“Maak van de werkplaats een happy place”

“Vlaanderen heeft veel slimme mensen. Maar dat volstaat niet. Er is vooral nood aan passie en begeestering.” Dat zegt de Zuid-Afrikaanse creativiteitsgoeroe Kobus Neethling. Hij was onlangs twee weken in Vlaanderen, op uitnodiging van Flanders DC en de Vlerick Leuven Gent Management School.

Door Patrick Claerhout/Foto Jelle Vermeersch

Door Patrick Claerhout/Foto Jelle Vermeersch

Wij strikken Kobus Neethling voor een interview tussen een werklunch en een presentatie die hij geeft aan de Vlerick MBA en Master-studenten in Gent. Een dag eerder hield hij een workshop met de top van Belgacom. “Het viel mij op hoe geïnteresseerd de Belgacom-mensen waren. Als werknemers van een voormalig staatsbedrijf beseffen zij meer dan anderen hoe belangrijk creativiteit is om te overleven.”

Neethling is in Vlaanderen voor Flanders DC Faculty in Residence. Dat is een samenwerking van Flanders DC en de Vlerick Leuven Gent Management School, waarbij internationale gastdocenten naar Vlaanderen gehaald worden. De Zuid-Afrikaan is een van de meest gereputeerde professoren en coaches in creatief gedrag. Hij schreef meer dan tachtig boeken, ontving diverse onderscheidingen, en adviseert en traint leidinggevende Zuid-Afrikaanse en internationale ondernemingen. Onder meer Anglo American, Johnson & Johnson, Shell, Toyota, Mercedes, DeBeers en Chevron doen op zijn diensten een beroep.

Ik zie ook enkele banken op uw klantenlijstje staan. Hebt u daar nu meer werk dan voor de financiële crisis?

KOBUS NEETHLING. “De crisis van de afgelopen achttien maanden heeft veel ogen geopend. Er is een grotere openheid en bereidheid om te luisteren. De financiële instellingen bleken gewoon niet creatief genoeg om hun problemen op te lossen. Ze hadden onvoldoende ideeën, onvoldoende verschillende ideeën en onvoldoende originele ideeën. Hoe hebben ze hun problemen opgelost? Door naar de overheid te stappen en geld te vragen. Dat is wat ze honderd jaar geleden ook al deden. De banksector zit gevangen in oude denkpatronen. Het is een branche waar een groot tekort aan creativiteit heerst.”

Noem eens enkele bedrijven die volgens u uitblinken in creativiteit?

NEETHLING. “Voor de hand liggend zijn de innovatieve technologiebedrijven zoals Apple. Maar ik vind Warren Buffett ook een goed voorbeeld van iemand die het vaak gaat zoeken op plaatsen waar anderen niet gekeken hebben of vergeten te kijken. Onlangs investeerde hij een hoop geld in de acquisitie van de Amerikaanse goederentreinmaatschappij Burlington Northern & Santa Fe Railways. Dat is op zijn minst gedurfd en origineel te noemen.”

Is dat de essentie van creativiteit: origineel uit de hoek komen?

NEETHLING. “Het is heel moeilijk om het fenomeen te definiëren. Als wij bedrijven adviseren en managers trainen, stimuleren wij ze om te kijken waar anderen nog nooit gekeken hebben, of om zaken te bedenken waar men voorheen geen oog voor had. Creativiteit is niets anders dan a fresh pair of eyes, een frisse kijk op de zaken. Maar essentieel is dat die creativiteit iets oplevert of bijbrengt, professioneel of in ons privéleven. Creativiteit geeft je een voorsprong – in wat je ook doet.”

In uw boeken wijst u op het belang van een open geest. Maar dat is toch iets wat je hebt of niet hebt?

NEETHLING. “Niet akkoord, alle creativiteitsvaardigheden kun je trainen en ontwikkelen. Om je geest open te houden, hebben wij bijvoorbeeld een heel eenvoudige trainingsmethode ontwikkeld: telkens als je brein zich afsluit, moet je op een papiertje het tegenovergestelde opschrijven. Dus elke keer als je met je wagen in de file staat en je windt je op, schrijf je neer wat je op dat moment zou moeten doen: geduldig zijn. Op die manier herprogrammeer je je brein. Je leert dat je bewust kunt kiezen voor de andere optie: rustig blijven. Die methode levert ongelooflijke resultaten op.

“Bepalend is wat je in je brein steekt. Wat je erin steekt, krijg je terug. Wie constant problemen in zijn brein steekt, krijgt nog meer problemen terug. Wie opportuniteiten in zijn brein steekt, krijgt mogelijkheden terug. Daarom mag je geen negativisme toelaten in je bedrijf. Wie zich constant negatief opstelt en overal problemen ziet, verlamt de creativiteit.

“Mij is een uitspraak van Donald Trump bijgebleven. Hij stelde vast dat hij rijker werd naarmate de financiële crisis vorderde. Dat komt omdat elke crisis opportuniteiten inhoudt, en sommige mensen creatief genoeg zijn om die kansen te detecteren en vast te grijpen. Anderen worden bedolven onder de problemen. Dat is geen toeval.”

Is er in crisistijden wel ruimte voor creativiteit?

NEETHLING. “Creativiteit stelt je in staat om uniek te zijn, om je te onderscheiden, om te breken met de routine. Net daarom is het zo belangrijk in crisistijden – omdat dat een moment is waarop een onderneming alle activiteiten tegen het licht moet houden. Als je niet creatief bent, zul je automatisch teruggrijpen naar de recepten uit het verleden. Maar zo kom je niet vooruit. In crisistijden moet je op zoek gaan naar nieuwe oplossingen, nieuwe klanten, nieuwe toepassingen.”

Veel zakenmensen zeggen: business is 1 procent inspiratie en 99 procent transpiratie.

NEETHLING. “Ik ben de eerste om toe te geven dat je niet buiten hard werken kunt. Dat is zeker een succesfactor. Maar wat maakt het verschil tussen twee ondernemers die allebei hard werken? Die 1 procent inspiratie toch? Trouwens, als je die 1 procent inspiratie niet hebt, kun je zo hard werken als je wilt, je zult er niet geraken. Die 1 procent is net essentieel. Als die goed zit, kun je je onderscheiden en succesvol zijn. Ik zou mij als ondernemer of bedrijfsleider dan ook vooral bezighouden met die 1 procent.”

Hoe kan een organisatie creativiteit stimuleren?

NEETHLING. “Wat je ook doet – als je geen bedrijfscultuur hebt die mensen aanzet tot samenwerking en tot het delen van informatie, zal het niet werken. Openstaan voor creativiteit moet gedragen worden door de hele organisatie, van hoog tot laag. Je moet er echt iedereen bij betrekken, zodat iedereen van iedereen kan leren.

“Het probleem in het bedrijfsleven is dat, dankzij allerlei vormen van productvernieuwing, de creativiteit van het brein erkend wordt. Maar de creativiteit van het hart blijft achter. Niet alleen in de zakenwereld trouwens – ook in de politiek. Er zijn zo weinig leiders die magic kunnen creëren voor hun mensen, zoals Nelson Mandela dat gedaan heeft in Zuid-Afrika. Waarom was Mbeki maar een flauwe opvolger van Mandela? Omdat hij geen enthousiasme opwekte. Hij was een heel slimme, intelligente man, maar hij maakte emotioneel geen indruk. Dat werkt niet meer. Je moet mensen zowel rationeel als emotioneel kunnen begeesteren.”

Moeten CEO’s een groot hart hebben?

NEETHLING. “Vooral CEO’s moeten meer emotionele creativiteit aan de dag leggen. Zij moeten een plaats creëren waar mensen gelukkig zijn en hun talenten kunnen ontwikkelen. Vergelijk het met een klaslokaal. Als een kind een fantastische dag op school beleefd heeft, weet je dat het in een omgeving zit waarin het zaken kan leren en absorberen. Als een kind zenuwachtig of ongelukkig is op school, dan komt er niets van in huis. We moeten echt niet bang zijn om van onze bedrijven en scholen happy places te maken.

“Europese bedrijven lopen hierin ver achterop. Ze laten toe dat hun werknemers enkel technisch bezig zijn, maar voor de rest zich niet verbonden voelen met hun werkgever. Als ze niet snel wakker worden, en iets doen aan het creëren van een werkomgeving die creativiteit stimuleert, zullen ze het zich nog beklagen.”

In Europa heeft iedereen de mond vol van innovatie. Dat is toch goed?

NEETHLING. “Europa heeft inderdaad de mond vol van innovatie, maar tezelfdertijd gaat er veel minder aandacht naar creativiteit. Nochtans, als je onvoldoende creatief bent, kun je ook niet innoveren. Innovatie is relatief eenvoudig: het proces van nieuwe toepassingen te ontwikkelen of technologische vernieuwing uit te rollen is niet moeilijk. Maar je moet de juiste mensen hebben of vinden. Alles begint met een creatieve mens die een briljant idee heeft of iets totaal nieuws bedenkt. Europeanen focussen te veel op het idee en te weinig op de persoon van wie het idee moet komen. Hoe maak je ervoor dat mensen mondig zijn, opkomen voor zichzelf en voor hun ideeën? Die vraag wordt hier niet gesteld.”

Kunt u binnen de minuut uitmaken of een bedrijf een stimulerende werkomgeving bezit of niet?

NEETHLING. “Natuurlijk. Het volstaat te luisteren naar hoe de mensen met elkaar praten en omgaan. En er is nog een eenvoudiger manier. Je vraagt gewoon aan elke werknemer: wilde u hier vandaag echt zijn? Je zult verrast zijn van de antwoorden. De meeste mensen zullen antwoorden: neen, my heart is not in this place. ( glimlacht) Als Vlaamse bedrijfsleider zou ik deze oefening toch eens maken…”

Is het dan een typisch Europees probleem?

NEETHLING. “Neen, het is een wereldwijd probleem. Er is in onze maatschappij te weinig passie en begeestering voor de juiste zaken. Leiders zijn er vaak met hun hart niet bij. Nogmaals, het is veel eenvoudiger om met je brein te werken dan met je hart. Het is gemakkelijker om een smartphone te creëren dan om de armoede in Ethiopië uit te roeien. Daar is een passie voor nodig die de wereldleiders blijkbaar niet hebben.

“Maar toch komt het probleem misschien meer voor in Europa dan elders. Europeanen zijn intellectueler en afstandelijker dan de rest van de wereldbevolking. Daar is niets mis mee, maar het heeft wel implicaties. Met volle overtuiging voor iets gaan of voor een bedrijf werken, dat is bij jullie toch de uitzondering. Jullie houden graag afstand, jullie houden er niet van als iemand te dichtbij komt. Weet je, ik ben nu bijna twee weken in Vlaanderen. Ik heb heel veel slimme en aangename ondernemers ontmoet, het was een zeer plezante ervaring. Maar ik wil jullie toch aanmoedigen tot meer openheid. Als je je opent voor de anderen, zul je er de vruchten van plukken. Openheid is een vorm van toegevoegde waarde creëren.”

“Wie constant problemen in zijn brein steekt, krijgt nog meer problemen terug”