“Het ergste moet nog komen”

Volgens econoom Daniel Gros, directeur van het studiecentrum CEPS, staat de Europese bankwereld nog maar aan het begin van een woelige periode. “Ik vrees dat ook de grote Europese banken op een ramp afstevenen.”

De Duitse econoom Daniel Gros is verbonden aan het Centre for European Policy Studies (CEPS) in Brussel. Deze onafhankelijke denktank over Europees beleid bestaat al 25 jaar en is zeer gereputeerd.

Volgens Gros ligt de kern van het probleem bij de onderkapitalisering van de banken in Europa. Ze hebben veel meer geld geleend dan hun Amerikaanse collega’s, en dat maakt hen kwetsbaar op een moment dat de interbankenmarkt op een laag pitje staat. Het is dus de leverage (de hefboom), het aantal keren dat een bank haar eigen vermogen geleend heeft, die ervoor zorgt dat de Europese banken op een ramp afstevenen. Die factor bedraagt minder dan 20 in de VS en gemiddeld bijna 35 in Europa.

“De Europese banken hadden de ambitie om uit te groeien tot grote zakenbanken. Om dat waar te maken, hebben ze heel veel geld geleend. Zolang er vertrouwen en voldoende geld voorhanden is, is er geen vuiltje aan de lucht. Maar die dagen zijn voorbij. De financieringsbronnen zijn weg. Ze hebben gegokt en verloren.”

Gros meent dat zowat alle banken in hetzelfde schuitje zitten, of het nu een middelgrote speler als Fortis is, of een echte grote Europese bank als Deutsche Bank, BNP Paribas of Barclays.

“We zien in Europa dat bepaalde banken te groot zijn om gered te worden door hun overheid. De Belgen bijvoorbeeld zijn er niet in geslaagd Fortis te redden. Ze moesten de bank-verzekeraar ontmantelen en verkopen. De Nederlanders hadden meer geld en konden Fortis Nederland en ABN Amro nationaliseren. Dat is ook wat de andere grote banken in Europa te wachten staat. Nationaliseren lijkt op dit moment het enige haalbare reddingsplan. Faute demieux, beter dat dan niets.”

Gros is voorstander van een gecoördineerde Europese aanpak, maar hij stelt vast dat de nationale autoriteiten daar (nog) niet rijp voor zijn: “Het is elk voor zich. Nationale regeringen hebben liever hun eigen speelgoed waar ze hun macht en invloed kunnen laten gelden. En de nationale toezichthouders… Het enige wat die zeggen is: ‘er is geen reden tot bezorgdheid’.”

Maar Gros ziet wel degelijk redenen tot bezorgdheid. “De interbankenmarkt werkt gewoon niet. Dat betekent dat er te weinig geld is om aan de financieringsbehoeftes te voldoen. We moeten ons opmaken voor het ergste.” Elk gerucht of twijfel kan fataal zijn voor om het even welke bank.

Merkel ligt dwars

Om het hoofd te bieden aan de crisis moet de deleveraging van de banken doorgaan, ofwel door de aanbreng van vers kapitaal, ofwel door de omzetting van schulden in kapitaal, ofwel door de verkoop van activa. “Bank na bank rechttrekken, is niet de beste strategie. Ik pleit voor een geconcentreerde kapitaalinbreng van Europa ter waarde van drie procent van het bruto binnenlands product. Een kapitaalinjectie van 280 miljard euro moet volstaan om de ‘leverageratio’ van de grootste tien banken van de eurozone te doen zakken naar 20. Ik vind dat je de zwaar schuldgefinancierde banken voor de keuze moet plaatsen: ofwel vinden ze op korte termijn financiering op de markt, ofwel stapt de overheid in.”

Dit scenario is nog niet aan de orde. Europa verwierp dit weekend de optie van een Europees reddingsfonds. “Eigenlijk is dat erger dan niets doen.”

Vooral Duitsland lag dwars. Gros weet wat er moet gebeuren om bondskanselier Angela Merkel van gedacht te doen veranderen: “Pas als Deutsche Bank een probleem kent, zullen de Duitsers inzien dat nationale maatregelen tekortschieten, en dat een Europese aanpak goedkoper uitvalt. Een bankcrisis in Duitsland is het beste wat Europa kan overkomen.”

Vindt Gros dat de bankiers gestraft moeten worden voor hun ‘onverantwoordelijk gedrag’, zoals de Franse president Nicolas Sarkozy opperde? “Je kunt iemand niet straffen voor een misdaad die niet bestaat. Het gaat hier om mensen die een businessmodel volgden dat zwaar steunde op een bepaalde structuur van de financiële markten, waarbij snelle groei met een beperkt kapitaal mogelijk was omdat het zo gemakkelijk was om geld te lenen. Die structuur is weggevallen. Het enige wat je de bankiers kan verwijten, is dat ze niet vooruitziend zijn geweest. Om de vijftig jaar gebeurt er iets op de financiële markten dat de banksector dooreenschudt. Daar hebben ze geen rekening mee gehouden.”

Door Patrick Claerhout