Deze 3 jonge boeren bewijzen: de toekomst van landbouw is innovatie

En de boer hij ploegde voort? Dan toch niet langer kop in kas. De eeuwenoude stiel van zaaien en maaien, van poten en plukken, staat vanuit alle kanten onder druk. Al dan niet gedwongen worden boerderijen hoe langer hoe meer bakens van hoogtechnologische en duurzame vernieuwing.

“Natuurlijk heeft de boerenstiel in België nog een toekomst, anders deed ik dit niet.” Zowel Thijs Vermeulen (29, melkvee, Lokeren), Sam Magnus (34, witloof, Merchtem) als Mitch Vermeiren (27, tomaten, Hoogstraten) koestert hoop voor de Belgische landbouw, ondanks het zware weer waarin die verkeert. De drie jonge boeren stapten enkele jaren geleden mee in het bedrijf van hun respectieve ouders. Van een eigen stroomnet, over ploegloos boeren tot drijvende zonnepanelen: ze schrikken niet terug voor experimentele innovaties om hun bedrijf toekomstbestendig te maken.

Thijs Vermeulen en zijn broer houden 150 melkkoeien, die ze de klok rond melken met drie melkrobots. In de bloedhete zomer van 2020 installeerden ze grote ventilatoren, om de stallen te koelen. Al snel kwamen ze tot de constatatie dat hun energie-aansluiting niet volstond. Wanneer de ventilatoren draaiden, kon Thijs geen ei meer bakken. Een investering in extra stroomcapaciteit drong zich op. Vandaag is de boerderij volledig onafhankelijk voor haar elektriciteit: zonnepanelen en een windmolen wekken 75 kWh op. Batterijen vangen de reststroom van overdag op, net genoeg om de nacht door te komen.

“De eerste optie was een nieuwe middenspanningscabine te zetten en die met een 800 meter lange stroomdraad te koppelen aan het net, maar dat zou handenvol geld gekost hebben”, vertelt Thijs Vermeulen. “Dus hebben we ons licht opgestoken bij een firma hier in de buurt, die batterijen bij particulieren installeert. Hun duurzame verhaal sprak ons aan, maar ze hadden nog nooit een project van deze omvang uitgevoerd. Net zomin als de mensen van de windmolens, en net zomin als de banken. De financiering rond krijgen was dan ook niet vanzelfsprekend. Het was voor iedereen een sprong in het duister, maar soms moet je de eerste durven te zijn. De timing is perfect gebleken, zo vlak voor de energiecrisis. Daardoor is de terugverdientijd van de investering amper zeven jaar. Intussen zijn verschillende collega’s ons gevolgd, al moeten de omstandigheden er zich natuurlijk toe lenen. Hier is iedereen tevreden met het resultaat, onze buren op kop. Sinds wij losgekoppeld zijn van het elektriciteitsnet, hebben ook zij een veel constantere stroomtoevoer.”

‘Grote investeringen plan je op lange termijn. We hebben perspectief nodig, maar krijgen dat niet’

Mitch Vermeiren

Ploegloos boeren

Sam Magnus en zijn familie leveren 52 weken per jaar, zes dagen op zeven, witloof aan grote supermarktketens. Periodes van extreme droogte of regen door de klimaatcrisis kunnen de leveringen in het gedrang brengen. Hij kiest met regeneratieve landbouw voor een volledige systeemverandering, om zijn aanbod weerbaar te maken tegen grillen en aan de constante vraag te voldoen. “We hebben de jongste tien jaar geen normaal jaar meer gehad”, zegt Sam Magnus. Voortaan werkt hij zo veel mogelijk samen met de natuur, in plaats van ze te onderwerpen met pesticiden.

“Innoveren gaat niet altijd over flikkerende sensoren en gloednieuwe machines. Wij hebben ook moderne apparaten, zoals een cameragestuurde schoffel die op 2 centimeter nauwkeurig onkruid wegsnijdt naast de rij beplanting, of een zelfgemaakte ‘gieter’, die water tot op het plantje precies druppelt. Daar besparen we in een optimaal jaar tot 80 procent water mee”, vertelt Magnus. “Maar de grootste stap hebben we gedaan door de bodem opnieuw tot leven te wekken. De bodem is de basis van de teelt. De afgelopen vijftig jaar hebben boeren in het algemeen de bodemkwaliteit verwaarloosd. Onder andere door veel kunstmest te gebruiken en altijd dieper en met zwaardere machines te ploegen. Wij gaan dat tegen door te stoppen met ploegen en minder pesticiden en kunstmest te gebruiken. Tegelijkertijd maken we de bodem vruchtbaarder met meer diverse groenbemestermengsels. Je zaait die in na de oogst, om de mineralen in de bodem vast te houden en CO2 te capteren. Elke plant activeert een ander soort bodemleven. De meeste boeren zaaien twee of drie soorten, wij gebruiken er minstens tien. Het resultaat zie je meteen, als je een spade in een van onze velden steekt. Wormen – en zeker de pendelaars – zijn mijn beste vrienden. De pendelaar brengt organisch materiaal van de oppervlakte naar beneden via kleine gangen. Zo graven ze kanalen die zuurstof en water infiltreren in de bodem. Zij zijn onze belangrijkste grondbewerkingsmachines, meer dan onze tractoren. Ik noem nu de wormen, maar alle micro-organismen spelen hun rol. Zo integreren we de natuur in onze landbouwprocessen en zetten we een robuuster teeltsysteem op. Onze bodem is nu veel vruchtbaarder en weerbaarder tegen zowel extreme droogte als regen, een gigantische troef.”

Stroom delen

Mitch Vermeiren kweekt samen met zijn vriend, zus en ouders bij Meer Fresh Products elk jaar 10.000 ton trostomaten in gigantische serres in Hoogstraten. Om te groeien, hebben die tomaten veel water nodig. Een deel daarvan pompt Mitch uit de grond op, het meeste komt uit de lucht gevallen. Rondom de serres vangen twee bassins met een capaciteit van 40.000 kubieke meter zo veel mogelijk regenwater op. Maar door de extreme droogte van de afgelopen jaren raakten de bassins hoe langer hoe minder gevuld. De oplossing vond Mitch bij een speelgoedfabrikant in de buurt. ClicFloats maakt grote vierkante puzzelstukken, gebaseerd op het bekende Clics-speelgoed. Het systeem dekt de bassins af, behoedt het opgevangen water voor verdamping, gaat algenvorming tegen en draagt bovendien zonnepanelen, die 8 procent meer rendement halen, omdat ze gekoeld worden door het water.

‘Innoveren gaat niet altijd over flikkerende sensoren en gloednieuwe machines. De grootste stap die wij hebben gedaan, is onze bodem weer doen leven’

Sam Magnus

“Een interessante opportuniteit”, dacht Mitch Vermeiren, maar overdag — en zeker in de zomer — zou hij met een stroomoverschot zitten. Dus klopte hij aan bij de naburige varkensslachterij Comeco met het voorstel voortaan stroom en water uit te wisselen. Vandaag drijven 3.000 zonnepanelen op de bassins van Meer Fresh Products, met een rechtstreekse kabel naar de buren. “Ze waren meteen enthousiast. Comeco had al overwogen om zonnepanelen te leggen, maar omdat hun daken uitgerust zijn met koelgroepen, was dat qua brandveiligheid geen optie”, zegt Mitch Vermeiren. “De zonnepanelen voorzien in 15 procent van de elektriciteit van Comeco, goed voor 1,4 GWh per jaar, het equivalent van 400 Vlaamse gezinnen. We hebben van de gelegenheid gebruikgemaakt om ook een waterleiding tussen onze bedrijven aan te leggen. In de winter lopen onze bassins vaak over en stroomt dat water gewoon naar de beek. Vanaf volgend jaar sturen we dat via die waterleiding naar Comeco. In de zomer, wanneer onze waterbehoefte groter is, storten zij evenveel kubieke meter terug. We zijn heel blij met die samenwerking. Zo kunnen we duurzame stappen doen. We geven onze planten trouwens altijd iets te veel water, zodat ze zeker genoeg hebben. Wat overblijft, vangen we opnieuw op en brengen we weer in rotatie, zodat er niets verloren gaat. Elke druppel telt.”

– Lees verder onder de afbeelding –

Absurde regels

De drie jonge boeren willen nog meer investeren in duurzame oplossingen, om hun bedrijven zo klimaatvriendelijk mogelijk te maken, maar daarbij stuiten ze vaak op wetgevende en/of administratieve obstakels. Zo overweegt Thijs Vermeulen al een tijdje te investeren in een machine die mest kan vergisten. Zo’n machine zet de dampen van de mest om in energie en zou de ammoniakuitstoot van zijn melkveebedrijf serieus reduceren. “Maar,” zegt hij, “als je zo’n mestvergister plaatst, moet je een nieuwe milieuvergunning aanvragen. Met de nieuwe, strengere normen en de onzekerheid rond het stikstofdossier lopen we het risico dat we, ondanks die mestvergister, geen vergunning meer krijgen, terwijl we op dit moment nog tot 2033 mogen boeren. We stellen die investering dus uit, terwijl ze alles en iedereen ten goede zou komen… Hopelijk krijgen we snel duidelijkheid, want nu zitten we al twee jaar muurvast, en dat vind ik heel jammer.”

Op zijn witloofkwekerij botst ook Sam Magnus op die soms absurde regels. Hij kreeg een boete, omdat zijn groenbemestermengsel te divers was. “Terwijl de ambtenaar met wie ik belde, wel snapte dat het om een milieuvriendelijkere oplossing ging. De overheid is heel log en veel ambtenaren mogen enkel vakjes afvinken, waardoor je met duurzamere ingrepen dan voorgeschreven soms niet aan de regels voldoet. Tja, daar sta je dan. We willen meer investeren, duurzamer worden, maar worden bestraft als we innoveren.”

De gevolgen laten zich voelen, merkt Thijs Vermeulen. “De komende tien jaar zie ik verschillende boeren rondom mij stoppen. Als het zo doorgaat, wie zal België dan nog eten geven? De landbouw is een cruciale sector voor elk land. Je wilt voor je voedselvoorziening niet volledig van het buitenland afhankelijk zijn. Dat is een groot risico.”

Het grootste probleem, volgens Sam Magnus, is het gebrek aan een duidelijke Europese visie op landbouw. “Het ene jaar zeggen ze dit, het volgende dat. En terwijl wij strengere normen moeten naleven, zijn die niet van toepassing op de import. Dat ondermijnt onze concurrentiekracht. De overheid is geen betrouwbare partner meer om te investeren in de toekomst.”

‘Door onzekerheid over de regelgeving stellen we investeringen uit die iedereen ten goede zouden komen’

Thijs Vermeulen

De vergunning voor grondwaterwinning van Mitch Vermeiren verloopt over drie jaar. Ze bepaalt hoeveel water hij mag oppompen en is dus cruciaal voor de tomatenteelt. “We weten niet precies wat we van die vernieuwing mogen verwachten, we weten alleen dat de voorwaarden almaar strenger worden. Als we evenveel mogen oppompen, is er geen probleem, maar we hebben het gevoel, en horen ook van andere collega’s, dat ze dat bij een nieuwe vergunning zullen beperken. We zijn evenveel afhankelijk van dat water als van de regelgeving. Grote investeringen plan je voor de toekomst, op de lange termijn. Je moet dus weten waar je over vijf of tien jaar aan toe bent, zodat je je daarop kunt instellen. We hebben perspectief nodig, maar krijgen dat niet. We voelen ons vergeten, beleidsmakers als minister Demir gaan zelfs niet met ons in gesprek. Maar goed, we moeten door, dus we houden onze ogen open om nieuwe oplossingen te vinden. Er zijn zeker ook positieve evoluties. Zonder subsidies was onze zonnepaneleninstallatie veel moeilijker van de grond gekomen.”

Laptop

Deze boeren innoveren vanuit een positieve overtuiging, maar hoe je het ook draait of keert: investeren in duurzaamheid is simpelweg noodzakelijk in het huidige politieke klimaat. En terwijl innovaties de boeren wel kansen bieden, transformeren ze de stiel ook in een razend tempo. De lijven plooien hoe langer hoe meer naar de laptop in plaats van naar de hooivork.

Toen Thijs Vermeulen in 2019 in het bedrijf stapte, was hij een halve dag per week bezig met papierwerk. “Tegenwoordig krijg ik het in een dag niet meer gedaan”, zucht hij. “En dat wordt ieder jaar erger door almaar strengere wetgeving. Een aantal jaar geleden is bijvoorbeeld het kunstmestregister erbij gekomen, het voeren op gps, de burenregeling enzovoort. Allemaal zaken waarvoor je je moet verantwoorden. Moeder vraagt regelmatig: ‘Zit je nu weer achter die computer?!’ Zij is nog lang niet versleten, maar zou het beroep vandaag niet meer kunnen doen.

Sam Magnus ziet het papierwerk eveneens toenemen. “Maar door het ploegloos boeren zijn we tegelijkertijd net meer dan vroeger bezig met wat op het veld leeft. Het is veel uitdagender zo te boeren, maar wel noodzakelijk. We bereiden ons voor op de toekomst, anders krijgen we sowieso problemen. Is het niet door extreem weer, dan wel door veranderende wetgeving. Ik vind het heel interessant en uitdagend om op zo’n positieve manier oplossingen te zoeken. Met vallen en opstaan, want mislukkingen hebben ons de jongste jaren al geld gekost, hoor, dat wil ik gerust toegeven.”

Persoonlijk vindt Mitch Vermeiren het geen ramp dat de computer meer aandacht opeist. Hij is gebeten door technologische vernieuwing en volgt alle innovaties in de sector op de voet. Deels uit interesse, deels uit noodzaak. “Over enkele jaren zouden we bijvoorbeeld graag CO2 uit de lucht in onze omgeving capteren, om onze planten mee te voeden. De robotisering van het snoei- en oogstproces is ook heel interessant, omdat we almaar moeilijker werkkrachten vinden. Op dit moment is het voor die investeringen sowieso nog te vroeg, maar de papierwinkel zorgt er wel voor dat je terughoudender bent om zulke innovaties door te voeren en in nieuwe projecten te stappen. Ik snap dat we niet zomaar alles mogen doen en verantwoording over onze impact op de omgeving en dergelijke moeten afleggen, maar het zou allemaal een stuk laagdrempeliger mogen, zodat ondernemers sneller de keuze maken om te springen, zeker in duurzame richting.”

Lees ook: