Enkele huwelijken, veel begrafenissen

Bankiers vertrouwen elkaar niet meer en dat zet de Belgische en Europese bankwereld op haar kop. Welke grote spelers zullen uiteindelijk als winnaars uit de strijd komen?

Ik heb het nooit meegemaakt dat kredietlijnen zo snel afgesneden werden als naar Fortis”, liet Jean-Claude Trichet, voorzitter van de Europese Centrale Bank, zich ontvallen. Bankiers vertrouwen elkaar niet meer en aarzelen om elkaar nog te financieren, vooral sinds Lehman Brothers bescherming tegen zijn schuldeisers vroeg. De zwakkere spelers, zoals Fortis en Dexia, werden gewantrouwd, geïsoleerd en aangevallen. Dexia moest deels bescherming zoeken in de armen van de Franse en Belgische overheden en Fortis werd na tussenkomst van de Benelux-regeringen opgedeeld en grotendeels verkocht aan BNP Paribas en de Nederlandse staat.

Bij eb zakken alle boten en dus is het speuren naar winnaars in deze storm. En als een bank al grotere averij weet te vermijden, dan is die nog niet buiten schot. Het banksysteem is immers zo verweven dat alle banken in dezelfde schuit zitten. De doden worden niet overboord gegooid, maar boren zich een gat door de romp. Bankiers hebben daarom zelden Schadenfreude met collega’s, want hun ondergang kan ook de eigen ondergang betekenen. “Banken schieten in hun eigen voet. Er is paniek door een gebrek aan duidelijkheid over de solvabiliteit van de banken. Zij moeten daarom zo snel mogelijk met hun verliezen naar buiten komen om de verlammende onzekerheid uit de markt te halen. Zolang dat niet gebeurt, zie ik geen consolidatiegolf in Europa. De banken hebben andere katten te geselen”, zegt Rudi Vander Vennet, professor financiële economie (UGent).

De lijst met banken die dit jaar de bodem onder de voeten zagen verdwijnen, is al onwezenlijk lang en wordt wellicht nog langer. De meest onfortuinlijke gingen failliet, andere werden voor een prikje overgenomen. De meer gelukkige werden gered door de overheid. “Dit is nauwelijks voor mogelijk te houden. In mijn les omschrijf ik de interbankenmarkt als de meest liquide geldmarkt. De huidige verlamming van deze markt is nog nooit eerder gebeurd”, zegt Vander Vennet.

“Winnaars zijn in deze marktomstandigheden heel moeilijk te identificeren”, zegt ook Etienne de Callataÿ, hoofdeconoom van Bank Degroof. “In elk geval hebben de banken met een sterke depositobasis en een gediversifieerd klantenbestand een heel groot voordeel. Zij zijn minder afhankelijk van de opgedroogde interbankenmarkt. Er bestaat geen snelle oplossing voor het wantrouwen tussen de bankiers. En dus blijft deze bron van financiering heel risicovol.” Op Belgische bodem is een bank als KBC daarom goed gewapend. De zet van KBC van enkele maanden geleden om de rente op de spaarboekjes op te trekken, kost de bank-verzekeraar heel wat geld, maar is nu van strategische goudwaarde. Omgekeerd, zolang de interbankenmarkt op apegapen ligt, blijven de banken die voor hun financiering rekenen op die markt, bijzonder kwetsbaar (zie De angstlijst).

Winnaars liggen op vinkenslag

Toch zal de kredietcrisis de sterkste nog sterker maken, net zoals in de verzekeringssector. Want de banken die nog diepe zakken hebben, krijgen een unieke kans om noodlijdende collega’s voor een prikje over te nemen. “De deur staat wagenwijd open voor de vorming van conglomeraten”, zegt professor economie Erik Buyst (KULeuven).

Voor de bankiers die de komende jaren hun aandeelhouders nog willen verwennen met stijgende winsten, zit er ook niets anders op. “Omzetgroei wordt de komende jaren voor de banken bijzonder moeilijk. Winstgroei moet dus komen van het snoeien in de kosten. En wie kan dat? De sterke banken die nu de zwakke broertjes oprapen. Er worden deals gedaan die anders nooit mogelijk waren. Deze fusiegroepen hebben het meeste potentieel om te besparen op de kosten”, zegt Patrick Vermeulen, hoofd aandelenresearch van JP Morgan. BNP Paribas rekende al snel uit dat het 500 miljoen euro synergievoordelen overhoudt aan de deal met Fortis.

Ook de overheid helpt soms mee aan de bouw van deze spelers. Want door een sterke speler te verplichten een speler in moeilijkheden over te nemen, kan de overheid een mogelijk faillissement vermijden. En bespaart ze de belastingbetaler een nationalisering. Een mooi voorbeeld is hoe Lloyd, met het pistool van de Britse regering tegen de slaap, HBOS overnam. “We gaan nog meer van deze ‘pistoolhuwelijken’ zien”, zegt Peter De Keyzer, strateeg van ABN Amro. De regeringen aarzelen daarbij niet om de arm van de mededingingsautoriteiten om te draaien. En de Europese Commissie zal het niet wagen om de reddingsacties van banken als ontoelaatbare overheidssteun te veroordelen. Nood breekt wet.

De potentiële winnaars staken de neus al aan het venster. Het Franse BNP Paribas lag twee weekends geleden al op de loer om Fortis voor een prikje over te nemen. Het sloeg vorig weekend zijn slag door Fortis Bank België tegen zeventig procent van de boekwaarde en de Belgische verzekeringstak van Fortis tegen de boekwaarde over te nemen. Bovendien werden de meest risicovolle activa in een tijdelijke bad bank gestopt, waarvan de holding Fortis (de aandeelhouder dus van Fortis) het grootste risico draagt.

Het zijn niet toevallig Franse banken die op vinkenslag lagen. “De Franse banken genieten ook van een impliciete overheidsgarantie. Niemand houdt het voor mogelijk dat de Franse staat een Franse bank over de kop zou laten gaan”, zegt De Callataÿ.

ING toonde aanvankelijk interesse in het deel van ABN Amro dat Fortis opnieuw moest verkopen. Minder bekend is dat het daarbij gesteund werd door Rabobank. Maar ING kampte in die dagen ook met een fors dalende beurskoers en moest uitkijken dat het zelf geen vertrouwensbreuk zou lijden. Dat inspireerde de Nederlandse overheid tot een vuil gespeelde raid op de Nederlandse activa van Fortis (waaronder ABN Amro), die werden binnengehaald voor 16,8 miljard euro.

Elders in Europa is het Spaanse Santander een opmerkelijk sterke speler. Het nam in Engeland belangrijke delen van Bradford & Bingley over. De sterkte van Santander is opmerkelijk gezien de huizencrisis die de Spaanse economie treft, maar de Spaanse banken werden beschermd door een slim toezicht. Ze beschikken over een stevige kapitaalbuffer en hebben nauwelijks Amerikaanse rommelhypotheken in portefeuille. In Engeland is HSBC nog relatief sterk, maar die bank is al een Europees zwaargewicht. Barclays deed al een slag door kernactiviteiten van Lehman Brothers over te nemen.

Opvallend is de afwezigheid van de Duitse banken bij de winnaars. Reden: te veel risico’s en te veel schulden op de balans, wat pijnlijk geïllustreerd wordt door de moeilijkheden van Hypo Real Estate. Maar ook de gigant Deutsche Bank heeft 50 keer meer activa dan eigen vermogen. Dat is een tikkende financiële nucleaire tijdbom onder het Europese banksysteem. Italiaanse banken leken sterk te staan dankzij de hoge marges die ze verdienen op hun thuismarkt, maar sinds de grootste bank Unicredit in moeilijkheden kwam, is ook die illusie doorprikt.

Het verschil tussen Europa en de VS

Tot de storm op de interbankenmarkt gaat liggen, zullen banken héél voorzichtig zijn in overnames en alleen absolute koopjes aandurven. Eerst moet het onderlinge vertrouwen herstellen, want wie uit de gratie van de collega’s valt, is een vogel voor de kat. Toch is een zekere vorm van consolidatie een deel van de oplossing, zegt De Callataÿ. “Hoe minder banken er zijn, hoe beter de marges. Dat ondersteunt de winstgevendheid en dat helpt om de kapitaalpositie van de banken te versterken.” De klanten zullen dus mee de rekening gepresenteerd krijgen. “Een consolidatie is klantonvriendelijk en in het traditionele bankieren zullen de tarieven stijgen. Maar we mogen ook niet vergeten dat de klanten geprofiteerd hebben van de uitzonderlijke bankwinsten van de voorbije jaren.”

Bovendien hebben de banken, ook zonder kredietcrisis, nog hun redenen om grotere groepen te smeden. Schaalvoordelen zijn niet te versmaden, zeker als straks aan een nieuwe batterij regelgeving voldaan moet worden. Grote groepen hebben ook een ruimere diversificatie van inkomsten en zijn daarom beter gewapend tegen stormweer. Maar fusies gebeuren ook om de verkeerde redenen. De overheid heeft in deze crisis weer het signaal uitgestuurd dat wie te groot is om te falen (of te verweven is met het banksysteem), gered zal worden. De VS probeerde dit vangnet, dat waaghalzerij aanmoedigt, uit de markt te halen door Lehman Brothers aan zijn lot over te laten. Maar dat lijkt een kapitale fout te zijn geweest, want dit faillissement ligt mee aan de grondslag van het inklappen van de interbankenmarkt en dus de val van Fortis en Dexia.

De hertekening van het banklandschap is opmerkelijk verschillend in de VS en Europa. Terwijl de VS al door een enorme consolidatie gingen, is in Europa op dit moment eerder sprake van een omgekeerde beweging. Dat komt omdat in de VS de overheid zoveel mogelijk naar private oplossingen zoekt en alleen in uiterste nood overgaat tot nationalisering. Daardoor worden de zwakke broertjes er sneller opgeslokt door grote mastodonten – denk maar aan Bear Sterns door JP Morgan of Merrill Lynch door Bank of America. “Er ontstaan in de VS conglomeraten die doen duizelen en nog nauwelijks te controleren zijn”, zegt Léon Heymans.

In Europa is het verhaal anders en de overheid aarzelt veel minder om noodlijdende instellingen te helpen. Fortis werd even drijvend gehouden door de overheid. “Door de bescherming van de overheden doen wij eerst een stap in de richting van deconsolidatie”, zegt professor emeritus Theo Peeters (KULeuven).

Waarnemers stellen zich ook vragen hoe sterk de bouten bij Dexia nog zijn. De spanningen tussen Franse en Belgische aandeelhouders liepen al hoog op en de druk nam nog toe na moeilijke onderhandelingen tijdens de reddingsoperatie en de versterking van de greep van beide overheden op de bank. Het is niet uitgesloten dat Dexia weer gesplitst wordt in een Belgische en een Franse bank. “Grotere bankgroepen vormen, is niet noodzakelijk de oplossing voor alle ellende. Dat heeft Fortis wel bewezen”, merkt Peeters op. “Er is nog maar eens bewezen dat overnames niet altijd het gewenste resultaat opleveren. De appetijt bij banken om collega’s over te nemen, is niet groot”, zegt Vander Vennet.

“Over enkele jaren is een consolidatiebeweging mogelijk”, zegt Peeters. “Die herstructureringsgolf zal ook afhankelijk zijn van een hervormd Europees toezicht op de banksector. Het is duidelijk dat er naast de Europese monetaire unie een uniform Europees toezicht uitgebouwd moet worden. Die eengemaakte regelgeving kan de Europese consolidatie versnellen.”

Door Daan Killemaes