Europa in verval

Wat hebben de COP27 en de Wereldbeker voetbal gemeen? Zowel in Sharm-el-Sheikh als in Qatar probeerde maar faalde Europa om de internationale gemeenschap te sturen naar zijn normen en waarden. De Europese Unie leidt de wereld in het plannen en verplichten van de energietransitie, maar de rest van de wereld volgt niet. Europa predikt mensenrechten en persoonlijke vrijheid, maar het Midden-Oosten volgt niet. Sterker nog, op beide fronten doet Europa aan symboolbeleid dat zijn politiek en moreel gezag ondermijnt.

Op de klimaatconferentie stemden onze leiders in met vergoedingen voor kwetsbare landen die verlies en schade lijden door de klimaatopwarming. Een overwinning voor de zogenoemde ‘klimaatrechtvaardigheid’ die het rijke Westen als dader van de klimaatopwarming en dus als schuldenaar van herstelbetalingen wegzet. Komaan. De vooruitgang van de mensheid – moderne landbouw, de geneeskunde, de ontploffingsmotor, het vliegtuig, de airconditioning, de microchip, de computer, het internet en telecommunicatie – is geen schuld, maar een zegen. Daarvan profiteert iedereen ter wereld. Waar zouden de armste landen staan zonder die westerse uitvindingen?

Ik ben voor grote mondiale solidariteit in de strijd tegen de klimaatcrisis. Maar door solidariteit als herstelbetaling te laten framen, cultiveert Europa de rol van klimaatzondaar boven op de al goed onderhouden koloniale erfzonde. Hetzelfde in Qatar. We weten sinds jaren dat de Wereldbeker plaatsvindt in een land en in een regio met bedenkelijke mensenrechtenpraktijken. Maar in 2018 passeerde de Wereldbeker in Rusland en nog dit jaar waren het Olympische Winterspelen in China, twee landen die de mensenrechten op industriële schaal negeren.

Als Europa de mensenrechten in het Midden-Oosten bijzonder dierbaar zijn, dan had het veel eerder de Wereldbeker in Qatar moeten contesteren. Dan had het zijn lucratieve handel in olie, gas en wapens met de Arabische stadstaten moeten problematiseren. De realiteit is dat economische en geopolitieke belangen ons pragmatisch en soms met enige weerzin doen samenwerken met regimes die onze waarden niet delen. Wie dan grijpt naar symbolische armbandjes, toont geen ruggengraat maar integendeel een zwakte die daarenboven als een belediging wordt ervaren.

Dat is geen detail. Wat rest Europa anders dan zijn soft power: de inspiratie van ons maatschappijmodel dat op menselijke vrijheid en gelijkwaardigheid stoelt? Zeker, we zijn nog een economische macht, maar die is tanend. Extreme klimaatkosten, een lange energiecrisis, oorlog, inflatie, vergrijzing en illegale immigratie: dat zijn onze trends. Ze maken ons niet tot een zwaargewicht aan de onderhandelingstafel.

Europa is groot geworden dankzij de globalisering die niet meer bestaat. We moeten nu opboksen tegen het protectionisme en het nationalisme van zowel China als Amerika. Peking en Washington kunnen met miljarden hun bedrijfsleven rechtstreeks richting een duurzame en technologische transformatie stuwen. Hier vergt dat jarenlange coördinatie tussen Brussel en 27 landen, in het beste geval. Zwakker, trager, versnipperd en verdeeld: Europa is een politiek en economisch model uit een tijd die niet meer bestaat.

We lopen nog mondiaal voorop in reguleren, in sociale uitkeringen en nu in energie-uitkeringen. Dat zijn normaal politieke vruchten van economische welvaart: een teken van sterkte. Ze worden steeds meer lasten op toekomstige welvaart via schulden: een teken van zwakte. De Europese Unie als een schuldenmachine die vooral de stilstand onderhoudt, is geen inspiratie. Wie ook wint op het voetbalveld: het wordt tijd dat we beseffen dat verval ons deel is tenzij we de drive terugvinden waarmee vorige generaties het Europa hebben opgebouwd waarop wij nu teren.