Loon naar werken

Ze fietst elke ochtend naar haar werk en ze gaat er elk jaar op vooruit. Hoeveel ze er op vooruit gaat, hangt niet van haar af. Dat wordt in nachtelijke vergaderingen door sterke mannen uit werkgeverskringen en vakbonden besproken. Als de mannen klaar zijn schrijven ze, vermoeid maar tevreden, een collectieve arbeidsovereenkomst. In de cao wordt voor alle werknemers binnen de bedrijfstak dezelfde loonstijging afgesproken. We gaan er allemaal even hard op vooruit, maakt niet uit of we sprinten of keutelen. De cao is de ruggengraat van het loonstelsel in de economie. Het Nederlandse poldermodel steunt op het beheersen van de loon-cao. Er wordt al decennialang over gewaakt dat de loon-cao niet uit de band springt, want loonmatiging is goed voor de export en voor de werkgelegenheid.

Zo is het altijd gegaan, maar zo zal het niet blijven. In de toekomst zal haar loon steeds meer van haar prestaties afhangen en steeds minder van wat op hoog niveau wordt beslist. Met de opkomst van het individueel prestatieloon verliest de collectieve loon-cao haar centrale positie.

Prestatiebeloning.

Op dit moment zit de loon-cao nog stevig in het zadel. Ze geeft rust en zekerheid. Er zijn echter duidelijk verschuivingen merkbaar naar meer prestatiebeloning. Prestatiebeloning betekent dat je salaris afhangt van je eigen prestaties of van de prestaties van het team of het bedrijf waarin je werkt. Als de baas tevreden is over je werk krijg je een periodiek extra, en als hij fenomenaal tevreden is, krijg je promotie en schuif je een hele loonschaal op. Dat was altijd al zo, maar nu gaat het harder. Bovendien krijgen steeds meer werknemers gratificaties, bonussen en provisies voor hun hogere productiviteit of hogere omzet. Ook de winstuitkering kent steeds meer succes. In Nederland heeft nu bijna 40% van de werknemers een prestatiebeloning. In de Nederlandse bank- en verzekeringssector heeft iedereen ze.

Op de nationale loonsom is het aandeel van de prestatiebeloning nog niet erg groot. Belangrijker is echter dat het aandeel de jongste vijf, zes jaar hard groeit. Ik verwacht dat het in de volgende jaren sterk zal blijven groeien en dat uiteindelijk de meeste werknemers een of andere vorm van prestatiebeloning zullen ontvangen. Niet als gehele loon, maar als een belangrijk deel van hun loon.

Diensteneconomie.

De loon-cao stamt uit de tijd dat België en Nederland nog industriële economieën waren. Een collectief loon past niet bij de diensteneconomie die we nu zijn. In de industrie wordt de productiviteit door het productieproces bepaald (denk aan de lopende band). De individuele werknemer heeft daar niet veel invloed op. Maar in een diensteneconomie hangt de kwaliteit van de dienst af van de persoonlijke inzet van de werknemer. Om die inzet te stimuleren ligt het voor de hand haar te belonen op de resultaten van haar werk.

Prestatiebeloning past ook bij de individualiseringstendens in de samenleving. Het lidmaatschap van vakbonden loopt terug. In Nederland gaat die terugloop harder dan in België. Nu is slechts een kwart van de werknemers vakbondslid in Nederland. In België is dat nog de helft. In Nederland verklaart de minister van Sociale Zaken de afgesloten cao’s algemeen verbindend voor alle werknemers, of ze nu vakbondslid zijn of niet. Daardoor gelden de cao’s in Nederland ook voor vier op de vijf werknemers. Mede door de algemeen verbindende verklaring krijgt de loon-cao een centrale rol. Maar dat is een politieke keuze die kan worden omgedraaid. In het Verenigd Koninkrijk heeft Thatcher dat bijvoorbeeld gedaan.

Loonmatiging.

Als de loon-cao zou wegvallen, dan is er toch nog loonmatiging. Prestatiebeloning heeft loonmatiging automatisch ingebouwd. Als het slecht gaat met de economie, dan is er minder omzet en minder winst en zakt het prestatieloon. Daardoor komt er ruimte voor herstel. De loon-cao wordt niet morgen afgeschaft en ook niet overmorgen, want niet iedereen is enthousiast over prestatiebeloning. Maar als ze in 2020 nog werkt dan hangt het helemaal van haarzelf af of ze erop vooruit gaat.

jules theeuwes