Kwakzalvers vallen door de mand

De pandemie heeft duidelijk gemaakt dat populisten geen goede bestuurders zijn. De experts zijn aan een herwaardering toe.

De populistische leiders hebben het coronavirus niet adequaat aangepakt. De Amerikaanse president Donald Trump minimaliseerde het virus, prees kwakzalversmiddeltjes aan en deed schamper over mondmaskers. Het is deels aan zijn onbekwaamheid te wijten dat zoveel Amerikanen zijn gestorven aan covid-19. Om een pandemie in te dijken moet je spaarzaam zijn met mededelingen, geduld aan boord leggen, en de wetenschap respecteren. Trump voldeed aan geen enkele van die vereisten.

Andere nationalistische populisten hebben ook ondermaats gepresteerd. Narendra Modi, de eerste minister van India, was er zo op gebrand stoer en daadkrachtig over te komen, dat hij geen rekening hield met de gevolgen van een strenge lockdown in een land waar zoveel arme mensen leven. Miljoenen migranten van het platteland verloren hun werk in de stad en keerden in drommen terug naar de dorpen, waardoor overvolle busstations in hotspots voor covid-19 veranderden. De Braziliaanse president Jair Bolsonaro wimpelde covid-19 af als een neusverkoudheid, terwijl hij nepremedies de hemel in prees. En president John Magufuli van Tanzania verklaarde dat er dankzij God geen covid bestond in zijn land.

In al die gevallen heeft die aanpak waarbij de experts genegeerd werden, geleid tot een huizenhoog sterftecijfer en ernstige, nodeloze schade aan de economie. Maar populisten zijn sterk in het verzinnen van smoezen en het onderwerp omzeilen. Modi verwijt de moslims dat zij het virus verspreid hebben. Bolsonaro heeft massa’s overheidsgeld uitgedeeld om de schok voor de Braziliaanse kostwinners te verzachten. Magufuli is in oktober herverkozen door de media de mond te snoeren en zijn tegenstanders op te sluiten.

Gemene elite

Populistische leiders beweren dat ze weten wat het volk wil en zweren hun mensen te verdedigen tegen een schimmige, gemene elite. Maar het volk heeft uiteenlopende ideeën en bij de elite zitten ook dokters, wetenschappers en epidemiologen. De populistische neiging om deskundig advies te negeren is in het beste geval schadelijk; in tijden een pandemie is ze rampzalig. Kijk naar Trump die besloot Amerika terug te trekken uit de Wereldgezondheidsorganisatie, en naar de Wit-Russische despoot Alexander Loekasjenko die voorstelde het virus te behandelen door wodka te drinken en met een tractor te rijden.

Gelukkig zijn er redenen om te voorspellen dat de pandemie uiteindelijk de positie van populisten zal verzwakken. Het valt de kiezers heus wel op dat hun leiders hun beloften niet waarmaken. Uit een enquête van de ngo More in Common bleek dat mensen meer geneigd waren hun regering te verwijten dat ze de pandemie slecht aangepakt hadden in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk of Polen dan in Duitsland of Nederland. De eerste drie zijn landen met een populistische of licht populistische regering, de laatste twee niet. Het is gebleken dat de tactieken van een populist – paniek zaaien, een zondebok aanwijzen, op het gevoel spelen – nutteloos zijn tegenover een virus dat geen angst kent en niet vatbaar is voor verdelende retoriek.