Het individualisme of de individuele vrijheid speelt sinds de Franse Revolutie een centrale rol in onze samenleving. Maar dat individualisme is al een paar keer onder druk komen te staan. In de twintigste eeuw door een te grote greep van de overheid op het dagelijkse leven. Vandaag vormt de digitalisering van de wereld en het constant beschikbaar en opspoorbaar zijn via internet een bedreiging voor de vrijheid.
Dat is de centrale stelling in het essay Le Révolutionnaire, l’expert et le geek van Gaspard Koenig. In het boek mengt Koenig filosofie, economie en geschiedenis door elkaar. De auteur vertrekt van een analyse die sterk op Europa en zijn eigen land Frankrijk is geconcentreerd. Maar dat doet weinig af aan de relevantie van het werk. Voor Koenig speelde de Franse Revolutie een cruciale rol: hier werd de basis gelegd van de vandaag zo gekoesterde individuele vrijheid. En dat is vooral te danken aan de revolutionair Isaac Le Chapelier. Hij schafte in 1789 de privileges van adel, kerk en gilden af. Isaac Le Chapelier laat Frankrijk een wet na waar de macht van de corporaties of beroepsverenigingen wordt ingeperkt ten voordele van de individuele vrijheid.
Maar in de twintigste eeuw ziet Koenig de zogenaamde ‘expert’ opduiken, die vindt dat de individuele keuzes, ook en vooral economisch, ingeperkt moeten worden. En dat gebeurt via een sterkere staat. Volgens Koenig dook dat etatisme al tijdens de Tweede Wereldoorlog op, maar kwam het pas tot volle wasdom vanaf de jaren vijftig. Voorbeelden zijn de nationaliseringen van bedrijven die zelfs door rechtse politici als Charles de Gaulle werden doorgevoerd. Het regelen van beroepen zoals arts, advocaat of boekhouder wijst ook op een inperking van de individuele vrijheid. Zelfs het invoeren van een pensioenstelsel op basis van repartitie, waarin de actieven de pensioenen van de inactieven financieren, ziet Koenig als een aantasting van de individuele vrijheid. De twee oliecrisissen in het laatste kwart van de eeuw en de duidelijke keuze voor liberalisme door politici als Ronald Reagan en Margaret Thatcher hebben dat etatisme in diskrediet gebracht.
Maar nu ziet Koenig een nieuwe bedreiging voor de individuele vrijheid. Een bedreiging die verpersoonlijkt wordt in de ‘geek’, de persoon die gepassioneerd is door moderne technologie en de digitale wereld. Koenig is wantrouwig: de wereld van de geeks is een referentie geworden, maar het betekent ook dat iedereen constant met elkaar verbonden is via internet, het privéleven niet meer kan worden afgeschermd, mensen meer en meer als freelancer en niet als loontrekkende werken, enzovoort. “Deze wereld die in Silicon Valley wordt voorbereid, zal op ons afkomen en zal belangrijke gevolgen hebben op onze visie op het individu en de autonomie van elke mens. Wat is de vrijheid nog in een wereld waar Google en Amazon vroeger dan ikzelf weten wat ik eigenlijk wil?”
Gaspard Koenig, Le Révolutionnaire, l’expert et le geek, Plon, 2015, 272 blz., 15,90 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier