Filosofie voor CEO’s

Ook soms het gevoel dat je weinig te zeggen hebt in je bedrijf? En maatschappelijk verantwoord ondernemen, moet dat wel? Waar doe ik het eigenlijk allemaal voor? Met meer van deze vragen zet ‘Wie is hier nu eigenlijk de baas?’ van Ben Kuiken aan tot denken.

Het lijkt op het eerste gezicht een ietwat rare combinatie: soms eeuwenoude filosofische stellingen koppelen aan hedendaagse situaties. Kuiken probeert het. Plato waarschuwde 2500 jaren geleden al: durf alles in twijfel te trekken, we zien de echte werkelijkheid niet, het zijn schaduwen van de werkelijkheid. Het overkwam de telecomreus Cisco in 2001, toen het niet merkte dat achter de almaar oplopende verkoopcijfers een instortende markt zat. Aristoteles wees erop dat macht corrumpeert. Vertaald naar vandaag: managers, hou beide voeten op de grond en zie de ware feiten onder ogen.

Montesquieu was de bedenker van de trias politica, het systeem van de scheiding der machten. Volgens hem is de enige manier om de macht (van de baas) aan banden te leggen, die te verdelen over drie partijen: de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke. In het bedrijfsleven zou een striktere scheiding der machten volgens Kuiken net zozeer welkom zijn.

In het hoofdstuk ‘Waar doe ik het allemaal voor?’ laat de auteur Albert Camus aan het woord: de dood die ons onherroepelijk wacht, openbaart de nutteloosheid van alles wat wij doen. Vóór hem had Fried-rich Nietzsche een minder cynische verklaring door te stellen dat je zelf zin moet geven aan je leven.

En over die zingeving gaat het in het bes-te hoofdstuk van het boek: ‘Maatschap- pelijk verantwoord ondernemen’. Zeker geen modebegrip, kijk maar wat John Stuart Mill als Brits filosoof-econoom al in het midden van de 19de eeuw schreef, als grondlegger van het klassieke liberalisme: ‘ieder individu heeft het recht om te handelen zoals hij wil, zolang hij met zijn handelingen anderen geen schade berokkent’. Hoe lastig het ook is om soms conflicterende belangen af te wegen, het neemt volgens de auteur niet weg dat er veel te zeggen valt voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Hij verwijst meermaals naar ideeën van Immanuel Kant, zoals: ‘baseer je gedrag op principes waarvan je zou willen dat het algemeen geldende wetten waren’. Er is dus eigenlijk niets nieuws onder de zon.

Als Ludwig Wittgenstein in de eerste helft van de 20ste eeuw opmerkt dat de betekenis van een woord het gebruik ervan is, benut Kuiken deze wijze gedachte om een antwoord te vinden op de vraag ‘waarom begrijpen mijn medewerkers mij niet?’. Het antwoord luidt: er gaapt tussen de manager en zijn medewerkers een grote kloof, ze leven in twee verschillende werelden, ze spreken met dezelfde woorden een andere taal.

Zonder saai te worden, haalt de auteur-filosoof veel sprankelende ideeën bij Rousseau, Hume of Heidegger. Het boek biedt in amper 120 bladzijden een breed spectrum aan invalshoeken. Het zet aan tot nadenken over de zin van de maatschappelijke taak van CEO’s. Sterk aanbevolen ter afwisseling van lectuur van recepten van managementgoeroes. (T)

BEN KUIKEN, WIE IS HIER NU EIGENLIJK DE BAAS? HAYSTACK, 2007, 128 BLZ, 24,50 EURO

Arnold Lampaert