Kunnen waarden van de islam ons inspireren?

De bestraffende God heeft in de negentiende eeuw de bedrijfsleiders nooit weerhouden om de arbeiders extreem uit te buiten, meent ethicus Koen Raes ( Universiteit Gent): “De katholieke ethiek heeft geleid tot een tweedeling: de ethiek is voor de zondag en vanaf maandag is het business as usual. We doen wat aan caritas op de dag des Heren en dat merk je nog steeds in onze cultuur.”

Johan Verstraeten ( KU Leuven): “Erger dan het verdwijnen van God uit het publieke leven anno 2004, vind ik het misbruiken van God. De vrome katholieke patroons van 1870 op het Congres van Mechelen beslisten om lief te zijn voor de armen, maar intussen verzetten ze zich tegen de kerk die de wetten wilde hervormen, de kinderarbeid afschaffen en de arbeidsuren beperken. De conservatieve christenen in Amerika gebruiken God nu als sluitstuk van een systeem dat drijft op pure indivi- duele caritas zonder maatschappelijke solidariteit. Als gelovige vind ik dat verschrikkelijk.”

Jacques Derrida, de filosoof van het deconstructivisme en de relativiteit van woorden en begrippen, stierf onlangs. Is hij een vader van de amoraliteit en de hebzucht?

JOHAN VERSTRAETEN (KU LEUVEN). “Nee zeg, dat is een foute interpretatie van Derrida. Deconstructie is niet vernietigend en de dood van de deugd, maar de bestrijding van de pervertering van het woord en de taal.”

KOEN RAES (UG). “Derrida is een door en door authentieke filosoof. Hij wou het misbruik van woorden en begrippen tonen. Hij schreef onlangs nog het boek En dé-fense de Marx, hij was dus absoluut niet de modieuze postmodernist in de betekenis van waardenvrij en alles kan en mag. Geef Derrida niet de schuld van het amoralisme en de detraditionalisering in onze samenleving.”

In België leven de islam en het jodendom met hun normen en waarden. Kunnen zij inspireren?

RAES. “De uitdaging van de islamgemeenschap in ons land is dat zij haar zingevingsvragen nog ernstig neemt en dat is prikkelend voor ons. Wij hebben het gouden kalf van de nuttigheid op een hoge staander gezet, terwijl waarden als vriendelijkheid, gezelligheid, sympathie – zaken die niet nuttig zijn, maar waarvoor en waardoor wij leven – verslonzen. Ik verzet mij verschrikkelijk tegen de terreur van de nuttigheid. Alles wat niet zijn nut op korte termijn kan bewijzen, verliest zijn noodzaak in onze samenleving. Ik ben geen gelovige, maar het belang van rituelen, conventies en tradities is niet dat ze nuttig zijn, maar onvoorstelbare nuttige gevolgen hebben.”

VERSTRAETEN. “De cultuur van het gratuite bepleit ik ook. Als wij iets kunnen leren van religies in het meervoud, dan is het de beperking van het streven naar eigenbelang, de begeerte van het geld. De oudste jihad in de islam is geen missionerende verovering maar een kamp tegen wat mensen weghoudt van een hogere vorm van leven. De christelijke ascese heeft niets te maken met zelfverminking, maar met beperking omwille van het leven van de ander. Het probleem is niet de schaarste, maar het onderling omgaan met de schaarste.”