Halveer het zwartwerk, en de begroting is gered’

Bijna 18 procent van het Belgische bbp komt van zwartwerk. Daardoor loopt de schatkist jaarlijks 26 miljard euro mis. “Geef die mensen de kans om hun fraude te regulariseren, en de begroting is gered”, zegt professor Michel Maus. “En ja, dat geldt ook voor inkomsten uit georganiseerde criminaliteit.”

De strijd tegen de fiscale fraude komt in een hogere versnelling. Minister van Financiën Reynders stelde samen met staatssecretaris voor de Bestrijding van de Fiscale Fraude Bernard Clerfayt (beiden MR) een wetsontwerp op dat de belastingadministratie meer kansen biedt om bankgegevens op te vragen (zie kader ‘Geen schrik van fiscale transparantie’).

Michel Maus, professor fiscaal recht aan de Vrije Universiteit Brussel en expert van de parlementaire commissie over de fiscale fraude, wil nog een stap verder gaan: “Koppel aan de hervorming van de belastingcontrole een fiscale amnestie, maar dan zonder al te veel voorwaarden”, zegt hij. “Geen beperking bijvoorbeeld in de tijd, noch voor de oorsprong van het zwart geld. Ook inkomsten uit georganiseerde criminaliteit moeten dus in aanmerking komen. Veeg eens en voor altijd de spons over het verleden.”

De inkomsten uit zo’n maatregel kunnen in elk geval hoog oplopen, want zwartwerk tiert nog altijd welig in België. Volgens de jongste cijfers van de Oostenrijkse professor Friedrich Schneider, een wereldautoriteit in het onderzoek naar de ondergrondse economie – komt 17,9 procent van het Belgische bbp van zwartwerk. Dat is zo’n 59 miljard euro. Maus: “In Nederland, Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland ligt de fiscale fraude een pak lager (zie grafiek). Met een gemiddelde belastingdruk van 44 procent voor particulieren en bedrijven, loopt onze schatkist jaarlijks bijna 26 miljard euro mis door belastingontduiking. Mochten we op het niveau van onze buurlanden geraken, dan kunnen we gemakkelijk het gat in de begroting dichtfietsen. Natuurlijk krijg je misdrijven nooit volledig de wereld uit, maar je kunt toch een serieuze poging ondernemen.”

Speculaties over een nieuwe fiscale amnestie duiken almaar meer op (zie kader: Naar een EBA bis). “De politiek moet durven toe te geven dat haar beleid tegen belastingontduiking gefaald heeft”, vervolg Maus. “En dus is het tijd voor een fundamentele hervorming van de strijd tegen de fiscale fraude, zoals voorgesteld door de parlementaire onderzoekscommissie.”

Geen verloren strijd

Dat zo’n strijd niet per definitie hopeloos is, bewijzen de cijfers van professor Schneider. In de landen van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) kromp de ondergrondse economie van gemiddeld 16,8 procent van het bbp in 1999 naar 13,3 procent in 2008. Sinds vorig jaar zit de fiscale fraude echter weer in de lift: een stijging van 0,5 procentpunt tot 13,8 procent. In 2010 verwacht Schneider nog een lichte groei naar 14 procent. Opvallend is ook dat de landen met een lage fiscale druk, zoals de Verenigde Staten en Zwitserland, relatief laag scoren voor belastingontduiking (respectievelijk 7 en 7,9 procent van het bbp in 2008).

“De internationale antiwitwaswetgevingen en de Europese spaarrichtlijn werpen duidelijk vruchten af. De heropflakkering van de zwarte economie in 2010 is een gevolg van de crisis. Als het moeilijk gaat, neemt de zwarte omzet dus toe”, legt Maus uit. “In twee landen is de evolutie nog opmerkelijker. In België en Italië kromp de ondergrondse economie met respectievelijk 4,5 en 5,7 procent. Beide lidstaten voerden een doorgedreven fiscale amnestie door. België schafte twee jaar geleden de effecten aan toonder af. Hierdoor repatrieerden heel wat landgenoten hun zwart geld uit het buitenland, mede dankzij de fiscale regularisatie.”

De combinatie van strenge straffen en een goed uitgeruste opsporingsdienst werkt in de praktijk. Kijk maar naar Frankrijk, Nederland en Duitsland. Dankzij hun maatregelen zakte de ondergrondse economie in die landen naar gemiddeld 12,3 procent van het bbp (raming 2010).

Maus vindt het dan ook hoog tijd dat de regering werk maakt van de parlementaire voorstellen om de fiscale fraude beter aan te pakken. De expert heeft drie prioriteiten: “In de eerste plaats moeten we investeren in de modernisering van de wetgeving. Er moet een juridische basis komen voor datamining – de automatische screening van belastingaangiftes op basis van knipperlichten – en de uitwisseling van informatie tussen overheidsdepartementen. Bovendien bestaat er nog altijd geen enig belastingdossier. Zonder een fiscale kruispuntbank is de strijd tegen belastingontduiking een verloren zaak. Gelukkig werkt staatssecretaris Carl Devlies aan zo’n project.”

Ten tweede moet de overheid de hervorming van de federale overheidsdienst Financiën – het zogenaamde Coperfin – opnieuw uit de kast halen. “Zonder een geoliede machine kun je niet ver rijden. En ten derde moet de informatisering op punt gesteld worden. Ondanks alle inspanningen slaagt de fiscus er nog altijd niet in de fiscale gegevens die het buitenland ons in het raam van de Europese spaarrichtlijn aanreikt, fatsoenlijk op te volgen.”

Voorts schaart de professor zich achter het voorstel van de parlementaire commissie om voor fiscale fraude een ‘una via’-systeem in te voeren. Maus: “Er moet een duidelijke taakverdeling komen tussen Financiën en Justitie, opdat die geen dubbel werk zouden doen. De fiscus behandelt alle fiscale dossiers, behalve de criminele belastingontduiking. Dat is een bevoegdheid van het parket. Zo vermijd je ook meervoudige bestraffing. Nu loopt een belastingplichtige, die gepakt wordt, het risico viermaal beboet te worden (btw, inkomstenbelasting, sociale zekerheid en strafrechtelijk). Dat druist in tegen de rechten van de mens.”

Ten slotte pleit Maus voor een federale dienst voor de fiscale fraudebestrijding, een multidisciplinair keurkorps van parketmagistraten, belastingambtenaren en politiemensen. Zij moeten van in het begin bepalen of een dossier een fiscale overtreding (administratieve fout) of een fiscaal misdrijf (strafrechtelijke fout) is. Anderzijds dient in de schoot van Justitie een fiscaal auditoraat met gespecialiseerde onderzoeksrechters de financiële criminaliteit aanpakken. Zo kunnen de structuren behouden blijven en worden geen middelen verspild.”

Eenvoudige belastingen

Jef Vuchelen, professor economie aan de Vrije Universiteit Brussel, pleit eerder voor een permanente regularisatie. “We weten allemaal dat een eenmalige amnestie nooit eenmalig is. Het is een teken van slecht beleid om meer dan één keer per generatie fiscale amnestie toe te staan. Uiteraard heeft niemand er baat bij dat omvangrijke zwarte vermogens weggestopt worden, al was het maar omdat die kapitalen niet altijd op een zinvolle wijze in het economisch systeem kunnen worden geïnvesteerd. Bovendien kan de fraudeur van mening veranderen en spijt krijgen van zijn fraude. Een soort van permanente amnestie of regularisatie lijkt dan ook zinvol. Die verschilt van een eenmalige amnestie in de zin dat de betaalde belasting veel hoger ligt, zo niet overeenkomt met het ontdoken bedrag.”

Maar de beste tactiek om fraude te bestrijden, is een vereenvoudiging van het belastingsysteem in combinatie met een tariefverlaging”, vervolgt Vuchelen. “Een vlaktaks kan daarbij een belangrijk instrument zijn.”

“Uit econometrisch onderzoek blijkt een positief verband tussen de omvang van de ondergrondse economie en de hoogte van de fiscale druk. De fraude daalt als het risico voor de belastingbetaler stijgt. De overheid kan deze tendens versterken door de pakkans te verhogen of strengere boetes in te voeren. Maar ook de volksmentaliteit tegenover normen en regels speelt een rol. De reputatie van Belgen als ‘plantrekkers’ verklaart waarom in ons land belastingfraude een nationale sport is. Gelukkig verliest deze hobby steeds meer aan populariteit. Niemand zal ooit graag belastingen betalen. Maar de overheid kan de pijn kort en draaglijk houden. Daarom zijn vele economen gewonnen voor het invoeren van een vlaktaks. Veel duistere aftrekposten maken de belastingbetaler mentaal rijp voor fiscale fraude. Deze voordelen verminderen via kunstgrepen de af te dragen belastingen. De stap naar ontduiking lijkt dan niet zo groot meer.”

Vuchelen is geen dromer. De fiscale fraude zal nooit volledig uitgeroeid worden. Maar het beperken van de belastingontduiking levert de overheid veel middelen op, die ze nuttig kan gebruiken. Vuchelen: “Het is een oorlog die niet te winnen valt, maar je kunt wel veldslagen winnen. Als je het opgeeft veldslagen te winnen, dan verlies je zeker de oorlog.”

Door eric pompen, illustratie steve

“Ook inkomsten uit georganiseerde criminaliteit moeten in aanmerking komen voor fiscale amnestie” Michel Maus

“Niemand zal ooit graag belastingen betalen. Maar de overheid kan de pijn kort en draaglijk houden”

Jef Vuchelen

Veel aftrekposten maken de belastingbetaler mentaal rijp voor fiscale fraude.