebben, zeker in 2004. Het is een prima idee het Iraakse elektriciteitsnet zo snel mogelijk te herbouwen, maar het is een barslecht idee de oprichting van een democratie te ondermijnen door te snel te willen handelen.

Slechts in één specifiek deel van het Midden-Oosten moet de VS ongeduldig zijn: de impasse tussen Israël en de Palestijnen zal nog veel gewelddadiger worden als de supermacht niet wat meer inspanningen levert om de diplomatie nieuw leven in te blazen. Dat wordt wel moeilijk in een jaar waarin er presidentsverkiezingen zijn in de VS. Welke positieve resultaten de oorlog met Irak ook mag opleveren, in de ogen van de Arabieren zullen de Amerikanen uitgerangeerd zijn als de Israëlische bezetting van de westelijke Jordaanoever en de Gazastrook aansleept zonder enig vooruitzicht op de tenuitvoerlegging van de land-voor-vrede-akkoorden. Hoewel Ariel Sharon noch Yasser Arafat in 2004 bereid zullen zijn voor de andere te zwichten, zijn de Palestijnen en Israëli’s het aanhoudende geweld moe en zullen ze openstaan voor een compromis. Het afgelopen jaar heeft Bush precies de juiste dingen gezegd over het stichten van een onafhankelijk Palestina naast een veilig Israël. Het komende jaar zal uitwijzen of die mooie praatjes ook gerealiseerd kunnen worden.

Peter David