Gemeenten ruiken macht

De Vlaamse gemeenten bundelen dezer dagen hun kabelaktiviteiten in Telenet Vlaanderen en beramen een aandeelhouderssyndikaat in het Gemeentekrediet. De privé-nutsbedrijven Distrigas en Electrabel verwelkomen een sterke gemeentelijke delegatie onder hun aandeelhouders. De lokale besturen lijken plots “incontournable”. Lange tijd in slaap gewiegd door machtige zakenconcerns, worden de gemeenten nu wakkere vennoten die door een krachtenbundeling werkelijke macht willen uitoefenen.

François Narmon, topman van het Gemeentekrediet, zal het allicht zo niet bedoeld hebben maar met zijn idee over de vorming van een grote Belgische bank heeft hij zijn aandeelhouders wakker geschud : de Vlaamse gemeenten zijn vastbesloten om hun krachten te bundelen binnen het Gemeentekrediet en zo meer op het beleid te gaan wegen. Narmon zal het voortaan met minder volmachten moeten doen.

Is Narmon tegen wil en dank de prins die de schone slaapsters in de statige gemeentehuizen heeft gewekt ? Neen, andere koene ridders waren hem voor. Vooreerst baron Philippe Bodson, de flamboyante topper van nutsholding Tractebel. Om zijn energieburcht te versterken tegen het geweld van de nakende Europese liberalizering rekent Bodson op de gemeenten. Zij krijgen van hem een plaatsje aan de ronde tafel van de aandeelhouders van zijn twee energievazallen Electrabel en Distrigas. Aan die tafel valt meer te verdelen dan wat kruimels. In ruil verwacht Bodson van de gemeenten een hernieuwd vertrouwen in beide energieleveranciers, voor vele jaren.

Niet enkel Bodson lonkt naar de gemeenten. Vlaams minister-president Luc Van den Brande probeert reeds jaren de gemeenten voor “zijn” kar, met name die van de Vlaamse verankering, te spannen. Onder de vorige regering probeerde Van den Brande bij de privatizering van Distrigas de Vlaamse gemeenten te verenigen rond een Vlaamse blokkeringsminderheid. Tevergeefs. Hij slaagde er wel in de lokale besturen te mobilizeren rond zijn projekt Telenet Vlaanderen.

BESTUURSMACHT VERWERVEN.

De gemeenten zijn gegeerd, tot in de hoogste cenakels van het politiek en ekonomisch establishment. Parallel worden de lokale besturen zich bewust van de ekonomische machtspositie die ze bezetten. Die willen ze nu ook gaan uitspelen. De Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) levert het brein voor de gooi naar de macht.

“Het is de hoogste tijd dat de gemeenten zich bij elkaar zetten. Zij stellen zich te individualistisch op. Door dit versnipperd optreden staan ze zwak en worden ze gebruikt,” zegt Louis Roppe, oud-burgemeester van Hasselt en voorzitter van de VVSG. Direkteur Mark Suykens van de vereniging valt hem bij : “Door de krachten te bundelen, kunnen de gemeenten hun ekonomische positie eindelijk omzetten in daadwerkelijke bestuursmacht.”

Botst dit geloofspunt niet met de gemeentelijke autonomie, die uitgerekend de VVSG hoog in het vaandel voert ? Suykens : “Wij leggen de gemeenten niets op. Zij moeten uitmaken of ze zich groeperen. Maar wij zijn ervan overtuigd dat zonder krachtenbundeling de gemeentelijke autonomie een steeds legere doos wordt.”

Volgens Roppe leeft er bij de gemeentelijke basis overigens duidelijk een behoefte aan dergelijke groepering : “Zowel in het dossier-Gemeentekrediet als wat de participatie in Electrabel betreft, worden wij door de gemeenten overstelpt met vragen om raad en aktie.”

We gaan dus naar een grotere greep van de lokale besturen op het ekonomisch leven, op een ogenblik dat de centrale overheid zijn ekonomische aktiviteiten afstoot naar de privé-sektor. Jan Leroy, financieel expert van de VVSG,nuanceert : “Het belang van de gemeenten in de ekonomie neemt niet toe. De gemeenten zijn zich thans meer bewust van hun ekonomisch belang, en komen daar sterker voor op. Maar de inzet is zeker niet een kollektivizering van de ekonomie. Binnen tal van gemeenten woedt thans een debat over de privatizering van een aantal diensten.”

Plaatsen de Vlaamse gemeenten zich op de lijn die Van den Brande heeft getrokken ? Zetten zij mee hun schouders onder diens strategie om via krachtenbundeling de nutssektoren in Vlaanderen Vlaams te verankeren ? Roppe : “Kijk, als VVSG zoeken wij vooreerst naar een koalitie met de Waalse en Brusselse gemeenten. De Vlaamse regering is voor ons uiteraard een vooraanstaande gesprekspartner. Van den Brande stelt de Vlaamse verankering voorop. Goed, wij zullen onderzoeken of dat in het voordeel is van de gemeenten. Het belang van de gemeenten, dát is voor ons optreden het doorslaggevend criterium.”

Hoever staat de VVSG met de operatie “krachtenbundeling” ? Roppe : “We zijn volop aan het onderzoeken welke de beste akties zijn om de gemeenten meer bestuursmacht te geven.” Niet ver, dus. De tijd dringt nochtans. Zo wil Tractebel tegen april uitsluitsel over de participatie van gemeenten in Electrabel, terwijl ook de deelname van de gemeenten in Distrigas binnen enkele maanden definitief rond moet zijn. Voor Telenet Vlaanderen zijn de gemeentelijke engagementen reeds genomen en komt de VVSG dus te laat.

Suykens blijft er rustig bij : “Wij streven naar een koherente opstelling over al deze dossiers heen. Telenet zullen we zeker nog onderzoeken. Zo ook het Electrabel-dossier. We betwijfelen of de voorgestelde kapitaalparticipatie aangewezen is. De deadline van Electrabel is alleszins te kort. We hebben meer tijd nodig om ons te bezinnen.”

TESTCASE ELECTRABEL.

Het Electrabel-dossier wordt een eerste testcase voor de nieuwe opstelling van de Vlaamse gemeenten. De gemengde intercommunales moeten zich de komende weken uitspreken over een nieuw typekontrakt met Electrabel. Dat kontrakt eigenlijk gaat het om nieuwe statuten regelt ondermeer de participatie van de gemeenten in Electrabel, ten belope van 5 %.

Electrabel biedt de gemeenten dit pakket aan tegen de normale beurswaarde, maar neemt van de gemeenten de financieringslast van deze operatie over. Daar staat wel iets tegenover : een verlenging van de exclusieve band met Electrabel voor 18 jaar.

De VVSG heeft zich recentelijk reeds een keer over het Electrabel-dossier gebogen. De vereniging vraagt zich af of een verlenging van de koncessies met 18 jaar verantwoord is “in de huidige stand van toekomstige liberalizering van de energiemarkt”. De vereniging heeft ook haar bedenkingen bij de bepaling dat de gemeenten bij uittreding uit de intercommunale verplicht zijn om het personeel van de privé-partner over te nemen. De weddes die Electrabel betaalt, zijn voor de meeste gemeenten ondraaglijk.

De VVSG zit daarmee op dezelfde golflengte als Vlaams minister van Binnenlandse Aangelegenheden Leo Peeters (SP). In een brief van 15 januari jl. maande die alle betrokken energiedistributie-intercommunales aan om zich toch nog even te bedenken. Peeters vraagt de gemeenten eerst met zijn administratie te overleggen. Die kreeg opdracht alles eens goed na te pluizen. Als voogdijminister van de gemeenten is Peeters bij machte om een eventuele goedkeuring van de statuten te vernietigen.

De brief van Peeters zorgde voor lichte paniek bij Intermixt, de vereniging van gemeenten aangesloten bij gemengde energiedistributie-intercommunales (met Electrabel als vaste privé-partner). Intermixt had reeds sinds eind november met Electrabel een akkoord rond deze typestatuten. Er mag niet langer getalmd worden. De door Tractebel gestelde deadline voor de participatie in Electrabel, eerst 31 maart e.k. maar inmiddels een maand achteruit geschoven, nadert met rasse schreden.

Voorzitter Jos Ansoms (CVP) van Intermixt vroeg en verkreeg van de Vlaamse regering spoedig na de brief van Peeters de nodige geruststelling. De Vlaamse regering kwam op 17 januari overeen dat de brief van Peeters “op geen enkele wijze afbreuk doet aan de gemeentelijke autonomie inzake een mogelijke participatie van gemeenten in privé-maatschappjjen aktief in de produktie, het transport en de distributie van energie.” Kortom, van de Vlaamse regering krijgen de gemeenten toch carte blanche. Een hoogst eigenaardige opstelling. Ze staat niet enkel haaks op de Vlaamse verankeringspolitiek van Van den Brande, maar botst tevens met een eind 1994 door het Vlaams parlement goedgekeurde resolutie om de vertikale integratie in de energiesektor zoveel mogelijk tegen te gaan.

De VVSG is vastberaden om dit dossier naar zich toe te trekken. Intermixt kan in deze niet langer de exclusieve behoeder van het gemeentelijke belang spelen. Zegt VVSG-voorzitter Louis Roppe : “Bij Intermixt gaan aankloppen is, straf uitgedrukt, bij de duivel te biechten gaan. Intermixt is niet neutraal. Haar opstelling wordt beïnvloed door de privé-partner Electrabel.” Krijgt nu ook Bodson, zoals Narmon, het gemeentelijk anker als boemerang terug in het gezicht ?

FINANCIERINGSINTERCOMMUNALE.

Intermixt-voorzitter Ansoms verdedigt de Electrabel-participatie : “Kijk, in België zitten we de facto reeds met één enkele elektriciteitsproducent en een relatief vertikaal geïntegreerde markt. Maar de macht van deze producent wordt wel zwaar gecounterd door het Kontrolekomitee voor Elektriciteit en Gas en door de verplichte goedkeuring van een tienjarig Uitrustingsplan voor de sektor. Is het in die omstandigheden niet verkieslijk dat wij als gemeenten blijven kopen bij de binnenlandse producent en zo de know-how en de tewerkstelling van die groep in België handhaven ? Waarom zouden we dit in gevaar brengen voor het hypotetisch voordeel van het gaan shoppen in het buitenland ? Dat shoppen kan misschien een goede zaak zijn voor grote industriële afnemers, niet voor de kleine verbruikers waarvoor de gemeenten staan.”

Ansoms wijst er verder op dat de nieuwe typestatuten voor de gemengde intercommunales de oprichting van een nieuwe kontrole-instantie voorzien : de vzw Komitee Intermixt-Electrabel. Dat komitee geeft de gemeenten ook buiten het gewone reglementaire kader om kontrole en inzage op de produktie-, bevoorradings- en prijzenpolitiek van Electrabel. De gemengde intercommunales rekenen er ook op dat Electrabel hen kortingen zal toestaan, zoals de zuivere intercommunales die nu reeds krijgen van hun producent SPE.

De voorzitter van Intermixt houdt nog een ander ijzer in het vuur : de oprichting van zuivere financieringsintercommunales. Opzet is om naast elke gemengde intercommunale, met Electrabel als privé-partner, alle gemeenten-leden van die intercommunale te verenigen in een aparte financieringsintercommunale. Via dit vehikel kunnen de gemeenten hun krachten beter bundelen en de nodige middelen bijeenbrengen om de participatie van de gemeenten in de gemengde intercommunale op te krikken tot minstens 50 %.

De ervaring met de intercommunale IVEKA uit de Antwerpse Noorderkempen, waar Ansoms als burgemeester van Wuustwezel thuis is, staat daarbij model. In 1981 verenigden de gemeenten van IVEKA zich in de financieringsintercommunale IKA. Langs die weg werd het aandeel van de gemeenten in IVEKA op 15 jaar van minder dan 10 % op nagenoeg 50 % gebracht.

Met het oog op de participatie van de gemeenten in Electrabel zal elke gemengde intercommunale zo een financieringsintercommunale naast zich krijgen. Overigens zullen dezelfde instrumenten gebruikt worden voor de participatie van de gemeenten uit de gemengde sektor in Distrigas.

INTERCOMMUNALE HOLDING.

“We staan hier voor het embryo van een eventuele holdingstruktuur voor de participaties van de gemeenten,” merkt de voorzitter van Intermixt zelf meteen op. “Er zijn er die dromen van een grote gemeentelijke holding, met participaties in Distrigas, Electrabel, Telenet en zelfs het Gemeentekrediet ( nvdr zie schema)”, aldus Ansoms met een knipoog naar minister-president Luc Van den Brande. “Onze strategie is volledig gelijklopend met die van de Vlaamse regering,” verzekert hij.

Een eerste gemeentelijke holding is inmiddels reeds in oprichting : Publigas. Die zal alle belangen van de gemeenten in Distrigas groeperen. Het gaat in totaal om 25 % van het kapitaal, goed voor 3250 miljoen frank. Van die 25 % zal Publigas 16,7 % rechtstreeks nemen in Distrigas. Daarbovenop komt nog een indirekt belang van 8,3 % via het 50 %-belang dat Publigas neemt in de tussenholding Distrihold (zie schema).

Er zijn nog geen plannen voor een ekwivalent Publi-elektro ? in de elektriciteitssektor. De participatie in Electrabel zal in de portefeuille van de “Intercommunale Holding” wel zwaar doorwegen. Tegen de huidige beurskoers komt het voor de gemeenten voorbehouden pakket van 2.577.256 aandelen neer op een kapitaal van 19,3 miljard frank. Een zesvoud dus van Publigas.

De energieportefeuille van de gemeenten is wel een stuk ruimer dan dat. De gemeenten hebben ook in de distributie van gas en elektriciteit een stevig aktief opgebouwd. De belangen van de Vlaamse gemeenten in gemengde intercommunales voor de verdeling van gas, elektriciteit en kabel (deze aktiviteiten worden vaak gekombineerd) worden geraamd op een kleine 35 miljard frank. De belangen van de zuivere intercommunales in de energiesektor buiten Distrigas belopen volgens een ruwe schatting een 30 miljard frank (vooral in de produktie van de publieke elektriciteitsproducent SPE).

De intercommunale holding zou naast de stevige poot in de energiesektor vooral sterk staan in de financiële business : alleen al het Vlaamse aandeel in het kapitaal van het Gemeentekrediet (er is voorlopig enkel sprake van een Vlaams aandeelhouderssyndikaat) wordt geraamd op 27,5 miljard frank. De Vlaamse helft van de met de gemeenten gelieerde verzekeringsmaatschappij OMOB bestaat uit circa 70 miljard frank reserves.

De deelname van de gemeenten in Telenet Vlaanderen werd vastgepind op 35 % van het kapitaal van Telenet Holding. Dat vertegenwoordigt een kleine 5 miljard frank. Daarin zijn de zware investeringen die de intercommunale kabelmaatschappijen gaan verrichten in de opwaardering van hun netten niet verrekend.

De globale portefeuille van de Intercommunale Holding beperkt tot Vlaanderen komt aldus in de buurt van de 170 miljard frank die Ansoms vorig jaar reeds als “werkbedrag” in dit blad vooropstelde.

TELENET GEKOPPELD AAN ELECTRABEL.

De gemeenten zitten dus op een goudmijn. Maar daarmee is de oorlogskas nog niet gevuld. Van een verkoop van bestaande participaties om zo munitie voor nieuwe aanwinsten te verwerven, is voorlopig geen sprake. De intercommunales zitten vooral te hengelen naar vers geld om hun belangen te kunnen uitbreiden. Zo zouden de betrokken gemeenten in Vlaanderen nog een kleine 20 miljard nodig hebben om de kaap van 50 % in het kapitaal van de gemengde intercommunales te halen.

Daarbovenop komt nu dus de kleine 20 miljard nodig voor de ankerparticipatie in Electrabel. De privé-huisleverancier kent de noden van zijn klanten en heeft hen een zeer aantrekkelijke voorstel gedaan : Electrabel neemt zelf de financieringslast van de aankoop van Electrabel-aandelen voor zijn rekening. De gemeenten kunnen de te betalen hoofdsom spreiden over vele jaren, zonder dat het hen een frank intrest kost. Uiteraard moeten ze dan wel hun lot nog eens 18 jaar verbinden met dat van Electrabel.

Het is een schitterend “cadeau” van Electrabel : de gemeenten weten zich de komende jaren verzekerd van een nieuwe dividendenstroom (voor dit jaar 445 frank per aandeel of 1,1 miljard frank voor het totale gemeentelijk pakket) zonder een frank financieringslast. Dit potje kan aangesproken worden om de participatie in Distrigas en Telenet Vlaanderen te financieren, moedigt Intermixt zijn gemeenten aan. Daarmee is de geldhonger meteen ook op die andere fronten gestild. Of hoe de dossiers Electrabel, Distrigas en Telenet aan elkaar gekoppeld worden.

Er is nog een andere koppeling. Om de participatie in Telenet nog vlotter te kunnen financieren, heeft Electrabel voor “zijn” gemeenten een toemaatje in petto : de groep is bereid het grootste deel van de gemeentelijke participatie voor te schieten en zich daarvoor slechts te laten vergoeden in de mate dat Telenet winst maakt. Maar dan wil Electrabel wel dat de deal rond de nieuwe statuten doorgaat. “Als Electrabel daarover geen garanties krijgt, zien we ook niet in waarom we als financier voor de participatie van de intercommunales in Telenet zouden moeten fungeren,” stelde de woordvoerder van Electrabel cru tegenover De Financieel-Ekonomische Tijd. Die garanties zijn er inmiddels blijkbaar, want de gemeenten hebben hun engagement in Telenet getekend. Of gooien de studaxen van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten het debat alsnog helemaal open ?

JAN VAN DOREN

DE DROOM VAN LUC VAN DEN BRANDE ? Een sterke gemeentelijke holding, met sleutelparticipaties in de nutssektoren in Vlaanderen.