Sinds enkele jaren leeft bij mij een indringende vraag: hoe is het in godsnaam mogelijk dat zoveel zeer competente mensen hun lot verbinden aan zeer gevaarlijke mensen: volkomen onbetrouwbare en bizarre wereldverbeteraars, manipulatoren eerste klas, egotrippende CEO’s? We denken natuurlijk aan sekteleiders, of heel concreet aan Steve Jobs. Ik heb de bronnen doorploegd, heb mijn inzichten op een rijtje gezet en ik denk dat er vijf gedragspatronen bij die ‘gevaarlijke leiders’ meespelen die telkens opnieuw opduiken. In de voorbeelden verwijs ik naar Jobs, niet als bewijs, maar als illustratie.
1. Gevaarlijke leiders hypnotiseren door succes
Succes trekt aan als een magneet. Iedereen wil delen in de afstraling van triomf, een nieuwe wereld, een grote doorbraak, de ontdekking van de Gouden Graal. Ook nuchtere mensen bezwijken zodra ze in de buurt van de top komen. Goudkoorts, topkoorts, succeskoorts. Steve Jobs kon als geen ander iedereen opzwepen om het onmogelijke waar te maken. Bij hem kreeg je de kans om waanzinnig sterke producten te maken, om de wereld te veranderen. Jobs was een onmens, maar ook een genie. Niemand zei ‘neen’ tegen hem. Desnoods kocht hij je talent af. De echte groten van het vak manipulatie kunnen volgelingen om zich scharen, zelfs als het toekomstige succes zeer twijfelachtig is. Als je mij volgt, is er later een hemel. Jobs heeft meerdere malen geflirt met de absolute nederlaag, maar toch kon hij groots succes blijven voorspiegelen. In tegenstelling tot zowat alle sekteleiders, kon hij de laatste tien jaar van zijn leven ook effectieve successen uit zijn hoed toveren. Dat heeft hem uiteindelijk tot een mythische figuur gemaakt.
2. Gevaarlijke leiders laten je voelen dat je uitverkoren bent
We krijgen allemaal veel te weinig feedback. Gevaarlijke leiders prijzen uitvoerig, vleien, manipuleren, maar kunnen ook afblaffen, vernederen, in de grond boren. Wie lang bij zo’n gevaarlijke leider blijft, slaagt erin de uitbarstingen en vernederingen naast zich neer te leggen, om gedrag van gevoel te scheiden, en laaft zich aan, voedt zich met de stroom lof en positieve feedback. Gevaarlijke leiders maken een scherp onderscheid in hun team. Ze verdelen hun volgelingen in twee kampen: je hebt zondaars, losers, sukkelaars, en ware gelovigen, winnaars, sterke karakters. Voor Jobs was haast iedereen een ‘bozo’, maar hij kon zijn getrouwen soms torenhoog de hemel in prijzen.
3. Volgelingen delen selectief in de beloningen
Trouw wordt beloond. De ‘goeden’ kunnen regelmatig mee-eten aan de rijke tafels. Ze krijgen macht, financiële extraatjes of grote bonussen. Heel vaak wordt er zeer lekker gegeten, veel gedronken, en een orgie lonkt steeds om de hoek (dat laatste niet bij Steve Jobs, die uiterst sober leefde).
4. Gevaarlijke leiders combineren loyauteit
met willekeur
Gevaarlijke leiders eisen absolute loyauteit, blijven meestal zelf trouw aan een beperkt aantal principes, zijn loyaal aan een zeer klein clubje intimi, maar zullen daarbuiten zeer onvoorspelbaar zijn. Woede-uitvallen kunnen iemand van held tot zondebok degraderen, ontslag geschiedt soms van de ene seconde op de andere. Er zijn geen systemen, geen procedures, er is geen verhaal mogelijk. De macht van de gevaarlijke leider is absoluut. Wie onvoorwaardelijk loyaal is, zal beloond worden, tot plots blijkt dat je toch in ongenade valt. Op die manier bouwen de gevaarlijke leiders ook een unieke machtspositie op. Zij en zij alleen bepalen wie beloond en wie gestraft wordt.
5. Gevaarlijke leiders zijn verslaafd en werken verslavend
Gevaarlijke leiders zijn eindeloos verslaafd aan erkenning. Zij moeten en zullen op het podium staan. Ze zijn zeer vatbaar voor vleierij, vaak zelfs voor holle vleierij. Daarom scoort ‘nieuw bloed’ vaak heel goed. Jongeren bieden nieuwe kanalen van beate bewondering. Zij kennen de gevaren nog niet.
Omgekeerd beseffen de volgers dat ze niet snel zo’n uitzonderlijk figuur zullen ontmoeten. Ze denken veel te kunnen leren van de ‘meester’, de ‘Messias’. Het echte design-genie bij Apple was Jonathan Ive, maar Jobs stak de pluimen op zijn hoed. Anderzijds kende Ive ook niemand anders dan Jobs die zo goed begreep waarmee hij bezig was. Nergens anders zou hij zulke kansen en zo’n onvoorwaardelijke steun krijgen, zo veel weerwerk op niveau ontvangen en zo uitgedaagd worden als bij Apple.
De auteur is professor-emeritus aan de Vlerick Business School.
MARC BUELENS
Ook nuchtere mensen bezwijken zodra ze in de buurt van de top komen. Goudkoorts, topkoorts, succeskoorts.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier