‘Er zal niet snel een sterke virusremmer zijn’

In afwachting van een vaccin tegen covid-19 kunnen patiënten en de medische wereld enkel hopen dat er snel een sterk virusremmend medicijn beschikbaar zal zijn. Maar viroloog Johan Neyts waarschuwt voor overdreven optimisme. “Het duurt minstens tien jaar om zo’n middel te ontwikkelen.”

Na de uitbraak van de coronacrisis startte een wereldwijde zoektocht naar medicijnen om de impact van het virus SARS-CoV-2 op het menselijk lichaam af te remmen. In eerste instantie wordt gekeken naar medicijnen die al eerder zijn getest op hun veiligheid en hun werking tegen andere aandoeningen. Daarbij kwamen al snel steeds dezelfde namen van producten naar voren.

Een veelgehoorde naam is Remdesivir, een medicijn tegen ebola van het Amerikaanse Gilead Sciences. Ook het oude malariageneesmiddel chloroquine en het verwante hydroxychloroquine, dat onder meer tegen reumatische aandoeningen wordt ingezet, zijn intussen wereldwijd bekend. Kaletra, de merknaam voor een cocktail van de twee oudere hiv-remmers lopinavir en ritonavir van het Amerikaanse AbbVie, duikt ook steevast op. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schuift dat trio nadrukkelijk naar voren, plus een combinatie van Kaletra en het MS-medicijn Interferon Beta-1a.

Daarmee is lang niet alles gezegd over het onderzoek naar coronavirusremmers. Zo worden aan het Laboratorium Virologie (Rega Instituut) van de KU Leuven onder leiding van professor Johan Neyts, onder meer in opdracht van de Bill & Melinda Gates Foundation, 15.000 bestanddelen van bestaande of te ontwikkelen geneesmiddelen onderzocht op hun werkzaamheid tegen covid-19.

Johan Neyts waarschuwt voor overdreven optimisme. “Net zoals voor andere geneesmiddelen duurt het minstens tien jaar om een krachtig antiviraal middel te ontwikkelen”, zegt hij. “We bekijken daarom of we bestaande medicijnen vinden die toevallig de gunstige nevenwerking hebben dat ze het coronavirus ook wat afremmen. Er is trouwens niet alleen het antivirale aspect. Bij covid-patiënten met een ernstig ziektebeeld zie je vaak een felle overreactie van het immuunsysteem. Als dat in overdrive gaat, moet je dat kunnen blokkeren. Studies, onder meer uit China, tonen aan dat medicijnen die de overreactie van het afweersysteem indijken een heel gunstig effect kunnen hebben op zieke patiënten. Ook daarvoor worden dus overal potentiële medicijnen bestudeerd en getest.”

Wat vindt u van de kandidaat-virusremmers waar iedereen het over heeft, zoals de hiv-remmers lopinavir en ritonavir?

JOHAN NEYTS. “Ik ben er niet enthousiast over. Studies in China hebben aangetoond dat ze weinig of geen effect hebben. Er zijn betere opties om te bestuderen.”

Welke?

NEYTS. “Ik hoop dat Remdesivir het goed zal doen. Op proefdieren is aangetoond dat het bij SARS en MERS de motor van het virus blokkeert. Er is ook het antibioticum azitromycine, dat in een kleine studie heeft aangetoond dat het samen met hydroxychloroquine een antivirale werking heeft. Maar ook dat is verre van een wondermiddel. Er is ook het Japanse griepmedicijn Avigan/Favipiravir, dat volgens studies in China enigszins werkzaam is. Dat moet wel nog worden bevestigd in andere studies in het Westen. Maar voor de antivirale werkzaamheid lijkt niets beter te zijn dan Remdesivir. Ik wil niet te pessimistisch klinken, maar het is echt het enige dat op proefdieren duidelijk heeft aangetoond dat het redelijk werkt als antiviraal middel. En het is nog niet eens zo krachtig.

“We hadden al lang een krachtig middel tegen de coronavirussen kunnen hebben. We hebben sinds de SARS-epidemie in 2003 zeventien jaar gehad om een krachtige remmer te ontwikkelen. We hebben die kans laten passeren. Er is niet geïnvesteerd in een defensie tegen coronavirussen, noch tegen andere families van virussen. En nu zitten we in deze situatie. Heel jammer.”

Hoe loopt het onderzoek naar de portefeuille stoffen die de Gates Foundation heeft aangereikt?

NEYTS. “We kennen dit virus nog maar sinds midden januari, maar we hebben al duizenden stoffen getest en er zijn interessante bevindingen. Maar iets vinden in het lab is één ding, het tot bij een patiënt brengen is een andere zaak. Je moet ook niet verwachten dat je plots zaken ontdekt die fantastisch werkzaam zijn tegen corona. Maar alle beetjes kunnen helpen, en misschien blijken zulke middelen uiteindelijk al voldoende werkzaam om bij patiënten de balans naar de goede kant te doen overhellen. Dat moet uiteraard allemaal in klinische studies worden bekeken. En dat is allemaal behoorlijk complex.”

We moeten ons dus behelpen met Remdesivir, hoewel dat als medicijn tegen ebola ook geen topper is gebleken.

NEYTS. “Inderdaad, maar ook bij ebola zie je die twee componenten van virale replicatie en de overreactie van het immuunsysteem. Als je te laat begint met je antivirale therapie, als het immuunsysteem al in overdrive gaat, is het hek van de dam en heeft antivirale therapie nog heel weinig of geen effect. Het komt er dus op aan de antivirale therapie op tijd te starten, zodat je de vermenigvuldiging van het virus afremt voordat het immuunsysteem als een gek tekeergaat. Dat was zo met ebola, en dat geldt ook voor corona. Eigenlijk zou je met antivirale therapie, zoals met Remdesivir, moeten kunnen starten zodra mensen de eerste symptomen vertonen, zodat het virus wordt platgelegd.”

Kan Remdesivir worden gecombineerd met een ander medicijn?

NEYTS. “Dat zijn we aan het bekijken. De komende weken en maanden zullen we in het lab combinaties uitproberen en proberen te begrijpen welke het meest werkzaam zijn, zodat we kunnen adviseren welke studies het best in de ziekenhuizen worden opgestart. Dat moet eerst allemaal goed onderbouwd zijn.”

Was het oorspronkelijke optimisme wat misplaatst? Moeten we realistisch zijn en beseffen dat de beste optie momenteel Remdesivir is?

NEYTS. “Dat denk ik wel, tenminste als het gaat over virusremmers. Dat staat los van de medicijnen die helpen om de overreactie van het immuunsysteem te temperen. Mogelijk worden eind april of in mei resultaten van Chinese studies en mogelijk ook Amerikaanse studies gepubliceerd. Publicaties over de werkzaamheid van Remdesivir tegen coronavirusinfecties op proefdieren geven me een beetje hoop.

“We zijn nog maar enkele maanden ver in deze crisis. De mensen moeten goed begrijpen dat we in een paar maanden geen wonderen kunnen verrichten. Maar er is onwaarschijnlijk snel gewerkt, dag en nacht. Er wordt zo goed en zo kwaad mogelijk geprobeerd een paar lapmiddeltjes te vinden, om de infectie te proberen afremmen. Deze boodschap wil ik toch meegeven: omdat we moeten zoeken bij bestaande medicijnen, die zijn ontwikkeld voor andere aandoeningen, mogen we niet de valse hoop wekken dat we op korte termijn heel krachtige virusremmers zullen hebben. Daar zijn we tien jaar te laat voor.”