‘Het wordt een bloedbad’

Hij voorspelde de dotcomcrash en kan niet geloven dat de centrale bankiers van de Fed de crisis van 2008 niet zagen komen. “En de derde wordt nog erger”, voorspelt de Amerikaanse superbelegger Jeremy Grantham.

Jeremy Grantham (77) is een van de meest gerespecteerde beursstrategen ter wereld. Met zijn firma Grantham, Mayo & van Otterloo (GMO) – met 120 miljard onder beheer – verdiende hij een fortuin voor institutionele klanten, ook in Europa. Hij is gespecialiseerd in het voorspellen van het knappen van zeepbellen. Toen de tegendraadse Grantham eind jaren negentig nadrukkelijk waarschuwde voor de gekte op de aandelenmarkt, liep de helft van zijn klanten weg. Als een cassandra, de Trojaanse schone uit de Griekse mythologie, werd hij weggelachen. Maar achteraf bleek dat hij gelijk had. Beleggers kwamen in groten getale terug. Het heeft Grantham tot een van de rijkste inwoners van Boston en een van de grootste filantropen in de wijde omgeving gemaakt.

Zijn kantoor in Boston biedt een uitzicht over de Atlantische Oceaan. Voor dit interview neemt de Brit ontspannen plaats naast een levensgroot, 1200 jaar oud Boeddhabeeld. Grantham vindt dat de Federal Reserve beurskoersen opblaast. De notoire pessimist oordeelt dat aandelen twee keer te duur zijn. Over de Amerikaanse economie is hij op middellange termijn (een à twee jaar) niet positief. Ze staat er structureel zwak voor. Grantham noemt het sterke achterblijven van de uurlonen ten opzichte van die in Frankrijk, Engeland en Japan. Hij noemt de verborgen werkloosheid. Hij noemt het sterftecijfer in de VS, dat stijgt door alcoholisme, drugsmisbruik en zelfmoord.

“We bevinden ons in een hopeloze situatie als samenleving met de grootste inkomensongelijkheid”, zegt hij. “De VS staan op de laatste plaats in de ontwikkelde wereld. Er is een zeer sterke correlatie tussen economische ongelijkheid en de sociale samenhang in een land. Amerika zou het een stuk beter kunnen doen.”

Zijn kwartaalbrief wordt veel gelezen in de beurswereld. Grantham laat daarin een grote maatschappelijke betrokkenheid zien. De mening van Grantham staat diametraal tegenover die van de ‘superbelegger’ Warren Buffett. Die schreef enkele maanden geleden in zijn jaarlijkse brief aan beleggers dat het pessimisme over de Amerikaanse economie overtrokken is. In de VS wordt volop gediscussieerd over het onderwerp sinds het verschijnen van het boek The Rise and Fall of American Growth van de econoom Robert Gordon in januari. Volgens Buffett zorgen innovatie en handel voor steeds meer en grotere gouden eieren in de VS. Amerikanen die geloven dat hun kinderen slechter af zijn dan zijzelf zitten er volkomen naast, schrijft Buffett. “De baby’s die vandaag worden geboren in Amerika zijn de meest fortuinlijke in de geschiedenis. Politici hoeven geen traan te laten voor de kinderen van morgen”, schreef Buffett, die in zijn optimisme op één lijn zit met president Barack Obama.

Grantham is het daar niet mee eens. Donald Trump spreekt volgens hem de waarheid als de vastgoedmagnaat zegt dat Amerika economisch is afgegleden. “Eén ding moet je Trump nageven. Hij is preciezer dan alle andere kandidaten. Zij zeggen: ‘Amerika is geweldig in dit en fantastisch in dat, het beste van de wereld.’ Dat is absolute onzin. Het zijn alleen maar woorden om Amerika mooier voor te stellen. Trump zegt dat Amerika geweldig wás. Dat we als land achterop zijn geraakt, dat we de draad kwijt zijn. Die analyse is in mijn ogen accuraat.”

Grantham zegt teleurgesteld te zijn over de acht jaar van Obama. “Hij beloofde een golf van verandering. Maar het eerste wat hij deed, is Larry Summers en Timothy Geithner benoemen. Die mensen hebben bijgedragen aan de grote crisis van 2008. Ik kon het niet geloven”, aldus de Brit die vijftig jaar in de VS woont en werkt. Grantham (die geen stemrecht heeft) schaart zich niet achter Trump en zeker niet achter Ted Cruz. “Het is duidelijk dat sommige deelnemers aan de verkiezingsrace neanderthalers zijn. De waanzin die sommigen uitkramen, het ontkennen van de klimaatverandering bijvoorbeeld. Twee Republikeinse kandidaten voor het presidentschap van de VS, het belangrijkste land in de wereld, durven te zeggen dat het een grap is.”

U zegt dat de S&P500 op circa 1000 punten zou moeten staan als aandelen tegen hun reële waarde verhandeld zouden worden. Nu staan we ruim boven 2000 punten. Beurzen zijn dus te duur? Dat is nogal een zeepbel.

JEREMY GRANTHAM. “Markten zijn meestal te duur. De afgelopen 25 jaar was dat 80 procent van de tijd het geval. Een zeepbel gaat altijd langer door dan waardebeleggers denken. De beurs kan een beetje zakken. Maar dit is niet het einde van het Greenspan-tijdperk van kunstmatig lage rentes waarmee de waarde van effecten opgejaagd zijn. Op een dag komt er een nieuw monetair regime. Dit belachelijke tijdperk komt uiteindelijk ten einde.”

U noemt de lage rente pervers. Het hevelt vermogen over naar financiële activa. Naar banken en hun bestuurders, die het uitbetaald krijgen in bonussen en het oppotten in plaats van spenderen.

GRANTHAM. “Het is levensgevaarlijk beleid. Het heeft allerlei nadelen. Het grootste nadeel is dat het speculatie heeft vergemakkelijkt. Mensen zijn zo geduldig geweest met de Fed. Mensen waren laaiend enthousiast over Greenspan. Nu niet meer, denk ik. Hoe hij de baan gekregen heeft, zullen we nooit weten. Hij is geen briljante wetenschapper en geen briljante bankier. In het effectenwezen was hij een grap. Door zich binnen te likken, werd hij de baas van de Fed. In welk ander land krijgt iemand zonder enige aantoonbare prestatie zo’n baan? Hij heeft ook niets geleerd. Hij zegt nog steeds dat niemand de financiële crisis zag aankomen. Hoe kun je het niet zien?’

U zag het wel. In 2007 zei u dat het hoog tijd was om uit te stappen. ‘Stoelriemen vast,’ zei u toen aandelenkoersen op het hoogste niveau in vijf jaar tijd stonden, ‘het kan wel eens turbulent worden.’

GRANTHAM. “Als mensen nu eens gewoon de geschiedenisboekjes hadden opengeslagen. Elke zeepbel van deze omvang knapt. Maar het was veel erger dan we dachten. Je kon vanuit deze fauteuil berekenen dat de economie een ongekende klap zou krijgen als de huizenmarkt zou instorten. Dat gewone mensen en de reële economie keihard geraakt zouden worden. De beurs was overal ter wereld duur, we hadden de subprimerotzooi, we hadden vreselijk dure olie, gas, metalen. Het werd gegarandeerd een vreselijke recessie. Een paar dozijn mensen noemde het onvermijdelijk. Hyman Minsky zag het heel goed. Maar niet Greenspan. Ben Bernanke ook niet, Janet Yellen al evenmin.”

Waarom zagen ze het niet?

GRANTHAM. “Bij de Fed konden ze het niet geloven omdat ze denken dat markten efficiënt zijn. De klassieke grap over economen uit Chicago is dat ze nooit een biljet van 10 dollar zouden oppakken. Als het echt een biljet van 10 dollar zou zijn, was het allang opgeraapt. In een efficiënte wereld ligt er geen geld op straat en zijn er geen zeepbellen. Dat kunnen gewone, verstandige mensen niet begrijpen.”

Zijn beurskoersen na 2008 ooit teruggekeerd naar de waarde die ze over de lange termijn hebben?

GRANTHAM. “Zes maanden in 2009. Twintig jaar lang waren ze te duur. Het was puur geluk, maar op de dag dat de markt de bodem raakte, publiceerde ik een rapport, wat ik maar één keer eerder had gedaan in mijn leven. Reinvesting My Entire Five. Aandelen waren voor het eerst in twintig jaar goedkoop. De beurs ging omhoog en verdrievoudigde. Als onderneming en als individu hebben we helaas ons eigen advies niet opgevolgd zoals we het hadden moeten doen. We waren niet agressief genoeg. Ik was niet agressief genoeg. De typische fout van een insider. Ik dacht dat ik zo slim zou zijn en het nog beter zou kunnen.”

Wat raadt u beleggers aan?

GRANTHAM. “Probeer niet de beste in de wereld te zijn. Hou het simpel. Er is nu lang geknoeid met de waarde van effecten. We hebben het leeglopen van de techbubbel gehad. In de crash van 2000 zijn aandelen door het ingrijpen van de Fed nooit naar het gemiddelde teruggekeerd. Vervolgens barstte de huizenbubbel. De derde crash zal nog veel groter worden. Dat wordt pijnlijk voor degenen die langlopende activa hebben. Een bloedbad.”

Wanneer komt dat er?

GRANTHAM. “U hebt het al een paar keer gevraagd. Ik weet niet wat er nodig is om de bubbel te laten knappen. Ik verloor in 2004 al het geduld met Alan Greenspan. Maar hij was zo populair. We hebben hem vervangen door een kloon, Ben Bernanke. Die ook is vervangen door een kloon, Janet Yellen. Ondanks de enorme prijs die we hebben betaald met de crash die vrijwel de hele wereld op zijn knieën heeft gedwongen.”

Yellen noemde de beurs een jaar geleden redelijk geprijsd.

GRANTHAM. “Ze kijkt niet naar de langetermijngeschiedenis. Ze moet kijken naar het tijdperk van voor Greenspan. De beurs koerst 60 procent hoger dan vroeger. De jongste twintig jaar waren abnormaal. Als de rook is opgetrokken zul je zien dat het rendement tussen 2000-2020 heel slecht is. Hou voldoende contanten aan. Wij zitten ruimschoots in de contanten.”

U bestudeert al decennia beurszeepbellen. Hoewel het beursjaar erg nerveus begon, bleek uit uw recente nieuwsbrief dat u als raspessimist nu geen gevaren ziet. Wat is dat nou?

GRANTHAM. “De economie in de VS doet het niet slecht. De negatieve impact van de sterke dollar en de verzwakte energiesector beginnen weg te ebben. Er is geen reden voor paniek. We hebben de klappen opgevangen van de afwaardering in de oliewereld.

“We krijgen lagere energierekeningen, lagere prijzen aan de pomp, lagere prijzen voor stookolie. Dat is een enorm voordeel voor de groepen die een korting nodig hebben. De mensen die jarenlang hebben moeten bloeden, de helft van de Amerikanen die lage inkomens hebben. Die mensen hebben hun bonus eerst apart gezet omdat ze het zo moeilijk hadden. Nu beginnen ze te spenderen.”

Dat is belangrijk voor een economie die voor driekwart draait op binnenlandse consumptie

GRANTHAM. “Als de Amerikaanse economie groeit in een gezapig tempo van 2,5 procent dit jaar, zal de zeepbel waarschijnlijk niet barsten. Dat gebeurt doorgaans bij een oververhitte economie, als er overcapaciteit is. Je kunt altijd een berenmarkt krijgen. Maar dat over de volle breedte alle beleggingscategorieën omlaaggaan, dat is nu onwaarschijnlijk. De aanloop naar The Real McCoy voelt heel anders aan.”

In 2008 stond de olieprijs op 140 dollar.

GRANTHAM. “Het verschil met 2008 kan niet groter zijn. Door de dure grondstoffen hadden we het mes op onze keel. Nu zijn ze ongelooflijk goedkoop. We hadden de dure huizenmarkt. Nu worden te weinig huizen gebouwd.”

Toch waren de markten begin dit jaar nogal nerveus.

GRANTHAM. “Dat is de psychologie van de markt. De markt is een dramaqueen. Als ze te enthousiast is, wordt ze hysterisch. Dat heeft een lange geschiedenis. Als je de werkelijke inkomsten van ondernemingen meet vanaf 1900, dan krijg je een zeer stabiele waardeontwikkeling over de lange termijn. Je ziet in twee van de drie jaar afwijkingen van zowat 1 procent van het gemiddelde. Meet je de beurs, dan gaat het om 19 procent. De markt is zoveel volatieler dan de onderliggende stroom van dividenden en inkomsten. Begin dit jaar werd het even kommer en kwel in de commentaren. China, olie, mijnbouw, het einde van de wereld. Ik denk dat zoeits een licht hysterische overreactie is.”

Heeft GMO die correctie aangegrepen om flinke inkopen te doen?

GRANTHAM. “Het was ruis. Wij handelen daar niet op. We handelen op zevenjarige voorspellingen en die vertellen ons: wees voorzichtig, de markten zijn te duur. We beleggen heel conservatief.”

Gerben van der Marel in Boston

“Trump zegt dat Amerika geweldig wás. Dat we als land achterop zijn geraakt, dat we de draad kwijt zijn. Die analyse is in mijn ogen accuraat”

“Markten zijn meestal te duur. De afgelopen 25 jaar was dat 80 procent van de tijd het geval”

“De derde crash zal nog veel groter worden. Dat wordt pijnlijk voor degenen die langlopende activa hebben. Een bloedbad”