Het Vlaamse boek. Cijfers en letters

De volgende dagen trekken Vlaamse boekenwurmen weer naar hun jaarlijkse hoogmis : de Antwerpse Boekenbeurs.

We loerden bij twee onafhankelijke uitgevers naar

de naakte cijfers achter

de vergulde letters. Houden ze stand tegen de (Amsterdamse) concerns en de nieuwe media ?

Als we André Van Halewyck willen souffleren dat hij als zaakvoerder van een eigen uitgeverij noodgedwongen meer manager werd dan vorig jaar als direkteur van Kritak, schudt hij gekwetst het hoofd. Kijkt sekondenlang tobberig voor zich uit, zoekt allicht een fluwelen weerwoord, maar verrast uiteindelijk : “Met die insinuatie leggen we het absurde misverstand bloot. Uitgeven in Vlaanderen is méér dan cijfermanagement. Je moet ook een goed gevoel hebben voor uitstekende boeken, zowel je auteurs als medewerkers kunnen motiveren en je verhaal behoorlijk uitdragen in de media. Uitgeven kan je nooit vanuit een ivoren toren, noch vanuit een boekhoudersstoel. ” Met een gespeeld vileine grimas : “Vanzelfsprekend ken ik de faam van de briljante Nederlandse uitgeverijmanagers. Ik ken er ook grote missers. Als ik ook maar één van die blunders begaan had, hadden ze me in de Dijle gekieperd. En ze zouden nog gelijk gehad hebben ook. Maar managen kunnen ze prima : nu kunnen ze haarfijn de kwartaalverliezen becijferen. Met mij hadden ze weliswaar een wat vager beeld vooraf, maar op het eind van elk boekjaar lag er wel 3 miljoen frank winst bij Kritak, toen ik er buitengetrapt werd zelfs 5 miljoen. “

ONDER DE GORDEL.

Inmiddels klinkt de naam Van Halewyck als een symbool. In 1986 kon hij alleen blij zijn dat de Nederlandse mastodont Meulenhoff het Leuvense Kritak wilde inlijven. De ploeg barstte van de ideeën, maar de beruchte smalle marges in de Vlaamse boekenuitgeverij deden het huis financieel naar adem happen. Op 18 juli 1994 werd direkteur Van Halewyck op staande voet ontslagen. Hij zou niet meer passen bij de “moderne bedrijfsaanpak”. “Nadien kreeg ik nog een ongelooflijke slag onder de gordel toen de direktie insinueerde dat ik een zwarte kas hield. Ik was er kapot van. Intussen heb ik moeten inzien dat zulke handelszeden tot de geplogenheden behoren. Ik onderhandelde nog volop over een management buy-out, maar kreeg plots vuilnis over me heen. Blijkbaar was ik niet buigzaam genoeg voor hun nieuwe organogram. Nadat Meulenhoff Malherbe opgeslorpt had, zaten ze in Vlaanderen ook nog met Manteau. Dat huis moest de literaire poot worden in Vlaanderen, Kritak de non-fiction. Dat leek logisch, maar ze joegen al op voorhand een toekomstige ploeg van pakweg zes mensen met twee direkteurs tegen mekaar in het harnas. “

Het ontslag lokte meer dan gewone commotie uit. Kultureel Vlaanderen voelde zich op de tenen getrapt. Vooral het literaire boek werd gekolonizeerd door vennootschappen die vooral aan de statige Amsterdamse grachtengordel resideren (ook “Vlaamse” literaire uitgevers als Dedalus en Houtekiet zijn filialen van Nederlandse concerns).

Vandaag wil Van Halewyck bewijzen dat een onafhankelijke Vlaamse uitgever het ook best kan rooien. Begin dit jaar richtte hij een bvba op, die al in maart omgevormd werd tot de NV Van Halewyck. Toen werd een ander vooroordeel ontkracht : Vlamingen zouden geen geld in een uitgeverij willen stoppen. Van Halewyck vond partikuliere geldschieters. Van het volgestort maatschappelijk kapitaal van 10 miljoen frank zorgde hij zelf voor 52,5 %. De rest werd op tafel gelegd door Ann De Jaeger (algemeen direkteur van Video Management), Renaat Landuyt (jurist, zetelt voor de SP in de Vlaamse Raad), Sonia Timmermans (gedelegeerd bestuurder van de Stichting voor Kunstpromotie) en Arnoud De Meyer (docent aan Insead en Vlerick). De Meyer, broer van CVP-minister Wivina De Meester, brengt 1 miljoen frank in, de overige drie elk 1,25 miljoen. Hun bijdragen gebeuren in eigen naam.

VLAAMSE BEST-SELLERS.

De aangekondigde GIMV bleef “opvallend” afwezig in het kapitaal. Verklaart Van Halewyck : “De GIMV was positief, maar wachtte op distributiekontrakten. Vergeet niet dat de winst van vele Vlaamse uitgeverijen grotendeels te danken is aan de verdeling van Nederlandse fondsen op onze markt. Die onderhandelingen verliepen initieel wel moeilijker dan het droomscenario voorschreef. Toen ik het nodige kapitaal vond bij de vier partikulieren en ook nog een lening van drie miljoen kreeg van de Vrienden Van Halewyck, konden we zelf aan de slag. “

Nochtans zocht de uitgever aanvankelijk 20 miljoen. Hij begon dus al op frêle financiële fundamenten ? “Dat bedrag was gebaseerd op de mogelijke buy-out van het totale Kritak-pakket. We zijn echter in een fel afgeslankte versie van start gegaan, zodat we minder kapitaal hoefden. Ons eerste half jaar was behoorlijk suksesvol. We gaven 12 titels uit, waarvan er vier in de top-tien stonden (nvdr. vorig jaar had Kritak er vier titels). Even belangrijk is dat er geen miskleun bijzit. ” De ervaren krijger werd voorzichtiger ? “Dat we vroeger onbesuisd te veel titels uitgaven, is nog zo’n onterecht verwijt. We haalden met 70 titels per jaar een gemiddelde oplage van 1500. Naar Vlaamse normen in het segment van de algemene boeken (literair en non-fiction) is dat zeer behoorlijk. “

Hij begon de eigen vennootschap in woede. Is dat geen slechte raadgever ? “Ik ben niet uit op wraak. Boosheid moet u me wel toestaan. Ze geeft trouwens veel energie. Maar eigenlijk ben ik vooral verbluft over de affaire. Nu voel ik me opgelucht. “

De moeilijkste hindernis van de voorbije maanden was niet zozeer het vinden van sellers (de meeste auteurs bleven hem trouw), maar het management. “Je moet wel erg diep graven om opnieuw vanaf nul te beginnen. Gelukkig kon ik rekenen op al mijn vroegere medewerkers. Dat doet deugd. Zo zie je maar dat human resources management ook voor een KMO ontzettend belangrijk is. “

In de eerste maanden werkte de 44-jarige uitgever op een Leuvense studentenkamer. “Het leek verdacht veel op de situatie waarin we 20 jaar eerder Kritak opstartten. Daar zat ik dan met mijn ambitie. Ik moest veel gas geven en tegelijk kontinu aan de handrem trekken. Durven risico’s nemen, 5000 eksemplaren van een dure titel laten drukken, weten dat het zal lukken, maar pas opgelucht ademhalen als ze de deur uit zijn. Ik wil dit jaar in totaal 40 boeken op de markt brengen en een bruto-omzet van 60 miljoen frank realizeren. Volgend jaar moeten we 110 miljoen verwezenlijken. Dat is haalbaar omdat we meer distributie-aktiviteiten krijgen. Dat zijn onze kommunicerende vaten : uitgeverij en distributie. “

De studentenkamer werd ingeruild voor een ruime huurloods, een vroegere drukkerij in de buurt van het Leuvense station. Daar verwelkomt hij straks zijn zesde vaste medewerker. Zucht : “Natuurlijk is het knokken. Maar ik heb vertrouwen in deze ploeg en in onze auteurs. Vergeet niet dat Vlaanderen nauwelijks 6 miljoen inwoners telt, Nederland 15 miljoen. Een onderzoek wees vorig jaar uit dat 53 % van de Vlamingen zelden of nooit een boek openslaat. In Nederland is dat slechts 33 %. Hier mag je al van een best-seller gewagen met 5000 eksemplaren, in Nederland met 20.000. Toch verwacht ik dit jaar al een eerste winst. “

NIEUWE MEDIA.

Blijft de vraag of het boek het überhaupt nog lang uithoudt als medium. Nieuwe media als cd-rom en cd-i zijn in opmars en vergen op hun beurt een hoog instapkapitaal. Dat pleit alweer in het voordeel van de (Nederlandse) concerns. Vanuit dat perspektief valt de aanwezigheid van Ann De Jaeger op, die voorzitter werd van de raad van bestuur. Als direkteur van Video Management produceert ze opleidingsvideo’s voor bedrijfskaders. Nog andere aandeelhouders bij Van Halewyck vinden we daar terug : Landuyt als advokaat en professor De Meyer bij de stichters. In die markt moeten ook cd-rom en cd-i opgang maken. Misschien kan er zelfs een alliantie ontstaan als afzetkanaal voor boeken en vice versa. Van Halewyck zegt alvast niet neen : “Ik heb geen behoefte om alles in eigen hand te houden, ik hou van win-win-situaties. Dat is mijn manier van managen. ” Konkrete plannen om met andere afzetkanalen of media iets te beginnen, zijn er voorlopig echter niet, al is de uitgeverij wel prezent op het Internet (zie kader : Boeksurfen).

Een schoolvoorbeeld van zo’n autentieke Vlaamse kruisbestuiving in de nieuwe media vinden we bij het Davidsfonds, dat zijn 120ste verjaardag viert, en HyperVision, dat amper vijf jaar geleden ontstond als spin-off van de Leuvense universiteit. Als produktiehuis voor cd-rom en cd-i klom de Brabantse NV in geen tijd op tot de Europese top. De aandeelhouders zijn geen koorknapen. Kluwer, ENG Videohouse en de Belgian Media Holding hebben elk 20 %, Philips 10 %. De rest zit onder meer bij een investeringsgroep rond Christian Leysen, de KU-Leuven en de twee proffen Dirk De Grooff en Willem Hesling. Dit duo stichtte het bedrijf. De tien medewerkers zorgen voor 50 miljoen frank omzet, die voor 80 % gehaald wordt in de professionele markt (bedrijfsvoorstellingen, produktintrodukties en opleidingen). De overige 20 % komt uit de onstuimig groeiende konsumentenmarkt. “Daarin zoeken we allianties met uitgevers, ” aldus managing director De Grooff. “Ons eerste konsumentenprodukt brachten we vorig jaar uit met de cd-i Voetbal, een samenwerking met Roularta. Nu zetten we de eerste stappen in de boekenmarkt als het ware. De auteurs, het marktaanvoelen en de distributie werden in de twee eerste projekten aangebracht door het Davidsfonds. Wij zorgen voor de produktie. Dat impliceert de software, het grafische en de animatie. Het opnemen van beeldmateriaal besteden we uit. We opereren volkomen ongebonden. “

PAK DE POEN.

Winst maken met een Vlaamse cd-i lijkt momenteel niet evident. Het gewest telt niet eens 35.000 apparaten. De markt groeit weliswaar snel, maar de investering van 5 tot al gauw 10 miljoen loont alleen als er ook buitenlandse konsumptie inzit. Daarom worden alleen uitgaven geselekteerd die zich daartoe lenen. Norbert D’hulst, sekretaris-generaal van het Davidsfonds, stelt de Vlaamse primeur voor : “Naast het boek Veldslagen in de Lage Landen van Luc De Vos brengen we de cd-i Grote veldheren : Van Caesar tot von Rundstedt. De velsdlagen voltrokken zich in ons land, maar zijn internationaal gekend. Daarnaast is er de cd-rom Encyclomedia van De Grooff zelf, een naslagwerk dat u wegwijs maakt op de informatiesnelweg. De beslissing om met HyperVision in zee te gaan, was vrij vlug genomen. Het bedrijf heeft niet alleen de know-how, het geniet ook een uitstekende reputatie. ” Vult De Grooff aan : “Die reputatie is belangrijk, want vooral op de cd-rom-markt opereren talloze beunhazen onder het motto pak de poen en vlucht. “

De coproducenten delen nog een bezorgdheid : tegen hun grote konkurrenten kunnen ze alleen optornen als ze kiezen voor een niche. Voor het Davidsfons betekent dat kwaliteitsboeken met Vlaamse wortels. HyperVision opteert op de konsumentenmarkt voor informatieve werken. “Tegen de spellen van Nintendo of de verhalen van Disney zijn we commercieel niet opgewassen. “

Zijn de nieuwe media voor het Davidsfonds een vlucht vooruit om straks als uitgeverij te overleven ? D’hulst ziet het anders : “De angst voor de nieuwe media lijkt veel op de vrees voor de televisie indertijd. Ik zie ze als komplementair. In het segment van de naslagwerken zullen ze het pleit winnen. Maar je leest toch geen roman of journalistiek dossier op een pc-scherm ? “

Het Davidsfonds herbergt diverse imprints. De literatuur zit bij de vzw Davidsfonds/Clauwaert (15 miljoen omzet vorig jaar met licht verlies), en de jeugduitgaven vinden we bij de NV Davidsfonds/Infodok (56 miljoen met licht verlies). De non-fictionuitgaven van Davidsfonds/Leuven moeten we zoeken bij de vzw Davidsfonds, waar ook de muziekmaatschappij Davidsfonds/Eufoda en de kulturele aktiviteiten thuishoren, samen goed voor 200 miljoen. Op de uitgaven zit een krap overschot van 2 miljoen. Meer dan de helft van dat bedrag komt van de leden. Lid bent u als u voor ten minste 675 fr. betaalt aan… boeken of muziekuitgaven. “Natuurlijk is dat een benijdenswaardige positie, ” geeft D’hulst toe. “Maar daar staat heel wat tegenover. Winst is niet ons doel (wel een goed management, begrijp me niet verkeerd). De opbrengsten van onze sellers investeren we in risicodragende projekten. Dat zijn dan onze kommunicerende vaten. De distributie doen we immers niet zelf, al bezitten we 20 % van de aandelen van distributeur Agora. “

“Neen, beleggen in een Vlaamse boekenuitgever ligt nog altijd niet voor de hand, ” replikeert D’hulst op onze laatste vraag. Van Halewyck verwoordt het optimistischer : “Onze aandeelhouders weten dat het boek geen goudmijn is, maar met een interessant produktengamma kan je een behoorlijke return on investment behalen. “

LUC DE DECKER

ANDRÉ VAN HALEWYCK “Het Vlaamse boek is weliswaar geen goudmijn, maar kan een behoorlijke return on investment opleveren. “

NORBERT D’HULST (DAVIDSFONDS) “De nieuwe media zullen enkele niches totaal veranderen, maar het boek verdwijnt zeker niet. “

DIRK DE GROOFF (HYPERVISION) “Winst maken met een Vlaamse cd-i voor de konsumentenmarkt is momenteelniet evident. “