“Het is een crisis zonder bijsluiter”

André Bergen trekt lessen uit de crisis. KBC evalueert de rol van risicomodellen en denkt na over de toekomst van het bankieren.

Ik probeerde al een tijdje tevergeefs enkele overtollige kilootjes te verliezen, maar de jongste weken vlogen ze er vlot af”, zegt André Bergen, de CEO van bank-verzekeraar KBC. De financiële crisis was een efficiënte, maar hoogst onwelkome vermageringskuur. “Het begripsvermogen is beperkt door wat je al hebt meegemaakt. Dan begint deze crisis en als je denkt dat je het ergste heb meegemaakt, wordt het nog erger. Neen, ik durf geen uitspraken meer te doen. Dit ging mijn begripsvermogen te boven. Had iemand me een paar maanden geleden gezegd wat er met sommige banken zou gebeuren, ik had gezegd: laat u verzorgen.

Bergen beseft dat het zwaar geschonden vertrouwen niet in enkele weken hersteld wordt. Intussen gooien de overheden wereldwijd hun staatsgarantie in de strijd als alternatief voor dat vertrouwen. Ook de Belgische regering biedt de grootbanken een staatsgarantie voor de leningen die ze aangaan.

Trends. Maakt KBC gebruik van de overheidsgarantie voor grootbanken?

ANDRE BERGEN (CEO KBC). “Neen, tot nu niet. Het was wel belangrijk dat de garantie uitgebreid werd zodat alle banken met dezelfde wapens kunnen strijden. Nu hebben we die garantie niet nodig, maar als institu-tionele depositohouders die garantie vragen, dan moeten we dat ernstig bekijken.”

Merkt u vandaag (16 oktober) al enige ontspanning op de interbankenmarkt?

BERGEN. “De jongste dagen wel. Gisteren kregen we gemakkelijk liquiditeit. De looptijd wordt ook wat langer, terwijl het de voorbije weken bijna volledig een daggeldmarkt was. Ik heb dat nooit meegemaakt. Maar we hebben als KBC nooit problemen gehad om ons te herfinancieren. Gisteren hadden we zelfs liquiditeiten over. De overheidsmaatregelen beginnen vruchten af te werpen, maar deze toestanden mogen geen maanden duren.”

Wat is uw beleid om uw geldoverschotten te beleggen?

BERGEN. “Gezien de situatie op de interbankenmarkt de voorbije maanden, is het logisch dat ook wij overschotten op daggeldbasis belegd hebben.

“We hebben een systeem van limieten per bank. Sterkere banken kunnen wat meer krijgen, zwakkere banken wat minder. De jongste maanden hebben we die limieten sterk nageleefd en soms werd een limiet verminderd.”

Bestaat er een code tussen de bankiers om elkaar bij nood te helpen?

BERGEN. “De interbankenmarkt werkt vooral volgens ongeschreven regels. Het is een markt van herenakkoorden. Deals worden soms gesloten via de telefoon en een woord is een woord. Bij misverstanden werd de appel in twee gesneden. In de VS is het al een paar keer gebeurd dat een aantal banken, meestal op initiatief van de overheid, een kredietlijn opende naar een speler in moeilijkheden. Je zit daar altijd op de wip. Op welk punt eindigt de solidariteit om de eigen instelling te beschermen? Echt niet gemakkelijk. Toen Fortis in moeilijkheden kwam, heb ik gebeld om onze kredietlijn op te trekken met 1 miljard euro. Maar Fortis heeft er geen beroep op gedaan.”

Hoe evalueert u het crisisbeleid van de regering?

BERGEN. “Wat moest gedaan worden, is gedaan, in moeilijke tijden. Het had misschien technisch beter gekund, maar er zat geen bijsluiter bij deze crisis. Niemand had een handleiding en de tijd was heel krap.”

Bij Fortis droogden de kredietlijnen in enkele uren op.

BERGEN. “De snelheid van de gebeurtenissen is opmerkelijk. In een meer structurele reflectie moet men denken aan de bouw van schokdempers. Er is ergens een impuls en die gaat met de snelheid van het licht door het systeem. Dat kan niet, want dat maakt het systeem heel kwetsbaar.”

Aan welke schokdempers denkt u?

BERGEN. “Boekhoudkundige bijvoorbeeld. Kijk naar wat wij meemaakten. Een kredietbeoordelaar verlaagt de kredietwaardigheid van een aantal van onze CDO’s ( collateralized debt obligations of herverpakte bedrijfsobligaties, nvdr. ) en de volgende dag moeten we aan de markt vertellen hoeveel we boekhoudkundig extra moeten afschrijven. Dat is nul schokdemper, want op deze portefeuille hebben we nog altijd bijna geen reële kredietverliezen geleden. De Europese Commissie maakte al enkele maatregelen bekend om niet meer onmiddellijk te moeten waarderen tegen marktprijzen, maar wij kunnen er nog geen gebruik van maken. In een tweede ronde mogelijk wel.”

Volgens tegenstanders blijven de lijken dan langer in de kast verborgen.

BERGEN. “Bankieren is gebaseerd op het vertrouwen van de klanten. En het is heel moeilijk een ingewikkelde boekhoudkundige realiteit uit te leggen. Wat is dan erger: zogenaamde transparantie die tot verkeerde conclusies kan leiden of economische afschrijvingen waarbij de vertrouwensbasis beschermd wordt? Ik hoor het graag zeggen dat het boeken tegen marktwaardes de banken verplicht om sneller maatregelen te nemen. Maar in ontwrichte markten zijn de prijzen weinig representatief, wat een aantal Amerikaanse banken op de knieën kreeg.”

Had u verwacht dat de publicatie van de extra boekhoudkundige afschrijvingen de beurskoers van KBC weer onderuit zou halen?

BERGEN. “In zekere mate wel. Leg die boekhoudkundige afschrijvingen maar eens uit aan de particuliere belegger. Mijn test is om de situatie uit te leggen aan mijn vrouw. Als zij zegt dat ze er niets van begrijpt, dan ben ik niet goed bezig. Als de mensen het niet snappen, vertrouwen ze het ook niet meer. Dat is een begrijpelijke reactie. Bankieren is een complex metier. Toen ik in de marktenzaal begon, had je termijncontracten, swaps en contantoperaties. Dat was het. En nu heb je alle drieletterwoorden die je maar kan verzinnen. De financiële innovatie is de jongste vijftien jaar enorm versneld. Daar zitten heel goede zaken bij, maar soms liep het uit de hand.”

Had u geen andere keuze dan een winstwaarschuwing?

BERGEN. “Slecht nieuws breng je direct naar buiten. De geloofwaardigheid is vandaag verschrikkelijk belangrijk. Toen we de zekerheid hadden over de herziening van die CDO’s, brachten we dat liefst zelf naar buiten, voor de analisten.”

De echte verliezen op deze CDO’s zijn beperkt. Blijft dat zo?

BERGEN. “Ze zullen wellicht toenemen, gegeven de economische omstandigheden. We hebben tot nu al 2,6 miljard afgeschreven op die portefeuille en in onze meest strenge stresstest komen we maximaal aan 700 miljoen euro effectief verlies. Je kan die stresstest in twijfel trekken, maar tussen 2,6 miljard en 700 miljoen ligt toch een wereld van verschil.”

Zullen de bedrijven en gezinnen hogere krediettarieven betalen?

BERGEN. “Dat is al het geval. Er is het Belgische fenomeen van de strijd op de spaarmarkt en het internationale fenomeen waarbij de financiering van de banken moeilijker en duurder is geworden. En dus stijgt ook onvermijdelijk de kostprijs van het krediet. Daarnaast is er heel wat kapitaal verloren bij heel wat banken en dat beperkt de mogelijkheden om kredieten te geven. Krediet in België is er nog, maar het is duurder. En de kredietvoorwaarden zijn strenger, maar een van de aangekaarte oorzaken van deze crisis is net de veel te soepele kredietvoorwaarden tegen te lage tarieven. Je krijgt op dat vlak een herstel dat misschien niet sympathiek is voor de ontlener, maar gezonder is voor het systeem. In België kregen de gezinnen nog niet zo lang geleden een hypotheek zonder marge voor de banken, waarbij ze dus niet vergoed werden voor het risico. De essentie van het bankieren is risico’s nemen, tegen een correcte vergoeding. Ja, u kunt zeggen dat we de voorbije jaren verschrikkelijk goede winsten hebben gemaakt. Dat is zo, maar we moeten toch naar een correctere vergoeding van het risico gaan. De bedrijven moeten echter niet vrezen voor kredietschaarste.”

Vreest u overregulering?

BERGEN. “Zelfregulering heeft niet gewerkt, we moeten daar niet flauw over doen. Sommigen in de sector pleiten daar nog altijd voor, maar je kunt niet verwachten dat de overheden eerst bijspringen en dan de spelregels niet aanpassen. We moeten wel een volwassen debat hebben over de aard van de regels. We moeten opletten dat we niet terugkeren naar het stenen tijdperk. Een aantal innovaties heeft de efficiëntie van het financiële systeem en dus de economie verhoogd.”

Moet bankieren weer opgesplitst worden in het klassieke bankieren en het zakenbankieren?

BERGEN. “Bij ons is het zakenbankieren een fractie van onze activiteit, hoewel het toch wel een impact heeft gehad, want onze afwaarderingen kwamen uit die hoek. We doen daar een diepgaande reflectie over.”

Betekent dat een afsplitsing van die activiteit?

BERGEN.”Dat weet ik op dit ogenblik nog niet, maar voor mij is het duidelijk dat die activiteit toegespitst moet worden op wat we nodig hebben en niet meer dan dat. We zullen dus waarschijnlijk toch minder actief worden in gestructureerde producten.”

Denkt u dat de regelgever de universele banken in stukken knipt?

BERGEN. “Dat weet ik niet, wel dat de regulator verschillende kapitaalvereisten naargelang van de activiteit zal opleggen. Veel meer kapitaalreserve voor met schuld gefinancierde overnames dan voor een hypotheek bijvoorbeeld.”

Waarom zijn zoveel Amerikaanse rommelkredieten bij de Europese banken en beleggers terechtgekomen?

BERGEN. “We hebben in een klimaat van lage rente geleefd en heel wat beleggers waren op zoek waren naar dat extraatje rendement. Een aantal partijen heeft dat nagestreefd door zelfs meer schulden te maken.

“KBC heeft dat beperkt door een overschot van kapitaal aan te houden. Tot twee jaar geleden hadden alle analisten daar kritiek op. Nu ben ik daarover blij.”

Hebben uw aandeelhouders u nooit onder druk gezet om wat meer risico’s te nemen en zo wat meer winst te maken?

BERGEN. “Ik ben verschrikkelijk gelukkig met ons aandeelhouderschap. Sinds ik hier zit, ben ik nooit onder druk gezet om meer winst na te streven. De druk kwam van de markt. Onze gestructureerde kredietportefeuille was niet zo groot, maar nog te groot bij deze crisis-omvang.”

Gaat u ook uw risicomodellen herbekijken?

BERGEN. “Daar wordt de discussie zelfs fundamenteler. De jongste jaren was het risicobeheer sterk gebaseerd op modellen en op de kansberekening dat bepaalde fenomenen maar eens om de honderd jaar konden gebeuren. Maar nu heb ik alles wat maar eens in honderd jaar kan gebeuren ook zien gebeuren. We gaan voor een stuk kritischer staan tegenover risicomodellen en ze als een van de vele instrumenten gebruiken.”

De gezondere banken doen koopjes. Zijn er opportuniteiten voor KBC?

BERGEN. “We geven prioriteit aan de vrijwaring van de kapitaalbasis.”

Ook als u banken onder boekwaarde koopt, want dan krijgt u er kapitaal bij?

BERGEN. “Ja, maar boekwaarde is een relatief begrip. We zien ook dat onze organische groei toch vrij hoog is, we hebben dus geen behoefte aan overnames om te groeien. Er is ook nog altijd geen verband aangetoond tussen efficiëntie en omvang. Het beleid is om hier netjes door te komen.” (T)

Door Daan Killemaes