Etty Hillesum werd voor haar gevoel écht geboren op 3 februari 1941, de dag dat ze kennismaakte met de handlezende psychotherapeut Julius Spier. Ze was 27, een seksueel vrijgevochten vrouw die intens leefde, maar vaak ten prooi viel aan onrust en depressies. Ze had moeizaam een rechtendiploma behaald.
Ze wilde schrijver worden, maar had nooit iets op papier gekregen. Spier leerde haar rust te vinden in zichzelf. Als onderdeel van haar therapie begon ze het dagboek bij te houden dat haar wereldberoemd zou maken.
Het leven dat Etty Hillesum vóór haar geestelijke wedergeboorte had geleid, was tot nu in duister gehuld. Judith Koelemeijer heeft die persoonlijke geschiedenis bij elkaar gepuzzeld in een meeslepende biografie, waaraan ze ruim tien jaar heeft gewerkt.
Tegelijk vertelt het boek de geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland. Terwijl de Joodse Etty Hillesum de vrijheid in haar hoofd ontdekte, werden de vrijheden van de Joden in Amsterdam door de Duitse bezetter geleidelijk ingeperkt. Onder invloed van haar vrienden, van wie velen in het verzet zaten, maakte ze zich geen illusies over de intenties van de nazi’s. Toch voelde ze geen angst. Hoezeer je ook in de verdrukking raakt, in je hoofd ben je altijd vrij, vond ze. “Dit stuk geschiedenis, zoals wij het nu beleven, kan ik helemaal dragen, zonder te bezwijken”, schreef ze in haar dagboek.
Vrienden bezworen Etty Hillesum om onder te duiken – “jullie worden vergast”, waarschuwde een – maar ze kon het voor zichzelf niet verantwoorden zich te onttrekken aan het lot dat duizenden van haar volksgenoten zouden ondergaan.
Vanaf de zomer van 1942 ving ze als medewerkster van de Joodse Raad in het doorgangskamp Westerbork Joden op, die daar werden verzameld om te worden afgevoerd naar de vernietigingskampen. Ze kreeg er het gevoel dat ze haar levensvervulling had gevonden. “Op iedere plek van deze aarde is men ‘thuis’, wanneer men alles in zich draagt”, schreef ze.
Op 7 september 1943 werd ze zelf op transport gezet. “We hebben zingende het kamp verlaten”, staat op het kaartje dat ze uit de trein kon gooien.
Niemand weet wanneer ze in Auschwitz is omgebracht. Was Etty Hillesum een heldin? Of een naïeve dromer? Die vragen moet de lezer voor zichzelf beantwoorden.
Judith Koelemeijer. Etty Hillesum. Het verhaal van haar leven, Balans, 576 blz., 34,95 euro
Tijdens de zomervakantie publiceert Trends elke maandag en vrijdag een boekentip op zijn website. U vindt ze allemaal hier.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier