Zijn dopingcoureurs en koersmanipulerende traders niet meer dan rotte appels in de mand? De theorie van de rotte appel probeert wangedrag af te schuiven op enkele criminele individuen. Dat is een volkomen foute theorie.
Vrijdag 30 juni. Twee opvallende berichten in de pers. Tientallen wielrenners zouden bloeddoping hebben genomen. Topfavorieten mogen niet aan de start van de Ronde van Frankrijk verschijnen. Een nooit gezien schandaal. Het energiebedrijf BP wordt beschuldigd van zware koersmanipulatie bij de trading van propaangas. Er waren verregaande pogingen ondernomen om de volledige markt te controleren en op die manier reuzenwinsten te boeken. BP ontkent alles, ze hebben steeds te goeder trouw gehandeld. Voor de zoveelste keer komen beroepsrenners en energiemaatschappijen in opspraak. Ik dacht: waar blijft de theorie van de rotte appel?
Ik werd op mijn wenken bediend. Diezelfde avond nog verklaarde Patrick Lefevere dat er slechts een vijftigtal renners in opspraak waren gebracht, terwijl er meer dan 600 beroepsrenners met een proflicentie rondrijden. En BP had ook snel de rotte appel gevonden. Drie traders waren hun boekje te buiten gegaan. BP zelf had uiteraard niets misdaan. Wel had BP in april 2003 al een dry run gehad, en het schema was effectief uitgevoerd in 2004. Niemand suggereerde graag dat het probleem niet lag bij de appels, maar bij de mand waar ze in liggen.
Fruitsector in diskrediet. Wie wil overtuigen en beïnvloeden, moet sterke beelden gebruiken. En appels liggen goed in de markt. Toch is de beeldspraak van de rotte appel in meer dan een opzicht merkwaardig. Allereerst brengt ze de hele fruitsector in diskrediet. Waarom toch steeds een beeld uit de fruit- en groentesector gebruiken? En waarom toch altijd de appelen viseren? Mensen eten te weinig fruit en groenten, en voortdurend de indruk wekken dat die dingen rot kunnen zijn, is heel schadelijk voor de sector.
Bovendien is het beeld bijzonder slecht gekozen. Ik heb in het lager onderwijs les gekregen van de Broeders van Liefde. En zij beschikten over een uitgesproken didactisch talent, want ik hoor het broeder Laurent nog steeds zeggen: één enkel stuk rot fruit in de mand maakt de hele mand rot! Zeg niet, als je slechte vrienden hebt: mama, papa, ik ben een gezond stuk fruit, ik maak dat rotte stuk fruit weer gezond. Neen jongens (gemengd onderwijs was toen ondenkbaar), het is altijd omgekeerd: één slechte vriend brengt iedereen op het slechte pad. Als waarschuwing tegen slechte vrienden kon dat tellen. Zeker omdat de kinderen van de duisternis veel slimmer waren dan de kinderen van het licht! En de broeder had gelijk, want ik had ooit het door hem beschreven fenomeen gezien bij een kistje perziken: in het begin van de week één rotte perzik, tegen de woensdag was de helft rot en tegen vrijdag was ongeveer alles rot. Dus iedereen die de theorie van de bad apple genegen is, maakt een serieuze denkfout. Eén rotte appel is wel degelijk genoeg om de hele mand kapot te krijgen.
De banaliteit van het kwaad. Laten we even bij onze twee voorbeelden blijven. De nummers twee, drie, vier en vijf van de Ronde van Frankrijk van vorig jaar zijn er dit jaar niet bij. Reden: verdacht van bloeddoping. Hoe kan je dan nog stellen dat er toevallig een ontspoorde renner in het peloton rondrijdt? In de periode dat de Ronde werd gewonnen op rijsttaartjes, biefstukken en een stout, is er één stouterik toch wel aardig in geslaagd veel andere renners wat minder rijsttaartjes maar meer doping te doen consumeren.
Het voorbeeld van BP is al even merkwaardig. Het bewijs staat op audiotape. En de traders wisten dat hun gesprekken op tape werden gezet. Beste lezer, als u ooit laakbare praktijken overweegt, wat niet bepaald netjes is, wees dan toch een echt kind van de duisternis. Wees slim en houd uw duistere praktijken verborgen. Bevestig ze niet per e-mail, zet uw malafide praktijken niet op audiotape of documenten.
Hoe is dat nu toch mogelijk? De enige verklaring is uiteraard de banaliteit van het kwaad. Managers beseffen niet eens meer dat ze bezig zijn met de boel te belazeren. Ze noemen dat gewoon ‘trading’. De grootste banken in de Verenigde Staten hebben reuzenboetes betaald omdat ze klanten hebben opgelicht. De sporen waren niet meer te wissen. Was er iets aan de hand? Zat er een heel klein vies wormpje in de grote korf gezonde aardappelen? Vergeet het. De praktijken waren het gevolg van een systeem.
Valsspelers zijn onvermijdelijk. Is er enige parallel tussen beide artikels? Uiteraard wel. Als een individu keihard wordt afgerekend op een eendimensionaal resultaat (de Ronde winnen, de beurskoers omhoog krijgen…), kan je met een gerust hart wedden dat dit individu vroeg of laat (zeer) vals zal gaan spelen. En als er één vals speelt, kan je ook met een gerust hart stellen dat de andere spelers beseffen dat ze in de toekomst alleen nog zullen winnen als ze op hun beurt vals spelen. Ofwel verander je dan grondig de spelregels, ofwel aanvaard je dat er grof gespeeld zal worden. Of dat nu in de Ronde van Frankrijk is of op de beurs. Een stoute speler verwijderen helpt dan niet. Zodra alleen winnen belangrijk is, weet je wat er zal gebeuren.
De theorie van de rotte appel probeert dat feit te verdoezelen en het af te schuiven op enkele criminele individuen. Dat is een volkomen foute theorie. De theorie van de rotte appel in de mand is een rotte appel in de mand van de gezonde theorieën.
De auteur is hoofddocent aan de Universiteit Gent en partner van de Vlerick Leuven Gent Management School.
Reacties: marc.buelens@trends.be
Marc Buelens
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier