Het directie-effect

Zelfs op de aandelenmarkt wordt het directie-effect erkend. Niet zelden heeft de rol van de bedrijfsleider een directe invloed op de aandelenkoers. Intussen vallen steeds meer managers ten prooi aan neurosen en irrationeel gedrag.

Van starters en kleine ondernemingen wordt algemeen aangenomen dat de eigenschappen en karaktertrekken van de bedrijfsleider vaak de doorslag geven of de zaak het langer dan de beruchte drie jaar volhoudt. Wanneer een familiale onderneming na een tweede en vooral derde generatiewissel aan het slabakken gaat, wordt evengoed met de vinger naar de nieuwe leiding gewezen. Maar ook de grootste bedrijven in de wereld houden het gemiddeld pas vijftig jaar vol. Zelfs een vergelijking tussen de Fortune-500-lijst van vandaag en die van twintig jaar geleden werkt ontnuchterend. Meer dan een derde van de bedrijven die op de eerste lijst voorkomen, bestaan niet meer. En ook bij de concerns blijkt het gedrag van de top meestal cruciaal.

BALANS OP DE DIVAN.

Tot die conclusie kwam Manfred Kets de Vries al veertien jaar geleden in Organisatieparadoxen. Toen was de invalshoek nog origineel : de auteur, zelf psychiater en praktiserend psychoanalyticus, bekeek de bedrijfswereld door een klinische bril. Hij spitte niet alleen het gedrag en de beweegredenen van managers naar boven, hij bracht zijn verrassende resultaten ook in verband met de bedrijfsresultaten. Blijkbaar besefte hij dat er in economische kringen alleen wordt opgekeken als ook de balans ter sprake komt.

De vergelijking van de Fortune-500 komt evenwel uit een tweede, herziene uitgave van dit vroege werk, dat nu in de boekhandel ligt. Kets de Vries constateert dat de neurosen en de moeizame omgang met macht en leiderschap het voorbije decennium niet bepaald verminderd of gemilderd zijn. De druk op de ketel neemt alleen maar toe en het verschijnsel stress krijgt dan ook meer aandacht in deze bewerking. Zowel concurrentie, technologische revoluties als de bokkensprongen van de wereldpolitiek zorgen voor een turbulente tijdsspanne.

Dat wordt wellicht een fascinerend hoofdstuk voor latere geschiedkundigen, maar het beleven ervan gaat niet iedereen zo makkelijk af. “Moge de tijd waarin u leeft, interessant zijn,” zo luidt een Chinese verwensing, die de problematiek met demonische geestigheid samenvat.

VERSLAAFD AAN MACHT.

“Als we de geschiedenis van een ten onder gegaan bedrijf bestuderen, ontdekken we vaak hoezeer de mislukking beïnvloed is door de leiderschapsfactor,” schrijft Kets de Vries. Hij breekt echter niet alleen af : “Tegelijk zien we dat uitmuntende organisaties leiders hebben die in staat zijn de invloed van een buitensporig narcisme te beteugelen, leiders die in staat zijn om verantwoordelijkheden te delegeren, leiders die een sfeer van vertrouwen creëren waardoor een lerende organisatie ontstaat en leiders die in staat zijn een onderbouwd beeld van de toekomst te formuleren dat door iedereen in de organisatie wordt gedeeld.”

Kets de Vries, die klinisch professor in Management en Leiderschap is aan het befaamde Insead in Fontainebleau en geregeld diepgaande gesprekken voert met linke eager beavers en notoire presidents, weet dat de ideale leider uiterst zelden voorkomt. Onomwonden poneert hij dat de jaren negentig een crisis in het leiderschap weerspiegelen. Hij wijst op de middelmatigheid van velen die machtsposities bereiken. Alsof die handicap nog niet voldoende is, geraken veel leiders verslaafd aan de macht die aan hun positie verbonden wordt.

“Te veel van hen zijn geneigd toe te geven aan de meest primitieve basisbehoeften van mensen in plaats van hun eigen meer positieve en verheven motieven te volgen,” meent Kets de Vries. Typisch voor de auteur is dat hij gewaagde, zwaarwichtige verbanden en vergelijkingen niet uit de weg gaat. Zo grijpt hij de verschrikkingen in Bosnië aan om te tonen hoe gemakkelijk de latente agressieve krachten in de mens wakker geschud kunnen worden. Dezelfde Bosnische nachtmerrie gebruikt hij elders ook als bewijs voor het falen van de leiders in de westerse wereld. Op zulke situaties moet accuraat gereageerd worden. Dat kan alleen met doelmatig leiderschap, maar de westerse leiders lieten begaan.

Op zijn best is Kets de Vries wanneer hij ingaat op de aard van de managersneurosen en de mechanismen ervan blootlegt. Ook daarvoor vormt dit boek een goede introductie, al vind je grosso modo dezelfde fenomenen ook beschreven in enkele andere boeken van dezelfde auteur. Dat kan niet in het minst in Prisoners of Leadership (vertaald als De F-factor), een wat veronachtzaamd werk uit ’89, waarin ook zijn grote thema’s als narcisme, het leiders-volgelingensyndroom en folie à deux (zie kader) uiteengezet worden. En de kuur ? Een pasklare oplossing is er niet, geeft de auteur zelf toe.

LUC DE DECKER

Manfred Kets de Vries, Organisatieparadoxen Klinische benaderingen van management. Academic Service, 238 blz., 900 fr.