HET ANARCHISME VAN DE DAAD

Spektakel in het land van de platte horizon, de verknoeide landschappen, de vuile politieke gewoonten, de justitie met oogkleppen, de brave mensen : 3 miljard frank, 40 miljard, een landgoed groot als België aan een verre einder, commissielonen aan mannen met exotische namen, FBI, luxepaarden, dollars voor Republikeinen. De rechtvaardigen huiveren, de hypocrieten juichen, de progressieven gnuiven. Wat velen beoefenen, krijgt hier, aldus de speurders, de afmetingen van een megaschandaal. Wanneer duiken de namen op van vooraanstaande CVP-politici ? Ich bin ein Berliner. Zijn literaire buikspreker deed de vondst. De zin is sindsdien van 18 karaat en fonkelt voor de grote ogenblikken. President Kennedy bekende zich tot lotgenoot, bondgenoot en schuldgenoot. Vlaanderen kijkt met een mengeling van verbazing, afkeer en begrip naar de tribulaties van Beaulieu en herkent zich in deze spiegel.

In de Vlaamse economie zit een aantal fasen kriskras door mekaar. De modernste fase is deze van de geïmporteerde multinationals met hun boekhouders uit New York, hun advocaten van Boston en hun openbare belijdenissen van corporate citizenship. Propere en doorzichtige scheppingen. De traditionele fase, de grootste en de meest vaderlandse, is de familienijverheid. Meestal van kleine schaal, met enkele uitzonderingen. Maak abstractie van het verschil in ruimte en kijk naar de negentiende eeuw in Amerika. Daar krioelen dan duizenden familiezaken en enkele familiale uitschieters : de Rockefellers, de Vanderbilts, de Mellons. Heftige en morsige ondernemers in staal, olie, banken, spoorwegen waarover epossen zijn geboekstaafd. Zij hakten en spaanders vielen. Vandaag bezitten zij onverkort de achtenswaardigheid. Het verschuiven van de tijd bracht mildheid, geheugenverlies en inzicht in de fundamentele bijdrage van deze pioniers.

Een fase van de economie van Vlaanderen vandaag is een weerspiegeling van de Amerikaanse Rockefeller-tijd. De stijl en de traditie van Beaulieu ankert in de vrijgevochten, trotse aard van de stichter. De vrijgevochten, trotse aard leidde tot het misprijzen van de staat : de knevelaar van dynamiek, groei en grootsheid. De filosofie van de stichter vindt een natuurlijke bondgenoot in de houding van het merendeel van zijn landgenoten. Mei ’68 was een speeltuin voor bourgeois die even revolutionair mochten zijn voor ze in het leven stapten. Hun anarchisme is al een kwarteeuw verstold tot een beveiligd inkomen, verkregen van de overheid of de para-overheid en politiek correct denken. Het natuurlijke anarchisme van de Vlaming is echter niet klassegebonden, niet generatiegebonden. Het overleeft in alle lagen van zijn samenleving. In kasteel, villa en rijtjeshuis. Gezagsdragers zijn onderdrukkers, want vreemde luizen oefenden tussen IJzer en Maas het gezag uit : Spanjaarden, Oostenrijkers, Fransen, Franstaligen, franskiljons. Dat archetype van de collectieve visie op de overheid is nog jaren onuitroeibaar in Vlaanderen. Hier bestaat het anarchisme van de daad. Wie aan de staat zijn afkeer wil betekenen, stuurt belastingbrieven met witte vlekken.

Individuele fouten kunnen niet goedgepraat worden door de maatschappelijke context waarin ze gebeuren. Ze kunnen deze wel helpen verklaren. Het familiebedrijf is een economische creatie die Vlamingen delen met Chinezen, Latijns-Amerikanen, Fransen en Italianen. Familiebedrijven drijven op vertrouwen, op hechte banden naar binnen toe en op vrees voor de andere. Het familisme ontstaat en overleeft in gemeenschappen met een zwakke burgerzin. Industriële structuren vertellen een intrigerend verhaal over de politieke culturen. Landen die steunen op sterke families en zwakke relaties tussen niet-familieleden neigen naar een overheersing van familiale bedrijven. Landen met levenskrachtige associaties van vrije ziekenhuizen, scholen, liefdadigheidsinstellingen en kerken hebben het talent om sterke ondernemingen op te bouwen die snel het familiale niveau ontgroeien. De industriële structuren van katholieke landen zijn zeer gelijklopend, schreef de Amerikaanse politoloog Francis Fukuyama in Trust, zijn tweede bestseller na The End of History. Grote huiver bestaat er om professionele managers binnen te brengen. Daarvoor dient men uit de beveiliging van de familiebanden te treden. Concernstructuren zijn onpersoonlijk en vergen vertrouwen in mensen die geen verwanten zijn. Familiebedrijven zijn vaak winstgevend en dynamisch. Dat is hun stralende voorkant. De achterkant is dat het hen veel tijd vergt om zich te institutionaliseren tot ondernemingen die onafhankelijk zijn van de gezondheid en de bekwaamheid van de stichters.

Het economische leven is diep gebed in het maatschappelijke leven. De wetten van de economie hebben geen universaliteitswaarde ; toepasselijk in de Verenigde Staten én Rusland, in Japan én Papoea-Nieuw-Guinea, in Burundi én België. Het is modieus om zich ver te houden van waarde-oordelen over verschillende culturen. Vanuit een economisch standpunt zijn sommige tradities van een gemeenschap deugden en andere ondeugden. Een van de deugden van de Vlaamse economie is de prestatie van haar familiale bedrijven. Ondanks de buitensporigheden.

FRANS CROLS