Joods vernuft bij Brepols

Het familiebedrijf Brepols is 200 jaar oud. Dat wordt gevierd. In de negentiende eeuw vloeide Duits-joods talent naar de Turnhoutse drukker. De merkwaardige geschiedenis van Josepha Dessauer. Zij gaf Brepols een werelddimensie.

Aan het einde van de negentiende eeuw is Brepols een actief deelnemer aan de global economy van die dagen. Weinig nieuws onder de zon. Miljoenen speelkaarten van Brepols worden verkocht in Indië, Indonesië, Turkije en Latijns-Amerika. Landen die de gokduivel willen terugdringen, worden door Brepols via de Belgische diplomatieke kanalen bewerkt om een en ander te regelen.

In 1866 wordt weduwe Jean-Guillaume Dierckx-Dessauer zij is joods-Duits, 26 jaar en verlangt naar Beieren hoofd van Brepols. Haar man, een kleinzoon van Philippus Jacobus Brepols, heeft zich op zijn 37 letterlijk doodgewerkt.

Thomas Mann schreef in Die Buddenbrooks over de verwachtingen van de koopliedendynastie Buddenbrook. De eerste generatie zocht geld, de tweede consolideerde en verkoos maatschappelijk aanzien, de derde verliet de handel en verlustigde zich in de kunst. The Buddenbrook Dynamics trad bij Brepols niet op. Professor Roland Baetens (Ufsia), hoofdauteur van het mooie en wetenschappelijke gedenkboek Brepols, 1796-1996 : “Deze dynamiek is geen wet én met een tweede huwelijk deed een andere familie haar intrede bij Brepols. Voor haar was het leiderschap van het bedrijf een uitdaging.”

ASCHAFFENBURG.

Duitsland was de bakermat van het sierpapier. Met de allergrootste sierpapierfabriek, deze van Alois Dessauer in Aschaffenburg in het noorden van Beieren onderhield Brepols vruchtbare betrekkingen. In 1812 begon Alois Dessauer met 20 werklui, in 1832 waren ze met 200, in 1908 met 750, in 1971 volgde het einde. De Buntpapierfabrik A.G. was voor Turnhout de toetssteen. De aankoop van machines, inkt en lijm bij Buntpapierfabrik leidde naar het huwelijk van Josepha Friederike Dessauer een kleindochter van Alois Dessauer en Jean-Guillaume Dierckx. De familie Dessauer was joods. De Dessauers hielpen de Kempense verwanten aan adressen van relaties, vertegenwoordigers en klanten in het buitenland, reorganiseerden Brepols en introduceerden de nieuwste technieken.

Tot 1900 leidt Josepha Friederike Dessauer met ijzeren hand de Turnhoutse papierverwerker. De Patronne had alles onder controle, vanuit haar salon met de geopende dubbele deur had ze rechtstreeks contact met de kantoren en de werkplaatsen. Een tijdgenoot in een dagboek : “De meesteres, steeds bekommerd met de belangen van de firma, was ijverig en werkzaam. Des morgens was zij de eerste op het kantoor en des avonds de laatste. Zolang er licht brandde, kwam ze vragen of er soms nog brieven te tekenen waren. Al de brieven werden door haar geopend en gelezen. Alle briefwisseling werd door haar ondertekend. Op het kantoor werkte zij ijverig mede, bij het inschrijven van de orders, vooral van de grote afnemers van kerkboeken uit Amerika en elders. Zij beheerde zelf de wisselportefeuille en loste de neteligste vraagstukken op.”

Guillaume Dierckx, enige zoon uit haar huwelijk, getekend door een zwakke gezondheid en vier jaar bij de dood van zijn vader, werd voorbereid op zijn latere opdracht als fabrikant. Hij stierf in 1885 en de Patronne zette zich met nog meer kracht in voor Brepols. Anderhalf jaar na het overlijden van haar eerste man, hertrouwde zij met een Waalse ingenieur van bruggen en wegen, Arthur Dufour. Dufour mengt zich nooit rechtstreeks met Brepols. Alle hoop voor de toekomst werd gesteld op François du Four, de zoon uit de tweede echtverbintenis (de familie werd vroeg in de twintigste eeuw geadeld en de twee schrijfwijzen duiken op). Hij krijgt in 1900 het bewind overgedragen van zijn strenge moeder, zij is dan reeds voor de tweede maal weduwe. Een jaar voordien heeft het expanderende Brepols vier telefoonlijnen, het sluitstuk wordt de elektrische verlichting van de fabriek in 1904.

Dienstpersoneel uit Beieren en de Tannenbaum met daaronder gulhartige geschenken onderhielden de band met de heimat. Op het landgoed De Paai liet J.F. Dessauer Zwetchgenbäume, met een typische Beierse fruitsoort, planten. Haar intense bemoeienissen met De Paai en de stoeterij van haar ex-man kunnen remedies geweest zijn om het heimwee ver te houden.

Hoe groeide de onderneming onder mevrouw Dessauer ? Een steekproef van september 1897 tot eind augustus 1898 levert volgende productiecijfers op : voor de speelkaarten 10.306 grossen en 2.991.600 Chinese spellen ; voor het sierpapier 55.000 riemen. Voor de speelkaarten is dit tegenover 1862 een verdrievoudiging, voor het sierpapier een vermenigvuldiging met twaalf. De boekenproductie telt in datzelfde jaar 123.050 stuks, in 1892 een half miljoen. De grote versnelling kwam er telkens na 1880. In het laatste kwart van de negentiende eeuw kreeg Brepols vaste voet in New York en Montréal. Engelstalige en Duitstalige gebedenboeken werden verdeeld door Charles Wildermann. De internationale dimensie leidde tot een desinvestering want de Patronne verkocht haar persbelangen (het Aenkondigingsblad). Vanaf 1875 domineert het sierpapier de omzet.

Winst en verlies berekenen, is onmogelijk. De onderzoekers van het team Baetens maken een grove schatting van de kapitaalgroei aan de hand van de gedeeltelijke kennis van de nalatenschap van Josepha Friederike Dessauer. Zij bestond in 1904 uit 60 huizen met een gezamenlijke huurwaarde van 6274 frank per jaar, een buitengoed van 55.188 frank en 310 hectaren landerijen, bossen en heide voor 508.333 frank. De oprichting van Etablissementen Brepols in 1911 door François du Four met een maatschappelijk kapitaal van 2,2 miljoen frank (de stichter fourneert in natura 2,040 miljoen frank) en de veronderstelling dat zijn echtgenote een gelijkaardig bedrag ontvangen heeft in obligaties, leidt tot een raming van het familievermogen op 4,5 miljoen frank, een verviervoudiging vergeleken met het half miljoen frank van 1866. Het familievermogen en de evolutie van het bedrijf verliepen gelijk. De verheffing in de adelstand van François du Four op 4 mei 1911 was een tussentijdse bekroning van Kempens Innoverend Ondernemen begonnen onder de Franse Revolutie.

FRANS CROLS

Bronnen : Brepols, drukkers en uitgevers, 1796-1996, onder algemene leiding van Roland Baetens (Uitgeverij Brepols, 1996) ; baron François du Four van Walter Raeymaekers (Uitgeverij Brepols, 1995).

JOSEPHA FRIEDERIKE DESSAUER Vrouw, joods, dynamisch, wereldondernemer.

FRANÇOIS DU FOUR Nam het roer in 1900 over van Josepha Dessauer.