Het kan wél op

De regelgevers willen de ongebreidelde groei van de banken fnuiken omdat ze vrezen dat ze risico’s inhouden waarvoor geen passende voorzieningen getroffen werden.

De financiële regelgevers waren opgelucht toen ze, in de week na de vernietiging van het World Trade Center in New York, merkten dat de grootste banken er vrij gemakkelijk in slaagden om hun beschadigde operaties elders onder te brengen. Kleinere firma’s bleken veel kwetsbaarder. Maar dat was dan ook een hoogst ongewone financiële crisis, die niets te maken had met kwaliteit van krediet of een catastrofe bij een of andere grote bank, en die ons niet al te zeer zou mogen sussen over wat er allemaal wél mis kan gaan bij elke afzonderlijke financiële instelling en over wat de weerslag daarvan kan zijn op de hele sector.

Het lijkt verwonderlijk dat bankiers noch regelgevers nog nooit hebben laten verstaan dat zulke banken wel eens boven hun optimale omvang kunnen zijn uitgegroeid. In de jaren tachtig en negentig was de aandrang om te fuseren onweerstaanbaar. Bijzonder weinig banken, behalve degene die failliet gingen of de deuren sloten, slankten vrijwillig af of stootten afdelingen af. Daarin zou nu wel eens verandering kunnen komen. Een nieuwe reeks voorstellen aangaande de vermogensvereisten, die in januari 2002 in een herwerkte vorm zouden worden gepubliceerd door het Basel-comité, waarin de toezichthouders op de banken in de rijke landen zetelen, zullen hoge kapitaalvereisten stellen aan de operationele risico’s die de banken lopen en die vanaf 2005 van toepassing zullen worden. De bankiers maken zich er zorgen over dat dit wel eens de totale kostprijs zou kunnen opdrijven van diensten waarop ze een enorme omzet draaien, zoals wisselverrichtingen, effectisering, kredietafgeleiden en zelfs vermogensbeheer, zodat die diensten economisch onrendabel worden.

Dat lijkt ook stiekem de bedoeling te zijn van de ‘regelgevers’: ze willen de ongebreidelde groei van die markten fnuiken omdat ze vrezen dat ze risico’s inhouden waarvoor geen passende voorzieningen getroffen werden. De vernietiging van het World Trade Center heeft hen bijkomende troeven in handen gegeven. De banken hebben nog tot juni 2002 om te reageren op de voorstellen, daarna gaan ze tot het einde van het jaar sjacheren met hun regelgevers. Begin 2003 zal er dan een beslissing vallen over een nieuw kapitaalakkoord van Basel.

Het overzicht is zoek

Dat is de achtergrond waartegen banken van allerlei slag en grootte trachten te concurreren en een winstgevende niche of twee pogen te vinden. Vanaf 2005 worden ze allemaal getroffen door Basel 2. De wereldwijde reuzen niet te na gesproken, zijn er op dit ogenblik heel weinig banken die trachten een volledig pallet van bankdiensten aan te bieden. De meeste zijn tot het besluit gekomen dat de instapkosten te hoog liggen, of dat de concurrentie te scherp is om alles te kunnen aanbieden. ABN Amro, bijvoorbeeld, heeft sinds januari 2001 al duchtig gesnoeid in zijn investeringsbankactiviteiten. Dresdner Bank schroefde na juli haar globale ambities terug. Bijna alle banken die aan het einde van de jaren negentig hadden gediversifieerd naar durfkapitaal werden getroffen door zware verliezen in 2001. Men zou kunnen aanvoeren dat de commerciële banken zich hoe dan ook nooit op dat terrein hadden mogen wagen.

Een definitie geven van wat een bank is en wat ze doet, is steeds moeilijker geworden. Verzekeringsmaatschappijen zoals AIG en Allianz en industriële ondernemingen zoals GE of Enron hebben meer leningen in hun balans staan of handelen nadrukkelijker in aandelen en afgeleiden dan menig gereglementeerde bank. Dat verontrust de regelgevers omdat ze daardoor geen overzicht meer hebben. Als aanloop tot andere zaken geven investeringsbanken leningen aan bedrijven, net zoals commerciële banken, en omgekeerd bundelen commerciële banken hun uitstaande leningen in de vorm van aandelen. Maar de meeste commerciële banken blijven intussen genieten van de bescherming van depositoverzekering en de grootste onder hen worden beschouwd als veilige tegenspelers omdat ze ‘te groot zijn om failliet te gaan’.

De regelgevers zitten in de knel: ze moeten zorgen voor de beveiliging van de bankdeposito’s en de stabiliteit van het financiële systeem. De banken blijven hét overdrachtsmechanisme voor de meeste binnen- en buitenlandse betalingen, maar ze zijn tegelijk voor eigen rekening betrokken bij allerlei riskante zaken. De regelgevers pogen op het spoor te blijven van die activiteiten, maar ze zullen altijd een aantal stappen achteroplopen.

Enorme bonussen

Recessies vinden ze echter allesbehalve prettig. In dergelijke periodes vormen de investeringsbanken de belangrijkste indicatoren omdat hun personeelkosten hoog liggen. Als er een recessie is, of zelfs maar een vermoeden van recessie, dan schrappen ze jobs. Het begon al in het midden van 2001: CSFB, J.P. Morgan Chase, Dresdner Bank sneden het diepst, alleen Goldman Sachs en Lehman Brothers boden weerstand tegen de trend.

Die inkrimpingen komen op het moment dat investeringsbankiers aangevallen worden omdat ze zichzelf enorme bonussen uitbetalen en omdat ze nonchalant over interne belangenconflicten heen stappen wanneer ze de uitgevers van aandelen en de investeerders die hun geld in die aandelen steken van advies dienen. U mag verwachten dat er in 2002 een ingrijpende verandering komt in de wijze waarop die banken opereren en hun medewerkers vergoeden. Ze bouwen nieuwe Chinese muren binnen hun bedrijven onder bedreiging van regelgeving en rechtszaken. De bonussen zullen in 2002 maar magertjes uitvallen, althans volgens de normen van de sector. Zou dat erop kunnen wijzen dat meer realiteitszin zijn intrede zal doen in een sector die tot voor kort zijn werknemers vergoedde ten koste van zijn aandeelhouders? Misschien. Het is onwaarschijnlijk dat die toestand in een jaar tijd kan worden rechtgetrokken, maar er zal alvast een aanzet toe gegeven worden.

David Shirraff

De auteur is redacteur capital markets van The Economist.

[2002]

Verwacht een ingrijpende verandering in de wijze waarop investeringsbanken opereren en hun medewerkers vergoeden.

[2002]

Dit wordt het jaar dat de internationaal actieve banken gaan afbouwen.