KEREN WE TERUG NAAR 1900?

Princeton (VS).

De 46-jarige Harold James is een Brit, gehuwd met een Poolse en hoogleraar economische geschiedenis aan Princeton University, een van de meest prestigieuze Amerikaanse universiteiten. De man heeft dus enig recht om zich in de discussie over globalisering te mengen. De hoge kwaliteit van zijn boek The End of Globalization versterkt dat spreekrecht nog.

De basisboodschap van The End of Globalization is even eenvoudig als angstaanjagend: het verzet tegen de globaliseringstendensen aan het begin van de twintigste eeuw leidde uiteindelijk tot protectionisme, algemene economische crisis, nazisme, fascisme, communisme en uiteindelijk de Tweede Wereldoorlog. Trends praatte, op vijftig kilometer van New York, met een onversneden Britse gentleman.

TRENDS. Kunnen de terreuraanslagen in New York en de gevolgen ervan een beweging teweegbrengen zoals aan het begin van de twintigste eeuw?

HAROLD JAMES (PRINCETON UNIVERSITY). “Dat kan inderdaad nog altijd, want globalisering is nooit een onomkeerbaar proces. Toch wil ik hier op twee aspecten wijzen. Ten eerste heeft 11 september geleid, wellicht zeer tegen de bedoeling van de terroristen in, tot meer internationale samenwerking. Kon u het zich vóór 11 september inbeelden dat Rusland, China en Iran nauw met Amerika zouden gaan samenwerken? Dat is een erg positieve ontwikkeling, net als de nieuwe handelsronde binnen de Wereldhandelsorganisatie die in Doha op gang getrokken is.

“Ten tweede neemt de kans op protectionistische en nationalistische beleidsreacties toe naarmate de huidige economische terugval langer aanhoudt. Hoe sneller het herstel, hoe kleiner de kans op een herhaling van de jaren twintig en dertig.”

Uit uw boek blijkt dat angst een belangrijke rol speelde in de gebeurtenissen vóór de Tweede Wereldoorlog. Ziet u die angst vandaag ook?

JAMES. “Zonder twijfel. Bijna alle beschavingen hebben, zeker in moeilijke omstandigheden, de reflex om alles wat goed loopt te vereenzelvigen met de eigen tradities en waarden, en alles wat fout loopt toe te schrijven aan de invloeden van buitenaf. Ook de snelheid waarmee in de wereld veranderingen plaatsgrijpen, voedt die angst. De leiders van het islamitische fundamentalisme spelen op een zeer perfide manier op die onrust onder de bevolking in. Maar ook in Europa leeft dat angstgevoel zeer sterk. Een groot stuk van de anti-Amerikaanse gevoelens van Europese antiglobalisten vloeien voort uit angst.”

Moeten we niet vooral een heropleving van de protectionistische reflexen vrezen?

JAMES. “Je moet goed voor ogen houden dat handel en migratie tot op grote hoogte eigenlijk substituten voor elkaar vormen. Je kan textiel importeren vanuit India of Indiërs naar het Westen laten komen om daar textielproducten te vervaardigen. De VS en de Europese Unie verschillen hier grondig van elkaar. Amerika staat veel meer open voor migratiestromen, zodat antiglobalistische gevoelens zich veeleer via handelsbelemmeringen uiten. De EU heeft daarentegen veel meer problemen met migratie. Antiglobalisme zal daar sneller leiden tot ingrepen gericht op het stoppen van die migratie. Maar laten we niet vergeten dat de belangrijkste wisselkoersen nu vrij tegen elkaar kunnen bewegen. Dat vormt een belangrijk stootkussen tegen protectionistische oprispingen.”

U benadrukt in uw boek dat, om een nieuwe mondiale catastrofe te vermijden, vooral het Europese en het Afrikaanse model moeten worden hertekend. Waarom precies die twee?

JAMES. “Terwijl Latijns-Amerika en Azië hun model grondig hebben bijgestuurd, dobberen Europa en Afrika voort. Afrika kwijnt weg als gevolg van burgeroorlogen, corruptie en aids. Europa staat voor enorme demografische uitdagingen, die het alleen zal aankunnen als het veel meer immigratie toelaat. Ik vrees dat dit tot grote politieke spanningen en sociale ontsporingen zal leiden. Ik heb sterk het gevoel dat de huidige Europese leiders hun ogen sluiten voor het enorme probleem dat op hen afkomt.”

Hebt u enig advies voor de antiglobalisten die de komende dagen door New York zullen marcheren?

JAMES. “Ik wil eerst eens zien hoeveel er nu nog overblijven. Inhoudelijk zou ik zeggen: streef naar meer soberheid en meer degelijke analyse, hou op met de domme demagogie tegen de markteconomie, vergeet die onzinnige Tobin-taks en richt uw aandacht op wat echt van belang is.

“Wat dat laatste betreft, zie ik twee grote agendapunten. Ten eerste: hoe slagen we erin om de internationale organisaties die we hebben efficiënter te laten functioneren? Vooral in internationaal financieel crisismanagement moeten we dringend orde op zaken stellen. Ten tweede: wat moet er gebeuren om staten die totaal niet werken op een vreedzame wijze om te buigen naar hun burgers toe? Daar gaat het écht om.”

Harold James, The End of Globalization: Lessons from the Great Depression, Harvard University Press, 2001.

“De anti-Amerikaanse gevoelens van de antiglobalisten in Europa vloeien vooral voort uit angst.”