Leve de recessie!

Ondernemersland wordt geplaagd door een eigen soort mondû en klauwzeer: de vrees voor een recessie. Wat valt daaraan te doen? Trends vroeg het aan Luc, Frank en Dirk Luyten, twee partners van internationale adviesbedrijven en één hoogleraarûbedrijfsbouwer van de KU Leuven.

“Wij groeiden op in een meritocratische omgeving. Onze ouders waren geen kapitalisten. Wij passen goed in de kennissector, waar je bloeit op basis van je hersenen en emotionele intelligentie,” biecht Luc Luyten op. Rond de Blue Tower bij Bain aan de Louizalaan is het hot, humid en hazy. Frank Luyten voelt zich thuis: “Typisch Washington-weer.”

De sfeer in de toren is ernstig maar niet paniekerig. Er vallen geen nonsensicale adviezen als “om te besparen haal de olijven van de cocktails bij het personeelsfeest”.

TRENDS. De stroom van winstwaarschuwingen, ontslagen, schulden, exploderende pretenties en foute voorspellingen blijft aanzwellen. ‘The End Is Near’, zoals de onheilsboodschapper in Hyde Park al jaren profeteert?

LUC LUYTEN: “Wij hebben onlangs een onderzoek verricht bij 375 ondernemingen om te zien hoe ze functioneerden vóór en na de jongste recessie, die van 1990-1991. Turbulentie heeft in de lucht meer passagiers gedood en verwond dan andere luchtvaartproblemen. We stevenen af op economische turbulentie. Alle respondenten van onze peiling waren minder koelbloedig dan de leidende economen, maar driekwart gelooft dat turbulentie een window of opportunity is om strategische voordelen te behalen. Dit is eveneens het moment waarop de selfpromoting CEO uitgewezen wordt, de man van de zevenmijlslaarzen, de Richard Bransons, Bernard Tapies, Thomas Hoffa‘s.”

DIRK LUYTEN. ” Lernout & Hauspie liep veel te snel en sprong veel te ver, maar liever dat dan nooit eens iets te beleven.”

FRANK LUYTEN. “Dát is het grote onheil van Vlaanderen, het gebrek aan lef, de guts.”

DIRK LUYTEN. “Turbulentie maakt beslissingen nemen moeilijker en riskanter. Het wordt hachelijker om kapitaaluitgaven, onderzoek en ontwikkeling, aanwervingen of reclamegeld goed te keuren. Toch is het dwaas om automatisch en alleen maar te snoeien. De crisis komt voor sommige ondernemers op het goede moment. Amerikaanse ondernemingen die een challenger zijn en zich eventueel als marktleider hebben gevestigd, zullen na een magere tijd verdergaan op hun triomftocht. De tweede keuze van ondernemingen wordt neergesabeld, en Amerikanen als Yahoo! en Amazon zullen overleven.”

LUC LUYTEN. “Uit ons onderzoek blijken enkele vuistregels. Ten eerste: kostenbeheersing is cruciaal, maar afslanken is niet het enige wat belang heeft. De betere managers bouwen aan schaaleconomie, kopen rivalen en versterken hun distributiekanalen. Ten tweede: als je nog geen noodplan hebt, stel het meteen op. Denk aan een zwart scenario, maar laat het je optimisme niet ondersneeuwen. Ten derde: handel, maar zonder te overreageren. Het is soms beter om beslissingen te nemen die imperfect zijn dan géén beslissingen te nemen. Niemand heeft een duidelijk stel cijfers. Ten vierde: een groot probleem is dat minder dan 40% van de CEO’s in de stuurstoel zat bij de vorige recessie, dus de ervaring laat te wensen over. Die kun je opsteken door te kijken naar kleinere ondernemingen die elke dag moeten knokken om te overleven.”

DIRK LUYTEN. “Nu moeten de bedrijven hun competitieve troeven verbeteren. En dus moeten ze zich toespitsen op de klanten én investeren in de sleutelactiva. Accenture werft sterk aan. Twee jaar geleden was er een gebrek aan geschikte kandidaten en toen konden wij niet bijpompen. We willen klaar staan voor een nieuwe boom. Buy assets in the low season is een belangrijk advies voor vandaag. Hak niet in onderzoek en ontwikkeling, in de talentenbank.”

LUC LUYTEN. “Bain & Company ziet in de Verenigde Staten de scherpe terugval. Sinds 1989 misten de VS slechts eenmaal groei, en nu ontploft de bubbel. Op twee kwartalen maakten de Amerikanen een harde landing. Ups zijn goed voor consultants, downs ook, maar de keertijd is moeilijk. De jongste twee kwartalen noteerde Bain een terugval in de consultancy-opdrachten. Wat na deze inzinking zal blijven, is de steeds grotere wispelturigheid en onvatbaarheid van de wereld. In de Vlaamse scheepsbouw kon je dertig jaar werken met een gestage, kleine toename van je inkomen. Mijn inkomen kan schommelen met een factor van één tot drie.”

DIRK LUYTEN. “Japan is na 1945 economisch gemoderniseerd, maar qua samenleving nog lang niet. Duitsland moderniseerde economisch én maatschappelijk. Japan bekommert mij, omdat het zoveel macro-economische invloed behoudt. Kijk naar de Fransen: er is een nieuwe renaissance vanuit de zuidelijke landen aan de gang. Vooral in de dienstenindustrie zijn zij oké. Frankrijk investeert in e-learning, leergemeenschappen, faciliterende initiatieven.”

Dieper zoeken

De naderende recessie is een goed moment voor vragen over ons onderwijs, onze vooruitziendheid, onze mentaliteit, de positie van België en over de ontankering. Luc, Frank en Dirk Luyten liepen college in Sint-Niklaas. Vader Luyten was voorzitter van het directiecomité van Boelwerf (Temse) in de jaren tachtig. Senior was burgerlijk ingenieur, ex-zeemachtofficier en een dappere zeiler. Die passie besmette zijn kinderen en vader Luyten en zijn nazaten vaarden gezamenlijk uit rond de Balearen. “Vader heeft een ruim hart voor de zee, hij werkte niet zomaar in de scheepsbouw”, vertelt Luc Luyten. “Wij zijn jong gestart met onze wateravonturen. Zeilen is gevaarlijk en karaktervormend. Sport en fairplay waren thuis belangrijk. De verwachtingen waren hooggespannen over onze toekomst, maar zonder streberigheid. Men gaf het voorbeeld van toewijding en plichtsbewustzijn _ je kunt onze huiskring een Vlaams-katholiek gezin noemen.”

TRENDS. Is onderwijs niet crucialer dan ooit? Jullie verzamelden alvast ezelsvellen en internationale contacten.

FRANK LUYTEN. “Het Vlaamse lager onderwijs is niet goed. Men kweekt er te weinig zelfvertrouwen, dat vind ik in de VS merkelijk beter. Daar leren ze je to feel good about yourself. Maar in het Vlaamse middelbaar onderwijs moet je werken. In de VS niet, daar is fun de ruggengraat. In Amerika heb je ook veel inclusievere scholen met een brede waaier van scholieren, van tv-verslaafden tot kinderen die de prestatiedrift thuis ingepeperd krijgen. De Vlaamse scholen zijn exclusief: het zijn rangeerstations om de zwakkeren van de sterkeren te scheiden. Anderzijds wordt hier dan weer te veel ingelepeld. In de VS krijg je opdrachten. Amerikanen zijn daardoor zelfverzekerd en welbespraakt, maar daarachter is het vaak leeg. Mijn kinderen zijn in de VS nooit geëxamineerd. Hier lagen ze op de proefbank na vijf dagen. Een combinatie van de Amerikaanse en de Vlaamse pedagogie lijkt me best.”

LUC LUYTEN. “Ik zie het verschil in mijn Belgisch-Nederlandse werkkring. De Nederlander is zo eigengereid en zelfbewust. Wij worden opgekweekt tot bescheidenheid, weg met de ijdeltuiterij. De Vlaamse maatschappij aanvaardt geen hovaardij. Bij elke blijk van zelfbewustzijn krijg je het verwijt van dikke nek. Onze assertiviteit moet groter worden. Ik zie een gelukkige kentering in Nederland, en kan voor de vuist weg zes excellente Vlamingen opsommen die aan de top van het Nederlandse bedrijfsleven staan. Intrinsiek hebben wij talent. Het moet gewoon ontbolsteren.”

Goed onderwijs hangt samen met goede leraren en hoogleraren. Je ziet hun status zienderogen zakken.

FRANK LUYTEN. “Akkoord, vroeger kon je de titel van professor amper voeren voor je veertig was. Je wordt vandaag sneller benoemd na een doctoraatsscriptie. Er is een verwatering van het aanzien aan de gang. Men is minder professor en vaker meneer zoals iedereen. Toen vader op de Boelwerf begon, waren er vier ingenieurs op de 2000 werknemers. Toen hij wegging waren dat er 60 op de 2000.”

LUC LUYTEN. “Op twee generaties is de neergang van de leraren overduidelijk. Mijn opa was leraar en kleedde zich in jacquet. Zijn maatschappelijke status was hoog, hij vervulde een functie met uitstraling. Die situatie is na 50 jaar verdwenen.”

FRANK LUYTEN. “In de VS is het onderwijs een tweede-inkomensberoep, en de leraren zijn er niet met hun hart bij. Ik zie iets parallels bij mijn Leuvense studenten die zich specialiseren in de reumatologie. Zij hanteren andere argumenten om dat te verantwoorden dan mijn generatie. Het gaat niet langer in de eerste plaats om belangstelling en roeping, maar wel om de sociaal-economische status en de inpasbaarheid van hun beroep in een gezinsleven.”

De democratisering heeft brokken gemaakt. Diploma’s zijn gedevalueerd. Wakkert de braindrain weer aan?

LUC LUYTEN. “Een kwart van de jongeren arriveert in het hoger onderwijs. De selectie van vroeger gebeurt vandaag op een volgend niveau, bij hen die twee diploma’s hebben of in het buitenland aanvullende studies deden. Onze universiteiten worden diplomacolleges zoals in de VS. De elite zit nog steeds op de universiteitsbanken, maar ze is ondergesneeuwd door de massificatie.”

FRANK LUYTEN. “Ik was bang dat ik onvoldoende postgraduates zou vinden bij mijn terugkeer naar Leuven. Dat valt echter reuze mee, en er werken steengoede mensen in mijn lab.”

LUC LUYTEN. “De instroom en de uitstroom van talent houden elkaar in België in evenwicht, en dat vind ik de essentie. We verliezen binnen onze grenzen systematisch talent, maar gelukkig komt er ook immigrerend talent binnen.”

FRANK LUYTEN. “In de biomedische wetenschappen zie ik een braindrain. We moeten het geweer van schouder veranderen en aan actieve rekrutering doen van universitairen en onderzoekers _ net zoals in de VS. Voor de buitenlandse medewerkers en onderzoekers van de National Institutes of Health zijn immigratie en de groene kaart gemakkelijk. Per 100 doctoraatsonderzoekers blijven er gemiddeld drie, de absolute top. De Amerikaanse Ivy League-universiteiten wisselen talent uit. Mijn dienst werkt met buitenlanders, onder meer met Italianen, wij spreken Engels.”

LUC LUYTEN. “Het verdwijnen van de beslissingscentrums uit België wakkert de braindrain aan.”

DIRK LUYTEN. “Door de overnames ontstaat een systeem van benchmarking en worden je financiële dienst, callcenter en dergelijke gemeten aan die van de overige landelijke centra binnen de nieuwe groep. Als je om welke reden dan ook niet kunt volgen, dan valt de bijl en verdwijnen de ondersteunende diensten. Bovendien zitten we niet op de goedkoopste plek, en ons klimaat is evenmin van het meest aantrekkelijke. Barcelona is toch best een leukere stad om te werken dan Luik of Gent.”

Brussel is de hoofdstad van Europa. Is dat een loze kreet?

LUC LUYTEN. “Voor mij in elk geval niet. Onderschat Brussel niet. Ik hoor hier op restaurant tien talen, in München één. Die culturele factor is een belangrijke troef en dat fascineert en lokt jonge mensen. Do you want to be Kansas City? In het weefwerk van het nieuwe Europa zullen gaten vallen, plekken die aan belang verliezen. Ik leef tussen vrees en hoop dat zoiets het lot kan zijn van België, ondanks Brussel. Er zijn in het nieuwe Europa regio’s die winnen en regio’s die verliezen. In Nederland is er onder meer door Europa de ruk naar het zuiden met het groeiende Noord-Brabant, wat een relatieve achteruitgang betekent van Nederland ten noorden van de rivieren en dat beseffen ze verdorie goed. België en Vlaanderen bezitten een onklopbare geografische ligging en een interculturaliteit die we bewuster moeten uitspelen.”

DIRK LUYTEN. “In dat verband moet je ook het droeve lot van Zaventem zien. Een punt zetten achter Sabena maakt onze luchthaven ondergeschikt aan Londen, Frankfort, Parijs en Amsterdam. Gelukkig worden we meegezogen in gunstige beslissingen door onze ligging. De HST móést er komen, want je kunt tussen Nederland, Duitsland en Frankrijk moeilijk een steek laten vallen in het snelnet.”

LUC LUYTEN. “Kennis hoeft niet meer gecentraliseerd te worden op één plek. De hersenen communiceren over de netten. In het ranglijstje van uitverkoren werkgever volgt, na L’Oréal en Unilever, de consulting. Dat is het prototype van een creatieve job te midden van intelligente mensen. Het geeft je ruimte, rek, inspiratie. Als je daarbij in België woont, kun je makkelijk uitzwermen vanop een aantrekkelijke basis.”

We laten veel over ons uitstorten. Wanneer worden we proactiever, met meer inzicht in de toekomst?

DIRK LUYTEN. “Ik heb onder meer twee jaar in Stockholm gewerkt, en daar wordt nagedacht over de toekomst van het land en het nut van een internationale carrière. De Zweden gaan veel creatiever om dan wij met hun kennisindustrie en universiteiten. De Flying Swede is een begrip voor de acht miljoen Zweden. Ik volgde bestuursraden waar de internationalisering en de eigenheid van Zweden uitdrukkelijk en intelligent aan bod kwamen. Als je ouder wordt, keer je terug naar het vaderland, nadat je bankrekening dik gespekt is geraakt in het buitenland.”

LUC LUYTEN. “Daarvoor is België nog altijd té confrontational, naar het oude concept van de negentiende eeuw. Behandel bijvoorbeeld politici en ambtenaren niet als tweederangsburgers: betaal ze veel behoorlijker.”

FRANK LUYTEN. “Een staking? Mijn kinderen hadden het nooit meegemaakt in de VS en waren zeer verbaasd om dat hier binnen de kortste keren te horen en te zien.”

DIRK LUYTEN. “Anderzijds treedt toch een nieuwe generatie politici aan, die de taak van de overheid als open, vriendelijk en dienstverlenend ziet. Als ik kijk naar wat Copernicus zal betekenen voor de administratie… Dat had onder de vorige coalitieregeringen nooit gekund.”

LUC LUYTEN. “Onze graad van proactiviteit is té laag. De Nederlandse staat vroeg Bain & Co. om een studie te maken over het thema ‘Nederland Kennisland’. Dat gebeurt hier zo zelden. Als economisch model kies ik niet voor het Angelsaksische. Een winnend model voor Europa is gelijke kansen creëren bij de start door goed onderwijs, gezondheid en een minimum aan fatsoenlijke levensomstandigheden.”

FRANK LUYTEN. “Een dag per jaar moest ik in de VS bijstuderen over vormen van discriminatie. Mooi, maar tegelijk vallen 32 miljoen op de 272 miljoen mensen uit de minimale zorg. Ik wil geen continent met twee wachtkamers bij de arts, kamer A met muziek en nette stoelen voor verzekerden, en kamer B met afbladderend behangselpapier voor de dompelaars. De VS verknoeit ongelooflijk veel menselijk talent.”

Frans Crols

De crisis komt voor sommige ondernemers op het goede moment. De tweede keuze wordt neergesabeld, de marktleiders zullen verdergaan op hun triomftocht. [Dirk Luyten]

België en Vlaanderen bezitten een onklopbare geografische ligging en een interculturaliteit die we bewuster moeten uitspelen. [Luc Luyten]

Het grote onheil van Vlaanderen is het gebrek aan lef. We missen de ‘guts’. [Frank Luyten]