Het deflatiebeest te lijf

De recente turbulentie bij KBC vormde een nieuwe, beangstigende episode in het vervolgverhaal van de financiële crisis hier te lande. In de dagen van hoogspanning over Vlaanderens meest prestigieuze bankinstelling kwam Nouriel Roubini de internationale goegemeente meedelen dat de financiële crisis in de komende weken en maanden alleen maar erger zal worden. Roubini is prof economie aan New York University en drijvende kracht achter de website RGE Monitor, maar bovenal bekend als dr. Doom, de man die de jongste crisis vrij nauwkeurig voorspelde maanden voor de hel echt losbarstte.

Of Roubini en andere doemdenkers gelijk krijgen, hangt er vooral vanaf of de autoriteiten de snel ontwikkelende deflatiespiraal kunnen ombuigen. De VS schuiven allicht in de komende weken al het territorium van dalende jaarinflatie binnen; de eurozone zal met enkele maanden vertraging volgen. Deflatiebestrijding is in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de centrale banken, maar parallelle actie vanuit de budgettaire hoek dringt zich ook op.

Waarom is de bestrijding van deflatie zo cruciaal? In essentie om twee redenen. Ten eerste, consumenten en investeerders tonen, verteerd als ze zijn door onzekerheid en geïncasseerde verliezen, grote aarzeling ten aanzien van nieuwe bestedingen. Het perspectief van dalende prijzen bij deflatie, zal die aarzeling enkel vergroten omdat de verwachting gevoed wordt dat men de beoogde bestedingen in de nabije toekomst goedkoper kan doen. Het onvermijdelijke gevolg van zo’n verwachtingspatroon is dat de recessie uitdiept. Verder terugvallende economische activiteit vertaalt zich onvermijdelijk in nieuwe verliezen bij de banken, wat dan weer een nieuw rondje financiële crisis dichterbij brengt.

Ten tweede maken dalende prijzen het zwaarder om uitstaande schuld te dragen. Net zoals inflatie verlichtend werkt voor particulieren en ondernemingen (en overheden!) met schulden, verhoogt deflatie de reële schuldenlast, zelfs als de schuld in nominale cijfers gelijk blijft. Het spreekt voor zich dat zo’n evolutie ook onvermijdelijk leidt tot bijkomende verliezen voor de financiële instellingen. Kortom: financiële crisis, recessie en deflatie vormen voor het economische bestel de drijvende krachten achter een helse, negatieve vicieuze cirkel. Het zogenaamde verloren decennium van Japan aan het einde van de twintigste eeuw had alles met dat moordende trio te maken.

Onder leiding van voorzitter Ben Bernanke ziet de Federal Reserve Board (Fed) – de Amerikaanse centrale bank – dat deflatiegevaar recht in de ogen. Zijn houding bezorgde hem al de bijnaam Helicopter Ben, maar stilaan leert de wereld dat men die bijnaam eerder respectvol, dan wel lichtjes smalend dient uit te spreken. Op 16 december 2008 besliste de Fed niet enkel om de beleidsrente in essentie naar nul te brengen, maar ook om het palet beleidsmaatregelen breed open te trekken. Zodoende wil de Fed vermijden dat men in de strijd tegen het deflatiebeest ongewapend aan de kant moet blijven als gevolg van de uiterst lage rente.

De Europese Centrale Bank (ECB) volgt, maar aarzelend. Recentelijk bracht de ECB haar beleidsrentevoet van 2,5 procent naar 2 procent. Laten we duidelijk wezen: met die 2 procent zit de ECB nog altijd minstens 50 basispunten te hoog. ECB-president Jean-Claude Trichet liet tegelijk weten dat de ECB niet zal aarzelen om haar toevlucht te nemen tot andere beleidshendels dan het loutere rentebeleid indien de omstandigheden dat zouden vereisen. Hoorde ik daar iemand Hélicoptre Jean-Claude fluisteren?

De acties van de centrale banken alleen zullen echter niet volstaan om het deflatiebeest te bedwingen. Van wezenlijk belang is dat de motor van de banken opnieuw aanslaat, zodat de kredietverlening op peil kan blijven. Om dat te bereiken, moeten diverse voorwaarden vervuld zijn. Versterking van de balansstructuur van de banken vormt een van de noodzakelijke voorwaarden. Om dat doel te bereiken, moet het eigen vermogen van de banken verhoogd worden en/of de bron van continue verliezen, de zogenaamde toxic assets, minstens gedeeltelijk weggenomen worden. Vergeten we niet dat toen deze financiële crisis begon het wereldwijde bankwezen grosso modo over 2500 miljard dollar aan eigen vermogen beschikte. De verliesteller voor de banken staat vandaag op 1200 à 1300 miljard dollar. De helft van het eigen vermogen van het internationale bankwezen ging dus in anderhalf jaar tijd in rook op.

Alles wijst erop dat president Obama en zijn economisch team met een groots plan voor de versterking van de balansstructuur van de Amerikaanse banken voor de dag zullen komen. Prima, heel de wereld vaart wel bij een krachtig optreden in wat nog altijd veruit de grootste economie van de wereld is. Maar Europa moet goed bij de les blijven. Een grootscheepse Amerikaanse actie om het bankwezen terug op de rails te zetten, betekent immers dat Europa niet kan achterblijven met ingrijpende maatregelen voor de balansstructuur van zijn banken. Zoniet dreigen alle Europese banken met nog zwaardere financieringsproblemen geconfronteerd te worden dan vandaag al het geval is. (T)

JOHAN VAN OVERTVELDT IS ALGEMEEN DIRECTEUR VAN DE WERKGEVERSORGANISATIE VKW.

Johan Van Overtveldt