Grote problemen moet je samen aanpakken, maar dat lijken we in Europa vergeten. De gevolgen zien we vandaag voor onze neus. Een Europese Unie van een half miljard inwoners krijgt een toestroom van enkele honderdduizenden vluchtelingen niet georganiseerd. Terroristen die aanslagen plegen in Parijs, kunnen zich rustig voorbereiden in Brussel.
Zo geraken we er nooit. Grensoverschrijdende kwesties als migratie en veiligheid blijven gevangen in een web van nationale belangen en gevoeligheden. Dat komt omdat nationale politici nog altijd het laatste woord hebben in de EU, terwijl ze — gek genoeg — aan de rest van de Europese bevolking geen enkele verantwoording moeten afleggen.
Het is goed dat de Britse premier David Cameron juist nu met zijn hervormingseisen voor de EU afkomt, met een brexit als stok achter de deur. Met wat geluk krijgt Cameron een bezinning op gang, maar allicht is het vergeefse moeite. Cameron weet zich nog gesterkt door een goedlopende Britse economie, en een centrale bank die op elk ogenblik ponden kan drukken. Van dat geluk kunnen de eurolanden niet spreken, en al zeker de zuiderse eurolanden niet. In de voorbije jaren en maanden hebben zij het faillissement diep in de ogen moeten kijken. Het heeft de eurozone niet bepaald in een pro-Europese stemming gebracht. En ook in de ruimere EU is er van spontane en wederzijdse liefde allang geen sprake meer. De wereldoorlogen en het vredesverlangen zijn lang vervlogen, net zoals de euforie na de val van de Berlijnse Muur.
In de plaats kwam een unie met een uitdijend ledenbestand en almaar verder uiteenlopende belangen, een onvermijdelijk gevolg van de verschillende graad van ontwikkeling van 28 lidstaten. Akkoorden afsluiten wordt moeilijker, en door de economische stagnatie slinken de budgetten om iedereen tevreden te houden. Het laat zich raden wat dat betekent voor de toekomst van de Europese integratie. Als het geld op is en de toekomst weg, dan plooien landen op zichzelf terug, en luistert het volk liever naar populisten met simplistische boodschappen.
Het andere extreem is evenmin heilzaam. Het perfecte Europa is een illusie die ons uiteendrijft. Als de EU de centrifugale krachten wil stoppen, dan moet zij haar kern versterken. Laat Europa herbeginnen met een kopgroep die haar fiscale, sociale en begrotingsbeleid verregaand wil integreren. De andere lidstaten kunnen enkele versnellingen lager schakelen, zodat ze gemakkelijker de Europese berg op kunnen.
Dat zal geen fragmentatie van de EU in gang zetten, juist integendeel. De spanningen in de 28 lidstaten lopen te veel op. Niet elke lidstaat kan morgen al een toonbeeld van Europese integratie zijn. Het Europa van de concentrische cirkels biedt een realistisch perspectief. Het kan de spanningen ontladen, en misschien zelfs de euro verstevigen.
Het probleem zit elders. Het valt moeilijk in te denken dat het middelpunt van de concentrische cirkels ergens anders zou liggen dan in Berlijn. Duitsland is de voornaamste economie van Europa, en zwaargewichten bepalen nu eenmaal de maat. In het Europa van de concentrische cirkels zou de Frans-Duitse as enkel nog bestaan op papier. Voor zover dat vandaag al niet het geval is.
Maar wil Duitsland de hoofdverantwoordelijkheid wel blijven dragen? Vele Duitsers voelen zich bekocht door dit Europa, en daarin schuilt het echte gevaar voor de Europese integratie. In een achterkamerdeal met Frankrijk gaf het land zijn sterke mark op, in ruil voor de hereniging met de voormalige DDR. Het kreeg een verziekte muntunie in de plaats. Een dreigende grexit of de opvang van vluchtelingen, crisis na crisis voelen de Duisters zich de betaalmeester van het zootje, en krijgen daar harde kritiek bovenop. Of de kritiek terecht is of niet, doet er niet eens toe. De Duitse geesten zijn aan het keren. De opmars van de anti-Europese partijen als Alternative für Deutschland spreekt boekdelen.
‘Germany has started disengaging from the European project‘, schreef Marcel Fratzscher in de Financial Times afgelopen zomer. Fratzscher is voorzitter van het Deutsche Institut für Wirtschaftsforschung (DIW), een van de leidende economische onderzoekscentra in Duitsland. Wat zou de EU zijn zonder het Duitse engagement? Laat Duitsland de kop trekken, dan haalt iedereen de eindmeet, op zijn manier.
JOZEF VANGELDER
Vele Duitsers voelen zich bekocht door dit Europa, en daarin schuilt het echte gevaar voor de Europese integratie.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier