HET ONDENKBARE

Behoudzucht en nonchalance zitten in de menselijke aard. Behoudzucht en nonchalance gedijen aangenaam en breed in dagen van welzijn. Revolutie is voor tijden van ophef. Behoudzucht en nonchalance zijn in het Westen de hoofdkenmerken van de jongste vijftig jaar. Deze stroming stuwde de ingezetenen van Europa en de VS naar verbruik, gemakzucht en pret. De kindertijd is opgerekt tot in het volwassen leven. De sentimentalisering van veertigers en vijftigers heeft nu normwaarde. Hartverscheurende keuzen moeten door de grote meerderheid niet gemaakt worden. Afwegen om in de zon te liggen op Madeira of op Corfu is belangrijk in die gelukzalige leegte. Er is van alles en van alles is er veel. Werklozen zijn er ook, gehandicapten, migranten, gediscrimineerden, maar dat weerhoudt de meerderheid niet om te leven, gewiegd door brood en spelen. De enige vrees is dat het Goede Bestaan waar wij recht op hebben een begoocheling zou zijn.

Het ogenblik dat wij dit recht verspelen nadert. Wat kan er allemaal mis gaan? We lenen een opsomming van het Verbond van Nederlandse Ondernemingen, twee maanden na het regeerakkoord van Kok II. De acht risico’s zijn: het vertrouwen in de economie loopt terug, de beurzen gaan wereldwijd onderuit, de wereldhandel valt terug, Rusland zakt nog verder in de poel van ellende, Zuidoost-Azië komt niet uit het slop, de Japanse economie blijft in een recessie, de crisis treft Latijns-Amerika, de economie van de VS loopt terug. Als u de krantenkoppen van de dag bekijkt, heeft u een kompas om te verifiëren of we koersen op de acht klippen.

Tegen het uitzaaiende geloof dat de acht risico’s opeenvolgend of in troepjes zullen voorvallen, zijn bedenkingen in stelling te brengen. Of course is de groei in Europa en de VS nog stevig. Evenzeer is de kennis van de macro-economie bij de ministeries van Financiën en de centrale banken in het Westen groter dan ooit. De onheilsprofeten hebben echter enkele waardevolle argumenten. Het meest evidente is dat behoudsgezinde voorspellingen dikwijls onjuist zijn. De ramingen van het IMF en de Oeso van een groei volgend jaar van 1 procent zouden geloofwaardiger zijn als het IMF en de Oeso niet voor zes maanden 3 procent hadden voorspeld. Beleidsmakers en centrale bankiers zijn bijna genetisch passief en verkiezen om zichzelf te vermaken met optimistische verwachtingen. Wim Duisenberg van de Europese Centrale Bank was verbazingwekkend lijdzaam met zijn verklaringen dat Europa een oasis is in de internationale turbulentie. Zei hij niet: “We doen wat we kunnen, maar er is weinig wat we kunnen doen.” Wim Duisenberg is een Nederlandse technicus die nooit betrokken geweest is bij een serieuze monetaire beslissing tot hij hoofd werd van de ECB.

Een omslag nadert en een omslag brengt het ogenblik van het denken over het ondenkbare naderbij. In jaren van behoudzucht en nonchalance hoeft het nadenken over het ondenkbare niet. Laten we twee voorbeelden onder ogen nemen van het ondenkbare, een buitenlands en een binnenlands.

Het einde van de Koude Oorlog zou ook het einde betekenen van alle belangrijke conflicten in de mondiale politiek, geloofden velen in 1990. De meest besproken formulering van dit model was de these dat we het “einde van de geschiedenis” beleefden. Het westerse kapitalisme had voor eens en voor goed gewonnen en zou de norm worden voor de hele mensheid. De oorlog der ideologieën was ten einde en grotere vreedzaamheid mocht verwacht worden. Het vredesdividend mocht meteen opgesoupeerd worden. Die zinsbegoocheling heeft geen tien jaar stand gehouden. De wereld schommelt tussen chaos en een model dat aanknoopt bij breuklijnen volgens grote beschavingen. Een wereld met kantelende banken, geïsoleerde munten, naasting van miljarden westerse schulden in Rusland, stagnatie zonder perspectief (Japan), terugdringen van de vrijhandel is een wereld die het ondenkbare – verscheurende economisch-politieke spanningen die het Westen niet ongemoeid laten – dichterbij brengt.

De welvaart van België dekte ons nationaliteitenconflict af. Vandaag weten we, de jongste cijfers van de Septemberverklaring laten er in al hun goedkope triomfalisme weinig twijfel over bestaan, dat de welvaart van België de welvaart van Vlaanderen is. De welvaart van Vlaanderen is een goed dat sterker dan nationalistische motiveringen de inwoners van dat landsdeel kan aansporen tot een keuze voor politieke onafhankelijkheid. In een langdurige situatie van behoudzucht en nonchalance is het streven naar autonomie volgens de meerderheid van de Vlamingen lichtzinnige en onnnozele drukdoenerij. In een situatie van neergaande conjunctuur, botsende wereldbeschouwingen (ook de unitaire SP’er Louis Tobback heeft ontdekt dat “universele” onderwerpen als het asielbeleid de tweedeling van de geesten en de harten in dit land bloot leggen), en vijandigheid en onbegrip tussen de twee gemeenschappen kan het streven naar een nieuw land waarin de samenhorigheid steviger, de eensgezindheid minder gekunsteld, de lust om gemeenschappelijk vooruit te gaan vinniger is, versneld uitbreken buiten de kleine kring van de Vlaamse independentisten. De wereld is in het volgende decennium niet langer een pretpark.

FRANS CROLS