Bedrijven die speelsheid toelaten, zullen succesvoller zijn. Dat is het uitgangspunt van het congres In Play We Trust op 23 mei in Gent. Speelsheid doet mensen beter samenwerken, schept een vertrouwensband, vermindert stress en verhoogt de creativiteit.
De Nederlander Bas Haring is filosoof, schrijver van bekroonde kinderboeken en populair wetenschappelijk werk, televisiemaker en hoogleraar aan de Universiteit van Leiden. Speelsheid is een thema dat hem al langer bezighoudt, en dat zich volgens hem vooral uit in ‘speels denken’, dat hij definieert als “denken op een manier waarop andere mensen niet (kunnen) denken”.
Speelsheid zit in iedereen. Kinderen laten zich in hun denken niet beperken door wat kan of niet kan, of door wat anderen verwachten. De meesten onder ons raken die manier van denken kwijt, ergens onderweg naar de volwassenheid. “Terwijl kinderen van nature speels denken, is dat voor volwassenen net heel moeilijk, omdat het ons expliciet is afgeleerd”, stelt Haring. “Dat begint al op school, waar we gedrild worden om op één bepaalde manier te denken. Ook op het werk leren we te denken in vaste formats. Een creatief idee? Stop het in een powerpoint.”
We onderdrukken ook zelf de speelsheid in ons denken, vindt Haring. “We kijken en luisteren te veel naar anderen. We vragen vrienden en kennissen om hun mening, checken Twitter, enzovoort. Terwijl we, om speels te denken, ons net niet mogen laten beïnvloeden door onze omgeving.” Alleen al omdat die omgeving vaak erg homogeen is. “We zijn geneigd ons te omringen met mensen die op elkaar lijken.” Haring werkte ooit mee aan een sociologisch onderzoek, waarbij aan mensen werd gevraagd twintig personen op te noemen die hen inspireerden. “We gingen na wie van die twintig elkaar kenden, en wat bleek: hoe minder van die twintig elkaar kenden, hoe beter de onderzochte personen scoorden op speels en fris denken.”
Starters
Op basis van die studie doet Haring een nogal drastische aanbeveling: “Zodra je mensen goed kent, kan je ze beter dumpen en je energie steken in nieuwe contacten. Na een paar gesprekken vertellen de meesten nog weinig nieuws.” Dat klinkt behoorlijk opportunistisch, geeft Haring toe. “De vraag is wat je wil. Je hoeft niet zover te gaan dat je om de paar maanden je hele vriendenkring vernieuwt, maar om frisse ideeën te krijgen, kan je toch beter uit dat vaste kringetje ontsnappen.”
Vooral naar jezelf luisteren en je niet laten beïnvloeden door wat anderen denken, het vraagt toch veel lef en zelfvertrouwen om dat op het werk te doen? “Klopt, omdat anderen je wellicht minder serieus zullen nemen dan je vindt dat je verdient. Tegelijk geeft dat ook weer kansen: je bent dan vrij om dingen te zeggen waaraan anderen niet hebben gedacht. Uiteindelijk krijg je dan toch weer respect voor je nieuwe ideeën, maar je moet wel het risico durven te nemen, én je moet geduld hebben.”
Haring heeft wel de indruk dat speelsheid stilaan meer naar waarde wordt geschat, ook in de bedrijfswereld. “Daar heeft men dezer dagen de mond vol over innovatie. Maar als je dingen op een nieuwe manier wil doen, dan heb je open geesten nodig, en mensen die buiten de lijntjes durven te kleuren. Het is geen toeval dat innovatie zelden in de bedrijfsrangen zelf ontstaat. Vaker zijn het jonge starters die innovatie tot stand brengen door dingen uit te proberen, en zich dan voor veel geld laten kopen door een groot bedrijf. De vernieuwing die Tesla bracht, ontstond ook los van de bestaande auto-industrie.”
Blijven spelen
Tim Van Aelst, de bedenker van televisieprogramma’s als Benidorm Bastards en Wat Als?, kan zich geen leven zonder speelsheid voorstellen. “Speelsheid hangt nauw samen met humor, en laat dat nu de twee ingrediënten zijn die wij nodig hebben om creatieve programma’s te maken. Het is niet omdat je meerderjarig bent dat je het speelse achter je moet laten. Iedere gezonde volwassene heeft behoefte aan ‘speeltijd’, alleen is dat een nood die vaak wordt genegeerd. Duizenden mensen zitten hele werkdagen lang in een situatie zonder humor of speelsheid. Geen wonder dat comedians zoveel succes hebben.”
Speelsheid toelaten op het werk heeft nochtans alleen maar positieve gevolgen, meent van Aelst. Ook buiten de creatieve sector. “Speelsheid maakt dat mensen zich beter voelen. Spelen verlicht en maakt gelukkig. Kijk naar een kind dat speelt, dat gaat helemaal op in het hier en nu. Wie gelukkig is, presteert toch ook beter? Speelsheid zorgt ook voor innovatie. Niet onbelangrijk, want je kan in een bedrijf zowat alles inkopen, behalve frisse ideeën.”
Voor de überplayer Tom Waes is speelsheid vooral iets dat plezier opwekt. “Niet het gevoel hebben aan het werk te zijn, en toch met een geslaagd resultaat terugkomen. Dat gevoel heb ik met Reizen Waes. Waarom zou dat buiten de tv-wereld niet kunnen? Bij opnames in Georgië ontmoette ik ooit een pastoor die niets anders deed dan zich amuseren. Zijn kerk zat stampvol. Ook in het bedrijfsleven verhoogt speelsheid de productiviteit, daar ben ik van overtuigd. Ik durf te wedden dat een speelse verkoper meer deals binnenhaalt dan zijn niet-speelse collega. Zelfs als die speelsheid niet meer omzet oplevert, dan wel gelukkiger mensen. Ga maar na: bedrijven met weinig verloop zijn die waar mensen met plezier werken. Speelsheid is volgens mij een probate remedie tegen stress en burn-out, een vorm van preventie zelfs.”
Taboe
Toch is speelsheid in heel wat bedrijven nog taboe. Volgens Tim Van Aelst heeft dat veel te maken met onze katholieke moraal. “Je moet hard je best doen, en pas daarna word je beloond. In die logica kunnen ‘werken’ en ‘je amuseren’ niet samengaan. Dus kijken we uit naar het weekend, de vakantie of het pensioen, en genieten we niet van het werken zelf, vergeten we in het hier en nu te leven en gaan we naar de cursus mindfulness om weer in het moment te leren zijn. Absurd, toch?”
Nog een reden voor dat taboe: de misvatting dat speelsheid focus en sérieux in de weg zou staan. Wel integendeel, vindt Tom Waes: “Als wij Reizen Waes maken, dan zijn wij zijn heel gefocust, hoe spontaan en ongedwongen dat programma ook mag lijken. Focus is zelfs een voorwaarde voor speelsheid: precies omdat we weten dat alles vooraf perfect is voorbereid en dat de ploeg uiterst professioneel is, kunnen we de controle loslaten en komt het plezier. Dat heeft weinig te maken met onnozel doen of flauwe moppen tappen”, benadrukt Waes. “Bedrijfsleiders zijn bang dat daardoor tijd verloren gaat, maar dat klopt niet. De kosten voor burn-out en ander verzuim zullen hoger oplopen, als er geen plezier mag zijn.”
Tim Van Aelst begrijpt de angst van bedrijfsleiders ergens wel. “Ze zijn bang dat de slinger te ver doorslaat. Na een hilarische middagpauze van anderhalf uur voel ik mij soms ook verplicht even naar de klok te wijzen. En dan heb ik nog makkelijk praten, zullen sommigen terecht zeggen. Ik zit in een branche waar we al spelend iets kunnen maken dat geld kan opbrengen, maar evengoed moeten wij deadlines en resultaten halen. Het is ook voor een productiehuis zoeken naar een evenwicht tussen spelen en werken, tussen creativiteit en discipline, al zal die balans bij ons anders liggen dan bij een boekhoudkantoor.”
Op commando
Dan mag je als CEO overtuigd zijn van het nut van speelsheid, rest nog de vraag hoe je die in je bedrijf introduceert of bij je medewerkers aanwakkert. “Moeilijk uit te leggen”, vinden Waes en Van Aelst. Een pasklare formule is er niet, maar het is nooit een slecht idee bij jezelf te beginnen. Tom Waes: “Vaak krijg je terug wat je geeft. Bij Reizen Waes probeer ik altijd een of ander grapje in mijn interviews te stoppen, er een soort twist aan te geven. Ik merk dat de geïnterviewde daardoor zelf ook in een andere modus terechtkomt.”
In speelsheid op commando gelooft Tim Van Aelst niet. “Zo van ‘nu gaan we een dag speels zijn’, zoals sommige van die geforceerde coachingsessies beloven, dat vind ik onzin. Volgens mij heeft het meer effect om de dagelijkse routine te doorbreken met kleine dingen. Spelletjes spelen met de collega’s bijvoorbeeld. Bij ons is dat Champions League ‘sjotterkas’, een soort tafelvoetbal, maar om het even welk spelletje is goed. Zolang het maar meer is dan samen een Lotto-formulier invullen. Ook bevorderlijk voor de speelsheid zijn initiatieven als de spreuk van de maand, of de e-mail van de maand. Bij ons hangt nu een klacht omhoog ‘Jullie maken tv met ons belastinggeld’, terwijl het om een VTM-programma ging (lacht). Om het even wat kan werken, zolang er maar zelfrelativering en humor in zit.”
Karin Eeckhout, fotografie Thomas Sweertvaegher
“Iedere gezonde volwassene heeft behoefte aan ‘speeltijd’, alleen is dat een nood die vaak wordt genegeerd” – Tim Van Aelst
“Speelsheid is volgens mij een probate remedie tegen stress en burn-out, een vorm van preventie zelfs” – Tom Waes
“Zodra je mensen goed kent, kan je ze beter dumpen en je energie steken in nieuwe contacten” – Bas Haring
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier