Het Xi-manifest

De Chinese president Xi Jinping ontvouwt de frappantste hervormingsplannen van de voorbije twee decennia. Het is een mengsel van een voor China ongebruikelijke stoutmoedigheid en een vleugje karakteristieke behoedzaamheid.

Nooit sinds Mao Zedong in 1949 aan de macht kwam, was een Chinese leider zo snel om zo’n breed opgezette blauwdruk voor hervorming voor te stellen. President Xi Jinping liet op 15 november een 22.000 karakters tellend document publiceren waarin hij ingrijpende hervormingen belooft, gaande van een versoepeling van de strikte eenkindpolitiek en de sluiting van werkkampen tot de afschaffing van de controle op intresten. Zelden stootte een leider echter op zo veel weerstand tegen zijn plannen.

De Communistische Partij keurde het document goed op 12 november, na een gesloten vergadering van het 370-koppige centraal comité. Zoals gewoonlijk had ze gehoopt de inhoud een week geheim te houden, terwijl ze haar eigen leden briefde. Na drie dagen gaf ze toe, onder druk van speculaties dat de vergadering niet het verwachte keerpunt in het hervormingsbeleid had opgeleverd. De partij nam zelfs de ongebruikelijke beslissing een toespraak van Xi te publiceren, waarin hij onthulde dat hij persoonlijk het 60-koppige team had geleid dat het document opstelde.

Vergeleken bij de doorgaans saaie beleidspapers van de partij, is het een markant document. Het borduurt uitvoerig voort op de eerste, beknopte partijmededeling van 12 november, waarin gemeld werd dat de marktkrachten voortaan een “doorslaggevende” rol zouden spelen in de ontwikkeling van de economie. Dat was voor de partij een conceptuele doorbraak, hoewel ze het kapitalisme al geruime tijd omarmt. Het document roept op tot een “versnelling” van de maatregelen om de markt de hoogte van de intresten te laten bepalen.

Waarschijnlijk als een voorbereiding daarop wordt een verzekeringssysteem ingevoerd om de spaarders te beschermen. De functionarissen zijn ongerust dat kleinere banken in moeilijkheden geraken als de intresten op deposito’s vrijgemaakt worden. De controle op de leningsintresten werd in juli afgeschaft. Verwacht wordt dat het verzekeringssysteem in de komende maanden wordt ingevoerd. Het document roept ook op de Chinese munt volledig converteerbaar te maken, iets wat al twee decennia beloofd wordt. Het document herhaalt eerdere beloften van de partij om de markt de prijs te laten bepalen van basisgoederen als water, olie, aardgas, elektriciteit en transport, maar het gebruikt wel hardere bewoordingen. De prijszetting moet waar mogelijk “aan de markt overgelaten worden” en “de regering mag niet ongepast tussenbeide komen”, staat er. In zijn speech omschrijft Xi de rol van de overheid in termen die centristen overal ter wereld vertrouwd in de oren klinken: behoud van economische stabiliteit, openbare dienstverlening, de vrije concurrentie garanderen, de marktprocedures vrijwaren en tussenbeide komen als de markt het laat afweten.

Haperingen

Maar de marktgerichte taal van het centraal comité hapert als het gaat over een van de meest omstreden punten van de hervorming: de rol van de staatsondernemingen. Het communiqué van 12 november herhaalde de afgezaagde verklaring dat het staatsbedrijf het “belangrijkste orgaan” is in de economie. De blauwdruk biedt de hervormers wel enige hoop. Hij stelt dat de staatsbedrijven tegen 2020 30 procent van hun winst onder de vorm van dividenden moeten afstaan aan de overheid (nu is dat nog 15 procent of minder). Zoals hervormers al lang vragen, worden sommige van hun activa overgedragen aan het fonds voor sociale zekerheid van de centrale overheid.

De privésector krijgt ook meer mogelijkheden om in staatsbedrijven te investeren en zaken te doen in sectoren die door hen gedomineerd worden, waaronder de banksector. Maar het document vraagt niet om de terugtrekking van de staatsbedrijven uit niet-strategische sectoren, zoals hotels en vastgoed, en het herhaalt het woordgebruik van het communiqué door op te roepen tot een versteviging van het vermogen van de staatsbedrijven om “te controleren en te beïnvloeden”.

Een duidelijker signaal geeft de blauwdruk over een ander punt van de hervorming: de eigendom van grond op het platteland en de huisvesting in de dorpen. Aan het einde van de jaren negentig stak in de Chinese steden een bruisende vastgoedmarkt de kop op. Niet zo op het platteland, waar de eigendomsrechten veel waziger zijn. Vijf jaar geleden meldde de partij dat de stedelijke en landelijke markten moesten fuseren, maar daarin is sindsdien weinig vooruitgang geboekt. De grondwet stelt nog altijd dat al het land op de buiten collectief bezit is, een notie die stamt uit het Mao-tijdperk. De wetgeving verbiedt bovendien om gronden te verkopen aan niet-inwoners van het dorp of een hypotheek te nemen op landelijk vastgoed. In de nieuwe blauwdruk staat evenwel dat landbouwers de mogelijkheid moeten krijgen hun huizen te hypothekeren. Op sommige plaatsen wordt daar al mee geëxperimenteerd.

Weinig politieke verandering

De door de overheid gecontroleerde media hebben die maatregelen voorspelbaar uitbundig begroet. In sommige artikels wordt het een “historische mijlpaal” genoemd op weg naar de vervulling van de Chinese droom, een uitdrukking die door Xi populair gemaakt is en nu over heel het land op propagandaborden geafficheerd wordt. In zijn speech waarschuwde Xi ervoor dat het niet gemakkelijk wordt.

Net als elke Chinese leider sinds Mao lijkt Xi vastberaden om het machtsmonopolie van de partij te bestendigen. Zoals verwacht zegt de blauwdruk weinig over politieke veranderingen. Er is sprake van gerechtelijke hervormingen, zonder in detail te gaan, en ook de noodzaak om meer ruimte te scheppen voor ‘sociale organisaties’ — de naam die de partij aan ngo’s geeft — komt aan bod, samen met de oproep om het management van die organisaties door de overheid te sterken.

Wat de mensenrechten betreft, worden twee toegevingen gedaan. De eerste is het voornemen de heropvoedingskampen af te schaffen. Die worden vaak gebruikt om politieke en religieuze dissidenten vast te zetten. De Verenigde Naties schatten dat daarin 190.000 mensen (cijfers van 2009) tot vier jaar zonder proces vastgehouden werden. In de blauwdruk is echter geen sprake van een verbod op andere vormen van buitengerechtelijke hechtenis, die nochtans veel voorkomen.

De andere opmerkelijke verandering is de beslissing de eenkindpolitiek te versoepelen door koppels toe te laten om twee kinderen te hebben, op voorwaarde dat een van de ouders een enig kind is. Het document belooft niet dat er een einde komt aan de overheidscontrole op voortplanting of dat de soms verpletterende boetes voor overtredingen van de gezinsplanningsregels verlaagd worden.

Hardnekkige weerstand

Er wacht Xi hardnekkige weerstand tegen zijn hervormingsplannen. Het document roept ook op tot een snellere hervorming van de gezinsregistratie. Dat belet dat migranten van het platteland mee profiteren van de stedelijke welvaart, en ontzegt hun soms zelfs het recht een huis of een auto te kopen. De lokale besturen zullen tegenstribbelen, tenzij ze meer geld krijgen voor scholen, ziekenhuizen en andere diensten. De middenklasse in de steden heeft eveneens bedenkingen bij het idee de middelen voor onderwijs en gezondheidszorg te delen met buitenstaanders. Staatsondernemingen, weerspannige ambtenaren en partijideologen bieden allemaal weerstand tegen markthervormingen die hun belangen schijnen te schaden. Zhang Lifan, een analist uit Peking, zegt dat Xi’s hervormingen tien jaar geleden meer kans maakten, voor de gevestigde belangen ingebed raakten.

Het is ook best mogelijk dat Xi’s machtspositie hem in staat stelt zijn voorstellen door te drukken. Hij liet al verstaan dat hij rechtstreeks controle neemt over de binnenlandse veiligheid door een veiligheidscomité op te richten. Zijn voorganger Hu Jintao delegeerde die taak. Xi gaat ook een ‘kleine leidinggevende groep’ samenstellen om de hervormingen te sturen. Waarschijnlijk komt die onder zijn rechtstreeks bevel. Een vaste greep is een geruststelling voor de president. De oproep om het internet onder controle te houden, wijst erop dat het Chinese leiderschap ongerust is over sociale onrust en de macht van het onlineactivisme.

THE ECONOMIST, FOTOGRAFIE SERGE BOMBEKE

Zoals verwacht zegt de blauwdruk weinig over politieke veranderingen.

“China zoekt een eigen weg, naast het vrijemarktkapitalisme van de VS en de welvaartsstaat in Europa” Johan Holslag