Flexibiliteit troef

Er is een hernieuwde belangstelling voor de rechtsfiguur van de commissionair. Zowel juridische als fiscale motieven liggen hieraan ten grondslag.

Bedrijven die hun producten op een internationale schaal willen commercialiseren, doen hiervoor vaak een beroep op een lokale tussenpersoon. Lokale tussenpersonen hebben veelal een betere kennis van de lokale marktsituatie en de lokale wetten en gebruiken. Daarnaast hebben ze, in vergelijking met hun buitenlandse opdrachtgevers, vaak ook betere contacten met de plaatselijke autoriteiten.

Juridisch moet men een onderscheid maken tussen verschillende soorten tussenpersonen op basis van de opdracht die zij vervullen en de bevoegdheden die hen worden toegemeten. Naast de klassieke distributeur en handelsagent bestaat ook de rechtsfiguur van commissionair. Hoewel deze traditioneel minder wordt gebruikt, is er de voorbije jaren een hernieuwde belangstelling merkbaar voor de commissionair. En daarvoor kunnen zowel juridische als fiscale motieven worden aangehaald. Reden genoeg dus om even kort de belangrijkste kenmerken van een commissionairstructuur te schetsen.

Definitie.

De commissionair is een tussenpersoon die de opdracht heeft om in eigen naam (of eventueel onder een firmanaam) voor rekening van een opdrachtgever (de committent of principaal) en mits een vergoeding, rechtshandelingen te stellen die betrekking hebben op het verkeer van goederen. Een commissionair kan worden betrokken bij verschillende operaties : de koop en de verkoop van goederen (aankoop- of verkoopcommissionair), het transport van goederen (de commissionair-expediteur) of zelfs transacties in effecten.

In eigen naam.

De commissionair verricht alle rechtshandelingen binnen het kader van zijn opdracht in eigen naam. Dikwijls zullen de derden met wie een commissionair handelt trouwens niet weten dat de commissionair handelt voor rekening van een opdrachtgever. Deze anonimiteit van de opdrachtgever vormt het fundamentele onderscheid tussen de commissionair en de klassieke handelsagent die altijd in naam van zijn opdrachtgever handelt. In een aantal gevallen zal dit trouwens een belangrijk commercieel argument vormen in de keuze voor een commissionairstructuur. Soms is het immers voordeliger dat de derde met wie wordt gehandeld, de identiteit van de opdrachtgever niet kent of dat die zelfs niet op de hoogte is van het bestaan van de commissionairverhouding. Aangezien de commissionair altijd optreedt in eigen naam, is hij ook persoonlijk gehouden voor alle rechtshandelingen die hij stelt in het kader van zijn mandaat. Hij moet dus zelf de door hem aangegane overeenkomsten uitvoeren. Aangezien de derde alleen de commissionair kent, zal hij bij contractuele tekortkomingen zijn aanspraken steeds tot de commissionair richten. Deze laatste kan zich niet aan zijn aansprakelijkheid onttrekken door te wijzen op een eventuele fout van zijn opdrachtgever (maar kan zich uiteraard wel achteraf verhalen op deze laatste). Elke commissionair moet zich goed bewust zijn van dit risico.

Opdrachtgever.

Hoewel een commissionair optreedt in eigen naam, doet hij dit altijd voor rekening van zijn opdrachtgever. Concreet betekent dit bijvoorbeeld dat een verkoopcommissionair nooit eigenaar wordt van de goederen die hij aan derden verkoopt en bijgevolg de ontvangen verkoopprijs altijd moet doorstorten aan zijn opdrachtgever. Hierin verschilt een commissionair van een klassieke distributeur. Deze laatste treedt ook op in eigen naam, maar hij doet dit ook voor eigen rekening. De opdrachtgever in een commissionairstructuur moet er rekening mee houden dat hij de financiële consequenties zal dragen van de transacties die door de commissionair zijn afgesloten. De opdrachtgever zal zich daarom veelal contractueel het recht voorbehouden om de nodige instructies aan de commissionair te geven inzake de af te sluiten transacties (bijvoorbeeld op het vlak van prijzen en verkoopvoorwaarden). Wanneer de commissionair deze instructies niet in acht neemt, kan de opdrachtgever de afgesloten transacties weigeren.

Vergoeding.

Daar de commissionair optreedt voor rekening van een opdrachtgever, zal deze laatste hem voor zijn prestaties vergoeden. Er bestaan geen wettelijke voorschriften in dit verband, maar toch is de praktijk ter zake vrij uniform. De vergoeding ( commissie) wordt nagenoeg steeds berekend als een (al dan niet vast) percentage op de door de commissionair gerealiseerde omzet. Naast zijn eigenlijke vergoeding, heeft de commissionair trouwens ook recht op terugbetaling van alle kosten die hij bij het uitoefenen van zijn taak voor de opdrachtgever zou hebben gemaakt. Om de commissionair te beschermen, worden zowel het recht op de commissie als het recht op terugbetaling van de kosten gedekt door een wettelijk voorrecht op de goederen die hem door de opdrachtgever zijn toegezonden, in bewaring zijn gegeven of die bij hem zijn geconsigneerd.

Beëindigingsvergoeding.

Een ander belangrijk element in de mogelijke keuze voor een commissionairstructuur is het feit dat er, bij beëindiging van de overeenkomst, geen wettelijke verplichting bestaat tot het betalen van een beëindigingsvergoeding aan de commissionair voor het opgebouwde klantenbestand (uiteraard kan dit wel contractueel worden bedongen). Hierin onderscheidt de commissionairstructuur zich ook van de handelsagentuur en van de (quasi-) exclusieve distributieovereenkomst voor onbepaalde duur. In beide gevallen schrijven dwingende wetsbepalingen een afrekening voor over de goodwill bij het einde van de overeenkomst.

Jean-Paul Timmermans Erwin Destuyver

Jean-Paul Timmermans en Erwin Destuyver zijn juridische adviseurs bij Price Waterhouse.