Laat uw bedrijf na zonder verrassingen

Het voordeel van aandelen aan toonder is dat ze makkelijker over te dragen zijn, bijvoorbeeld aan erfgenamen. Dat opent de deur voor misbruik en daarom worden toonderaandelen door de fiscus en de banken met argusogen bekeken. Maar er zijn genoeg andere redenen waarom aandelen op naam te verkiezen zijn boven toonderaandelen.

Vennootschappen worden geregeld opgericht als een naamloze vennootschap omdat de mogelijkheid dan bestaat om aandelen aan toonder uit te geven. Behalve bij de commanditaire vennootschap op aandelen is dat bij geen enkele andere vennootschapsvorm mogelijk. In alle andere gevallen, bijvoorbeeld bij een BVBA, moeten de aandelen op naam staan. In het buitenland is de mogelijkheid om aandelen aan toonder te creëren eerder de uitzondering dan de regel. Alleen een aantal obscure belastingparadijzen, het Groothertogdom Luxemburg en België laten het toe.

Waarom kiezen voor toonderaandelen?

Vaak wordt voor toonderaandelen gekozen omdat dit een efficiënte successieplanning mogelijk maakt. Zulke aandelen kunnen namelijk worden geschonken van hand tot hand. Alleen materiële roerende zaken zoals toonderaandelen kan je op die manier overdragen, aandelen op naam niet, want dat zijn immateriële roerende zaken. Het nut van een handgift is dat er, indien correct georganiseerd, geen schenkingsrechten verschuldigd zijn. Als de schenker na de gift nog drie jaar leeft, zijn er bij zijn overlijden ook geen successierechten verschuldigd. Een belastingvrije overdracht dus.

In het verlengde hiervan ligt de bekende planningstechniek van de zogenaamde toonderaandelen “in de mist”. Daarbij treedt de pater familias op als oprichter van bijvoorbeeld een patrimoniumvennootschap en krijgt hij alle toonderaandelen toebedeeld. Op de eerstvolgende algemene vergadering verschijnt de pater familias echter met slechts een fractie van de hem toebedeelde toonderaandelen. Het gros van de toonderaandelen is verdwenen in de mist. Tijdens het leven van de pater familias verschijnt er niemand met deze aandelen. Na zijn overlijden blijken de kinderen plots eigenaar te zijn van de in de mist gewaande aandelen. Zij beweren zelfs al jaren over deze aandelen te beschikken. Ze staven hun bewering met aangetekende briefjes, waaruit blijkt dat er vlak na de oprichting een handgift van de aandelen heeft plaatsgevonden. Daarom zijn op deze aandelen geen successierechten verschuldigd. Als dit scenario ook werkelijk heeft plaatsgevonden, kraait er geen haan naar.

Niettemin gebeurt het dat de spelregels niet worden nageleefd. De aandelen die via een handgift zouden zijn geschonken, blijven dan in de kluis van de pater familias en de aangetekende briefjes zijn alleen pour les besoins da la cause opgesteld. Er heeft dan in werkelijkheid nooit een handgift plaatsgevonden. Het spreekt voor zich dat deze ‘planningstechniek’ gelijkstaat met simulatie of fiscale fraude. Hier staan administratieve en/of strafrechtelijke sancties op. De administratieve boete kan oplopen tot 200% van het ontdoken recht. De verjaringstermijn bedraagt tien jaar.

Strengere rechtspraak

In een arrest van mei 1996 zette het Brusselse hof van beroep de anonimiteit van aandelen aan toonder op de helling. In de praktijk wordt ervan uitgegaan dat anonimiteit verworven is als een aandeelhouder op de algemene vergadering slechts met een klein deel van de aandelen verschijnt. Uit het arrest blijkt echter dat de fiscus zich kan beroepen op een aantal feitelijke vermoedens om te bewijzen dat iemand houder is van een groter pakket aandelen dan waarmee hij daadwerkelijk op de vergadering is verschenen. Zulke feitelijke elementen zijn bijvoorbeeld dat iemand algemeen bekendstaat als aandeelhouder, dat ondanks de beweerde handgift geen andere aandeelhouder is verschenen, dat de samenstelling van het bestuur niet is gewijzigd, eventuele persverklaringen enzovoort.

Fiscale nadelen van toonderaandelen

Omdat de overheid toonderaandelen en de anonimiteit ervan niet zo goed gezind is, heeft het houden van deze aandelen verschillende fiscale nadelen. Of als je het omgekeerd bekijkt, genieten aandelen op naam op diverse vlakken een voorkeurbehandeling.

1. Successierechten

In Vlaanderen bestaat het zogenaamde nultarief voor de successierechten. Dat maakt het mogelijk om familiale vennootschappen te laten vererven tegen 0%. Een familiale vennootschap is een vennootschap die in Vlaanderen minstens vijf werknemers tewerkstelt en waarvan de aandelen voor ten minste 50% aan de erflater (of familiale kring) toebehoren. De erfgenamen moeten bewijzen deze aandelen gedurende drie jaar vóór het overlijden in hun bezit te hebben gehad, zonder onderbreking.

Met toonderaandelen is het bewijs van dit ononderbroken bezit van de aandelen bijna onmogelijk te leveren. Zeker als de erflater slechts met een fractie van de aandelen verscheen. Zelfs als de erflater op de algemene vergadering met alle aandelen verscheen, zou de fiscus kunnen volhouden dat de erfgenamen niet bewijzen dat hij ze zonder onderbreking in zijn bezit heeft gehad. Aandelen aan toonder zijn immers vrij overdraagbaar, zodat niemand staalhard kan bewijzen dat er geen tussentijdse overdrachten zijn geweest. Bij aandelen op naam rijzen deze problemen niet. De aandelen staan dan immers ingeschreven in het aandeelhoudersregister, waarin elke overdracht wordt genoteerd.

Ook bij de waardering van de aandelen voor de bepaling van de successierechten bestaat er een verschil. De erfgenamen hebben de verplichting de aandelen aan te geven tegen de verkoopwaarde op de dag van het overlijden. De verkoopwaarde is echter een bijzonder rekbaar begrip. Bij aandelen op naam heeft de administratie slechts twee jaar om de waardering van de erfgenamen te betwisten. Bij toonderaandelen bedraagt deze termijn tien jaar.

2. Inkomstenbelastingen

Voor de inkomstenbelastingen zijn er ook verschillende redenen om aandelen op naam te verkiezen boven aandelen aan toonder. Ten eerste ligt het tarief van de vennootschapsbelasting lager. Dat evenredige tarief werd onlangs verlaagd van 39% naar 33%. Als de fiscale winst van de vennootschap de grens van 322.500 euro niet overstijgt, kan de aandeelhouder genieten van verlaagde progressieve tarieven tussen 24,25% en 34,5%. Een van de bijkomende voorwaarden is dat wordt bewezen dat de vennootschap niet voor meer dan de helft wordt gehouden door een andere vennootschap. Dat bewijs kan natuurlijk het makkelijkst geleverd worden als de aandelen op naam staan. Als de vennootschap aandelen aan toonder heeft uitgegeven, zal ze moeten bewijzen dat die voor minstens de helft in handen zijn van natuurlijke personen. Los van de vraag of dit bewijs mogelijk is, spreekt het voor zich dat hiervoor minstens de anonimiteit moet worden opgegeven.

Een tweede verschil ligt in de investeringsaftrek. Dat is een fiscale aansporing om te investeren in nieuwe activa. Als de voorwaarden zijn vervuld, is een gedeelte van de fiscale winst vrijgesteld van belasting. Dat gedeelte is afhankelijk van een bepaald percentage van de aanschaffingswaarde van de activa. Aan vennootschappen wordt onder meer de eis gesteld dat hun aandelen voor meer dan de helft toebehoren aan één of meer natuurlijke personen. Als de aandeelhouder op de algemene vergadering slechts met een fractie van de toonderaandelen verschijnt, wordt de investeringsaftrek dus niet toegekend. Er moet een bewijs geleverd worden dat de toonderaandelen voor minstens de helft in handen zijn van natuurlijke personen. Ook op dit punt moet de anonimiteit worden opgegeven.

Ten derde kan ook de aandeelhouder zelf op het vlak van de inkomstenbelasting nadeel ondervinden van het feit dat hij toonderaandelen bezit. Als de vennootschap een dividend uitkeert aan de aandeelhouder, moet zij 25% roerende voorheffing inhouden. Deze voorheffing vormt de eindbelasting voor de aandeelhouder. Als de aandelen op naam staan, kan dat tarief van 25% verminderd worden tot 15%. Dat geldt alleen voor aandelen die zijn uitgegeven na 1 januari 1994 en die betrekking hebben op een inbreng in geld. De loutere oprichting van de vennootschap met aandelen aan toonder kan bij elke dividenduitkering 10% extra belasting kosten.

3. Praktische en psychologische nadelen

Er zijn nog een aantal praktische nadelen verbonden aan toonderaandelen. Behalve de kosten om de aandelen te laten drukken, betaal je de taks op de aflevering ervan. Het tarief bedraagt 0,2%.

Een tweede praktische nadeel is dat aandelen aan toonder, in tegenstelling tot aandelen op naam, vrij makkelijk verloren kunnen gaan (op zolder verstopt, een vergeten kluis, verdwenen na een overlijden of een echtscheiding, gestolen enzovoort). In dat geval biedt de wet bescherming. Er kan verzet worden aangetekend bij het Nationaal Kantoor voor de Roerende Waarden, waarbij de nummers van de verloren effecten moeten worden vermeld. Als niemand het verzet tegenspreekt, verliezen deze effecten hun waarde vier jaar volgend op de eerste januari na het publiceren van het verzet in het Nationaal Bulletin der Roerende Waarden.

Een derde nadeel is dat eventuele overdrachtsbeperkingen die voortvloeien uit de statuten of een aandeelhoudersovereenkomst minder makkelijk kunnen worden gecontroleerd en afgedwongen dan bij aandelen op naam.

Toonderaandelen brengen ook een aantal praktische moeilijkheden mee op vennootschapsrechtelijk vlak. De oproeping voor een algemene vergadering moet voor toonderaandelen in principe via de pers verlopen. Als de vereiste aanwezigheid niet wordt bereikt, moet een tweede oproeping via de pers worden gedaan. Dat is omslachtig.

Tot slot hebben toonderaandelen een belangrijk psychologisch nadeel. Aangezien in de praktijk vaak misbruik wordt gemaakt van de anonimiteit, worden toonderaandelen meer en meer geassocieerd met fraude. Men moet rekening houden met een soms argwanende en defensieve houding tegenover toonderaandelen bij banken en andere dienstverleners.

Conclusie: kies voor aandelen op naam

Het argument pro toonderaandelen kan niet zijn dat aandelen op naam een degelijke successieplanning onmogelijk maken. Wel integendeel. Een schenking van aandelen op naam is even goed te organiseren als een handgift van toonderaandelen. De meeste specialisten achten het mogelijk om aandelen op naam onrechtstreeks te schenken via inschrijving in het aandeelhoudersregister (hoewel hierover betwisting bestaat). Bovendien kunnen aandelen op naam (zoals alle goederen) worden geschonken via een notariële akte.

Een schenking via een notariële akte biedt een aantal niet te onderschatten voordelen. Behalve de vaste datum die zo’n akte automatisch geeft, kan ook worden voorzien in diverse lasten en modaliteiten die niet verbonden kunnen worden aan een handgift, zoals een voorbehoud van vruchtgebruik of een alternatieve schenking. Als de schenking wordt verleden voor een Belgische notaris, zijn Belgische schenkingsrechten verschuldigd. Die kunnen echter worden vermeden door de schenking te organiseren voor een buitenlandse notaris.

Alain Nijs, Anton van Zantbeek, Prof. Dr. Alain Verbeke [{ssquf}]

De auteurs zijn advocaten gespecialiseerd in estate planning.

Een schenking van aandelen op naam is even goed te organiseren als een handgift van toonderaandelen.

De loutere oprichting van de vennootschap met aandelen aan toonder kan bij elke dividenduitkering 10% extra belasting kosten.

Een schenking via een notariële akte biedt een aantal niet te onderschatten voordelen.