Er moet een meer ‘bijtende’ rem komen op de groei van bankinstellingen

Het ging er de voorbije jaren wereldwijd hard aan toe. Na jaren van booming business kregen we vanaf de herfst van 2007 af te rekenen met een financiële crisis die vooral in het najaar van 2008 ongemeen wild om zich heen schopte.

Snel volgde voor het Westen de diepste recessie sedert de Grote Depressie van de jaren dertig. Uitzonderlijke ingrepen stopten de vrije val en brachten onverwacht snel een heropleving op gang. Dezer dagen valt de machine echter opnieuw stil. Een nieuwe recessie dreigt, of is volgens sommigen al volop onder ons.

Door die ervaringen stelt het Westen vragen bij de vrijemarkteconomie als economische systeem. Wat opvalt, is dat die discussie nauwelijks aan de orde is in opkomende landen als China, India en vele andere. Na decennia van economisch immobilisme en maatschappelijk verval ervaren deze landen hoe een meer marktgericht economisch systeem voor een snelle toename van de welvaart zorgt. Uiteraard kampen ze tegelijkertijd met prangende problemen zoals de schrijnende inkomensongelijkheid en ecologische wantoestanden. Het neemt niet weg dat in die landen een breed gedragen besef lijkt te bestaan dat de aanpak van deze problemen maatschappelijk een stuk makkelijker verteerbaar is in een omgeving van economische groei.

Ook in het Westen groeit het besef dat sociale ongelijkheid en onhoudbare overheidsfinanciën veel makkelijker hanteerbaar zijn in een omgeving met flinke groeicijfers dan in één van stagnatie en recessie. Om tot een volgehouden en gezonde economische groei te komen, moet aan verschillende voorwaarden voldaan zijn. Een van de allerbelangrijkste is dat het zogenaamde transformatiemechanisme in de financiële sector optimaal werkt.

Dat vraagt enige uitleg. Een van de karakteristieken van ons economisch systeem is dat de personen en instellingen die over financiële overschotten beschikken (bijvoorbeeld op deposito- en spaarrekeningen) veelal niet dezelfden zijn als diegenen die investeren en produceren. Die overschotten gelden moeten als het ware getransformeerd worden in middelen voor investeringen en productie. Hoe efficiënter dit proces verloopt, hoe beter voor de sociaaleconomische vooruitgang.

Banken en andere financiële instellingen hebben een centrale plaats in het transformatieproces. De voorbije decennia is het beheer en de organisatie van dit proces enorm verbeterd. De bijdrage van verbeterde financiële transformatie was, zo blijkt uit dikke boeken aan economisch onderzoek, substantieel. Maar vandaag staat de efficiënte transformatie op de helling door problemen met en heibel in de bancaire sector.

Met de financiële crisis kwam schrijnend aan het licht dat vele banken eigenlijk tot hefboomfondsen verworden waren, drijvend op speculatie. Dat had veel te maken met een contraproductieve regulering en vicieuze vergoedingssystemen bij de banken. Heel belangrijk was ook too big to fail, het fenomeen dat veel banken te groot en belangrijk zijn voor het economische systeem om ze failliet te laten gaan. Het gevolg was dat de voor het systeem belangrijke grootbanken er in hun strategie vanuit gingen dat in geval van uiterste nood de overheid de problemen wel zou oplossen. De voorbije drie jaar is gebleken dat deze redenering correct was. Het maakte wel dat we nu met een erg moeilijk beheersbare en explosieve combinatie zitten van een niet aflatende bankencrisis en onhoudbare overheidstekorten in tal van landen.

Er werden al diverse initiatieven genomen om het bankgebeuren veiliger en maatschappelijk opnieuw meer productief te maken. Maar net zo goed kan elke dag vastgesteld worden dat er nog veel meer moet gebeuren om het bankbeest weer in de kooi te krijgen waar het thuishoort. Twee structurele ingrepen zijn onontbeerlijk. Eén: er moet een meer ‘bijtende’ rem komen op de groei van bankinstellingen. Twee: er moet een mechanisme komen om probleembanken op een geordende manier te elimineren. Het technisch vernuft nodig om deze zaken te realiseren, verzinkt in het niets vergeleken met de politieke moed die daarvoor vereist is.