Geen Amerikaanse Machiavelli

De Brit Niall Ferguson wordt weleens de meest getalenteerde historicus van zijn generatie genoemd. Ook door zijn collega’s, bij wie gevoelens van jaloezie niet vreemd zijn. Ferguson is een graag geziene debater en schuwt geen tv-optredens waar sommige academici hun neus voor ophalen.

Zijn oeuvre, waaronder verschillende werken over economische geschiedenis, is indrukwekkend en van hoge kwaliteit. Dat geldt ook voor zijn jongste boek, het eerste deel van de biografie van Henry Kissinger, de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken. Tien jaar werkte hij eraan. Op vraag van de betrokkene, met meer dan negentig jaar op de teller naar verluidt nog in goede gezondheid. Dit eerste deel gaat over het academische leven van Kissinger, jarenlang professor aan Harvard. Dat was voor zijn optreden op het politieke schaakbord vanaf 1969, eerst als veiligheidsadviseur en later als minister van Buitenlandse Zaken onder Richard Nixon.

Ferguson besteedt veel aandacht aan Kissingers verblijf in Duitsland: van zijn jeugd tot zijn vlucht naar de Verenigde Staten in 1938 en zijn passage als Amerikaanse soldaat in de periode 1944-1946. Ferguson vult hier een lacune op. Er verscheen al heel wat over de man, maar die fase bleef onderbelicht. Door het antisemitisme in het Derde Rijk trok het joodse gezin Kissinger de grote plas over. Zoals zo vele duizenden lotgenoten werd de exodus een cultuurschok, te beginnen met de taal. Maar zoals zo vaak is de aanpassing voor jongeren – de geboren Heinz Kissinger was toen nog een tiener – iets makkelijker. De ironie van het leven zorgde ervoor dat Kissinger nauwelijks enkele jaren nadat hij zijn geboorteland verlaten had, terugkeerde naar Duitsland. Als Amerikaans soldaat. Zijn schrandere geest en talenkennis maakten hem geschikt voor intelligence-opdrachten. Later werd weleens gezegd dat Kissinger meer kende van zijn geboorteland dan van de Verenigde Staten. In 1959 was hij in minder dan tien Amerikaanse staten geweest.

Ferguson zit in zijn boeken nooit om een provocatie verlegen, zij het dat hij die doorgaans stevig weet te onderbouwen. De figuur van Henry Kissinger in verband brengen met machtspolitiek was haast een automatisme geworden. Onterecht, meent de historicus. In werkelijkheid was hij een idealist die het verdedigen van waarden als vrijheid als een fundamenteel onderdeel zag van internationale politiek. Het klopt dat hij in de jaren vijftig en zestig over machtspolitici Metternich en Bismarck schreef, alleen moet men zich wel de moeite getroosten te lezen wat Kissinger er precies over schreef. De invloed van Kant en Spinoza was groter dan die van Machiavelli.

Dit eerste deel van de biografie vraagt naar meer. Want het is net tijdens de tweede helft van Kissingers leven dat hij in verband werd gebracht met gevoelige dossiers zoals het bombarderen van Cambodja, de staatsgreep van Pinochet in Chili of het geweld in Oost-Timor. Deze aanzet laat vermoeden dat Ferguson ook die gebeurtenissen vanuit een nieuwe invalshoek zal belichten.

Niall Ferguson, Kissinger. De idealist, Overamstel, 2015, 1150 blz., 59,99 euro

MICHAËL VANDAMME