‘Geef de bevolking zo snel mogelijk een derde prik’

Ook België heeft zich verkeken op de dalende bescherming van de coronavaccins, met een zware vierde golf als resultaat. Israël toonde de uitweg: dien de bevolking snel en massaal een derde prik toe. De strategie van de herhaalde prik levert de hoogste baten op tegen de laagste kosten.

Onze vax-and-relaxstrategie viel de voorbije weken onverwacht hard in duigen. Dankzij zijn bijzonder hoge vaccinatiegraad dacht Vlaanderen het virus onder controle te hebben, maar dat was buiten de waard gerekend. Die hoogmoed betalen we cash met een onverwacht zware vierde besmettingsgolf. De ziekenhuizen lopen opnieuw vol door de combinatie van de hoge besmettelijkheid van de deltavariant, de forse toename van het aantal contacten en het seizoenseffect, maar ook door de tanende bescherming van de toegediende vaccins. En de ziekenhuisopnames stijgen te snel om beheersbaar te blijven.

In een interview met Trends schatte Tom Wenseleers, biostatisticus aan de KU Leuven, midden oktober nog dat een vierde golf zonder extra maatregelen onder controle kon blijven. De timing van het interview was ongelukkig – en dat was onze schuld. Enkele dagen later spurtte het reproductiecijfer boven 1 en won de vierde golf aan kracht. “Ik was midden oktober te optimistisch, omdat de modellen een opflakkering in september hadden voorspeld en die er niet was gekomen. Daarnaast houden de modellen geen rekening met de dalende bescherming van de vaccins, terwijl die naar alle waarschijnlijkheid een beduidende rol speelt in deze vierde golf”, zegt Tom Wenseleers.

De modellenbouwer Tijs Alleman (UGent) bevestigt dat: “De modellen hebben de vierde golf mooi voorspeld, maar hij verloopt explosiever dan verwacht door de daling van de immuniteit. Dat verklaart ook de grotere toename in Vlaanderen dan in Brussel, waar in de zomer een grotere natuurlijke immuniteit is opgebouwd door de grotere circulatie van de deltavariant.”

De dalende bescherming van de vaccins heeft een grote impact op de volksgezondheid. “Twee weken na een tweede prik daalt de kans op een ziekenhuisopname voor 65-plussers met een factor 10. Dat levert een aanvaardbaar risico op voor de gezondheid, vergelijkbaar met een stevige seizoensgriep”, verklaart Wenseleers. “Maar nu is die bescherming voor de 65-plussers gedaald tot een factor 3. Dat verandert de zaken. Dan spreken we over een onverantwoord hoog risico voor de oudere bevolking, met een bijbehorende druk op de ziekenhuizen. Dat betekent niet dat de vaccinatie niet werkt. Integendeel: zonder de vaccinatie was de situatie nu catastrofaal geweest. Bulgarije telt door zijn lage vaccinatiegraad bijvoorbeeld dagelijks zo’n 250 covid-doden per 10 miljoen inwoners. Daar kunnen we spreken van een zorginfarct, met taferelen zoals in Bergamo vorig jaar.”

Op korte termijn is niet meteen beterschap in zicht, ook niet na de nieuwe maatregelen. “Die hebben weinig effect op de piek van de golf, noch op het totale aantal ziekenhuisopnames”, zegt Tijs Alleman. “Ik zie het aantal besmettingen volgende week nog niet dalen. De ziekenhuisopnames dalen pas tien tot veertien dagen na een piek van het aantal besmettingen. De stijging zal dus nog minstens drie weken doorzetten. Hoe zal de politiek daarop reageren? De regering is op de hoogte van die voorspelling. We gaan naar een bezetting van 800 à 1200 bedden op intensieve zorg. De gezondheidszorg zal maandenlang kraken onder de hoge belasting. Veel andere ingrepen moeten worden uitgesteld. Vanaf december kan griep tot een extra belasting leiden. Zonder ingrijpen kan de combinatie van corona en griep de zorg overbelasten.”

Israël toont de weg

De beste optie om de vierde golf tegen de laagste kosten te breken en het virus weer onder controle te krijgen, is iedereen – en zeker de 65-plussers – zo snel mogelijk een derde prik te geven. “Vax and relax werkt, als je de bevolking regelmatig een boostershot geeft. Dat is economisch de beste strategie. Een boosterprik voor alle 65-plussers kan al veel druk op de ziekenhuizen wegnemen”, zegt Tom Wenseleers. De alternatieven zijn vaak weinig aangenaam en/of peperduur, van het dragen van mondmaskers, over het beperken van de contacten tot een nieuwe lockdown, zoals in Oostenrijk. “De vrijetijdscontacten verminderen is veel effectiever voor het counteren van de vierde golf dan telewerk en schoolsluitingen”, stelt Tijs Alleman.

Israël heeft deze zomer aangetoond dat het mogelijk is de vierde golf te breken zonder de economie schade toe te brengen. Omdat Israël als eerste zijn bevolking vaccineerde, fungeert het land als een gigantisch testlabo, waaruit we veel kunnen leren. Het land nam deze zomer een berekende gok door de bevolking een derde prik toe te dienen. Die zet leverde bijzonder gunstige resultaten op. De bescherming tegen een ziekenhuisopname liep opnieuw op tot 95 procent. Vandaag telt Israël amper ziekenhuisopnames, zeker vergeleken met West-Europa ( zie grafiek).

In september toonden wetenschappelijke data het enorme nut van de boostercampagne in Israël aan. Die resultaten werden in oktober bevestigd in andere wetenschappelijke publicaties. “Het is beter onze boostercampagne sneller uit te rollen. Je kunt mensen zelfs beter vijf maanden na hun tweede prik een derde prik geven, in plaats van de zes maanden die nu in het draaiboek staan. Vooral omdat de wintermaanden nog voor de deur staan. We hebben de vaccins. Dien ze zo snel mogelijk toe. We evolueren naar de toestand waarin Israël zich eind augustus bevond na het loslaten van alle maatregelen”, weet Tom Wenseleers.

Ook Tijs Alleman vindt een derde prik een must om de pandemie opnieuw onder controle te krijgen. “Samen met het vaccineren van kinderen, want om de deltavariant te counteren, is een vaccindekking van 85 tot 90 procent nodig. Momenteel bereiken we slechts 75 procent. Als we nu massaal een derde prik toedienen, zal dat pas tegen 1 januari een effect hebben. Boosteren we pas vanaf januari, dan zal dat geen effect hebben op de vierde golf.”

Intussen verdwijnt het ethische argument om een derde prik uit te stellen – vaccins beschikbaar houden voor de wereldbevolking die nog geen eerste prik heeft gekregen – naar de achtergrond. “Europa heeft de slechtste coronacijfers van de hele wereld”, zegt Tom Wenseleers. “En Cuba heeft laten zien dat ook ontwikkelingslanden de productiecapaciteit voor eigen vaccins kunnen bouwen en succesvolle vaccinatiecampagnes kunnen opzetten. Daar is bijna de hele bevolking vanaf twee jaar breed gevaccineerd met drie dosissen. Het aantal ziekenhuisopnames is er sindsdien in vrije val”, zegt Tom Wenseleers.

Heeft het zin een vaccinatieplicht op te leggen, zoals in Oostenrijk? “In België zou dat wettelijk en praktisch moeilijk liggen. Maar ik zou durven te ijveren voor een opkomstplicht bij een vaccinatiecentrum, zoals bij de verkiezingen. Iedereen die een uitnodiging krijgt, zou zich verplicht moet aanbieden. Dan kun je iedereen correct informeren van het medische nut en de mogelijke bijwerkingen”, legt Tom Wenseleers uit.

“Ik ben voor een verplichte vaccinatie”, zegt Tijs Alleman.”Omdat de individuele keuze voor geen vaccinatie een disproportionele aanslag pleegt op een publiek goed, namelijk onze gezondheidszorg.”

Herhaalde prik

Op lange termijn zal het niet blijven bij een derde prik. Hoogstwaarschijnlijk zal ook de bescherming van een derde prik geleidelijk dalen. “Jaarlijks voor een opfrisvaccin gaan, zeker voor 60-plussers, zou een kleine moeite moeten zijn tegen lage kosten. We doen dat ook voor griep. Een herhaalde vaccinatie is de goedkoopste maatregel met de grootste baten. Behoud dus zeker de logistieke capaciteit om de bevolking snel in te enten. Ik hoop dat we voor de volgende golf wel op tijd beginnen. Je zou eigenlijk aan het begin van elke herfst een vaccinatiecampagne moeten organiseren”, meent Tom Wenseleers.

Covid-19 lijkt in België een seizoensgebonden beestje te worden, dat vooral in de wintermaanden de kop opsteekt, om in de zomer grotendeels te verdwijnen, verklaart Tijs Alleman. “Tijdens deze vierde golf zal een groot deel van de bevolking weer op natuurlijke wijze immuun worden, waardoor er geen nieuwe golf in de lente komt. We gaan dus een rustige lente en zomer tegemoet, op voorwaarde dat er geen nieuwe variant opduikt. Maar zonder boostervaccin zal de bescherming tegen de volgende herfst zo zijn gezakt dat de vijfde golf nog groter zal worden. Weet wel dat we het effect van de booster niet kunnen voorspellen. We kunnen levenslang immuun worden, of we kunnen opnieuw immuniteit verliezen. Dan hebben we jaarlijks een prik nodig.”

Mogelijk wordt het wel lastiger om de bevolking te overtuigen zich regelmatig te laten vaccineren, met als resultaat dat een lagere vaccinatiegraad ongemakkelijk veel speelruimte laat aan de heel besmettelijke deltavariant. “Ik hoop dat het endemische evenwicht niet slechter wordt dan aanvankelijk gedacht. In het Verenigd Koninkrijk staat de boostercampagne verder, met goede resultaten, maar het aantal ziekenhuisopnames blijft er deze herfst nog altijd te hoog. Zelfs bij de regelmatige inzet van boostercampagnes blijft het afwachten hoe hoog de volgende besmettingsgolf wordt. Een groot aantal besmettingen in een korte periode kan nog altijd een significante druk op de ziekenhuizen veroorzaken.”

Als de volgende coronagolven ongemakkelijk hoog blijven, valt een extra buffer aan ziekenhuiscapaciteit voor de opvang van coronapatiënten te overwegen. De maximale capaciteit op intensieve zorg fungeert als de bovengrens in het coronabeleid. Komt die grens in het gedrang, dan dringen zich extra maatregelen op, die grote nevenschade met zich brengen voor de mens en de economie. Extra capaciteit verschuift die bovengrens en vermijdt dure maatregelen. Maar dan moet eerst het personeelstekort in de zorg zijn opgelost. Vax and relax is dus nog niet voor morgen.