En zij boeren voort

Een eeuw geleden was de Belgische industrie een bruisende bedoening. Tal van bedrijven vieren vandaag hun honderdjarig bestaan. Ook de familie Vanden Avenne heeft zijn roots in die periode liggen. In 1889 startten Zeno en Emilie Vanden Avenne in Ooigem een handel in granen en meststoffen. Hun nazaten, zo’n 200 anno 1995, geven blijk van dezelfde ondernemingsgeest : hard werken, katoliek geïnspireerd neopaternalisme en echt “commerçanten”-bloed.

Wie door Oost- of West-Vlaanderen rijdt, ziet, willen of niet, om de zoveel kilometer een landbouwbedrijf met een roze silo voor de opslag van het veevoeder. Op het eerste gezicht een vreemde kleur. Maar dit roos van net gewassen varkens is vanuit marketingoogpunt een vondst : niemand die vergeet dat dit het kenmerk is van het veevoederbedrijf Vanden Avenne Ooigem.

De NV Vanden Avenne Ooigem oogt vandaag de dag modern en boekte in ’94 een omzet van bijna 5 miljard frank. Maar het bedrijf is de band met zijn verleden niet vergeten. Op identiek dezelfde plek, aan het kanaal Leie-Roeselare, startte Zeno Vanden Avenne in 1889 een handel in granen en meststoffen, onder impuls van zijn eega en om den brode. Zeno zelf werd geboren in Anzegem, op 23 augustus 1857, als achtste kind (op een totaal van 11) van Jozeph Louis Vanden Avenne en Rosalie Vanden Dorpe. Op de familiale boerderij was voor hem geen toekomst en na zijn huwelijk met de Westvlaamse Emilie Dendauw wijkt hij uit naar Ooigem. Enkele jaren later laat Emilie, onder het motto “de man wikt, de vrouw beschikt”, in duidelijke taal verstaan aan Zeno dat boeren niet volstaat om de steeds groeiende kroost ze krijgen tien kinderen te voeden en te kleden. Zo start hij met het verkopen van granen en meststoffen aan boeren uit de streek. Mede dank zij de gunstige ligging aan het kanaal worden al snel grondstoffen uit het buitenland, vooral Oost-Europa, betrokken.

In de jaren 1920 wordt Zeno burgemeester van Ooigem, Emilie voert niet zonder het nodige talent wie kontant betaalt, krijgt een druppel de commercie. De 4 zonen en 6 dochters trouwen met mensen “uit de streek en uit de handel”, aldus een familielid, die er lachend aan toevoegt : “Echte Westvlaamse roots. “

SPLITSING.

Bij de tweede generatie treedt een eerste splitsing op : de zonen Médard, Gomar en Georges zetten de ouderlijke aktiviteit voort, René echter gaat in de vlasverwerking, toen een typische en bloeiende Leie-aktiviteit. En de dochters ? Wel, die gaan ook in zaken doch niet onder Vanden Avenne-vaandel. Rachel huwt Alfons Beel, een groothandelaar in brandstoffen ; Maria trouwt met Michel Byttebier, een groothandelaar in porselein in Wevelgem ; Gabrielle huwt huidenhandelaar Gustaaf Dubaere en Zenaïde stapt in het bootje met Georges Lambrecht van de textielbedrijven TVB en Orotex, dat thans onder de Beaulieu-groep ressorteert.

In 1930 overlijdt stamvader Zeno, maar de zonen Médard, Gomar en Georges hebben de onderneming van een bedrijfsrechterlijke vorm is nog geen sprake, alles gebeurt in eigen naam stevig onder kontrole : zij introduceren in Vlaanderen de verkoop van kunstmeststoffen en starten een weinig later met de produktie van de eerste mengvoeders voor pluimvee. Deze worden verkocht in Kruishoutem en Torhout, waar de eerste semi-industriële kippenfokkerijen het daglicht zien. Eind jaren dertig, begin jaren veertig nemen de Vanden Avennes ook de produktie van mengvoeders voor rundvee en varkens op. Er heerst een onderlinge taakverdeling : Médard laat zich hoofdzakelijk in met de grondstoffenhandel, terwijl Gomar en Georges de produktieafdeling uitbouwen.

In ’45 sterft Médard, vader van zes kinderen, op jonge leeftijd. Zijn oudste zoon Jo(seph) moet op 17-jarige leeftijd de aktiviteit verder zetten. Zijn twee ooms, Gomar en Georges, nemen de jonge Jo nog in korte broek mee naar de grondstoffenbeurzen in Kortrijk, Gent, Luik, Brussel en Antwerpen, en leren hem zo de knepen van het vak. Met zijn jongere broers Zeno en Ignace bouwt Jo de grondstoffenhandel verder uit, met een tweede vestiging in Izegem, die net zoals het moederbedrijf ligt aan het kanaal Leie-Roeselare. In 1960 splitst deze aktviteit zich af, ook op aandelenniveau : de NV Vanden Avenne Izegem realizeerde in 1994 een kleine 6 miljard frank omzet.

NEOPATERNALISME.

Ook bij de veevoederaktiviteiten neemt de derde generatie over in de jaren vijftig, met name Walter en Roland, zonen van Gomar Vanden Avenne, en Arsène, zoon van Georges Vanden Avenne. Ook hier is de groei spectaculair : er wordt overgestapt van een regionale naar een nationale distributie, van een verdeling per zak naar bulk in silo’s op het landbouwbedrijf zelf. Vooral het gebruik van silo’s, gefinancierd (en geverfd) door Vanden Avenne, wordt enorm gestimuleerd door de bedrijfsleiding, die hier terecht de mogelijkheid ziet tot klantenbinding én een goedkopere distributie. De idee om silo’s op de boerderij zelf neer te poten, deed Walter Vanden Avenne, zoon van Gomar, op tijdens één van zijn vele reizen naar de Verenigde Staten. De binding met Amerika was overigens niets nieuws voor de familie. Georges had daar namelijk zijn echtgenote Alice Saelens, geboren uit Vlaamse ouders die in de negentiende eeuw naar de staat Illinois waren uitgeweken, gevonden. Alice, 88 jaar, woont nu nog, gezond en fit, op de ouderlijke hofstede, naast het bedrijfsgebouw.

Begin jaren zestig zorgt Vanden Avenne Ooigem na weer eens een trip van Walter naar de VS voor een nieuwe primeur in Vlaanderen : een volautomatische mengvoederfabriek op basis van de techniek van de lineaire programmering. Lineaire programmering is een wiskundige techniek die met behulp van software uitrekent wat het beste voedsel is voor een diersoort naar leeftijd aan de laagst mogelijke kostprijs. Het opstarten van deze volautomatische produktie-eenheid valt samen met de enorme uitbreiding van de veestapel in Vlaanderen en betekent voor Vanden Avenne een grote sprong voorwaarts. Keerzijde van de medaille : “Dit heeft wel een mentale omschakeling van de arbeiders gevergd, ” aldus een werknemer. “Voordien was de beste arbeider degene die het beste zakken kon dragen. Plotseling moesten ze techniekers worden. ” De overschakeling gebeurt echter probleemloos, mede dank zij de neopaternalistische houding van het familiaal management. “Meneer Patrick en meneer Harold (nvdr de zonen van Walter Vanden Avenne, die nu de leiding hebben van Vanden Avenne Ooigem) kennen elke werknemer bij de voornaam. Zij zijn niet schuw van een komplimentje en een schouderklopje, ” dixit de werknemer die er zelf twintig jaar “trouwe” dienst op nahoudt en zich maar één dag staking in die periode kan herinneren.

Het management van een Vanden Avenne-bedrijf kenmerkt zich door zijn lichte hiërarchie en horizontale beslissingsstruktuur, ook naar de klanten toe. De vader-op-zoon-lijn is aanwezig op het vlak van het Vanden Avenne-management, van de Vanden Avenne-werknemer en van de Vanden Avenne-klant.

Ook het sociaal-ekonomische engagement is een vast gegeven doorheen de verschillende generaties : stamvader Zeno is burgemeester van Ooigem in de jaren twintig, zijn zoon Georges was ook burgemeester van Ooigem. Tevens de laatste in de rij, want Ooigem fuseerde met Wielsbeke. Walter Vanden Avenne is voorzitter van het VEV van 1985 tot ’89. Van de nationale politiek wordt echter weggebleven.

SOLIDARITEIT.

Begin jaren zestig ondervindt de familietak rond René Vanden Avenne tegenspoed in zaken : de vlassektor sterft in Vlaanderen een langzame maar zekere dood. De drie zonen (Joseph, Antoon en André) en de schoonzoon (Adhémar Verloo) van René worden genoodzaakt een nieuwe aktiviteit op te starten. Ze hebben evenwel niet voldoende kapitaal beschikbaar, en doen een beroep op Walter, Roland en Arsène die bereid zijn op te treden als stille vennoot in een produktiebedrijf voor houtvezelplaten. De tak van Médard Vanden Avenne, die zich in 1960 verzelfstandigt als Vanden Avenne Izegem, doet niet mee. In 1963 ziet de NV Spano het daglicht, in Oostrozebeke. “Walter, Roland en Arsène hebben zich laten leiden door zuivere solidariteitsgevoelens, ” weet een intimus van de familie, “familieleden die het goed stelden die in de bres sprongen voor familieleden die het op dat moment minder goed stelden. “

Spano bleek echter ook zakelijk een goede gok. De onderneming, met een omzet van meer dan 3 miljard frank in ’94, is momenteel één van de grootste houtspaanderplaatproducenten van Europa en is qua technologische innovatie het neusje van de zalm. Vorig jaar mocht het de milieuprijs van het VBO in ontvangst nemen voor Natur Span, ‘s werelds eerste volledig natuurlijke houtspaanderplaat gemaakt volgens een volledig milieuvriendelijk produktieproces. Vandaag wordt Spano bestuurd door André Vanden Avenne (die samen met Roland genoemd wordt in het dossier Van Rossem zie kader De ene is de ander niet) en drie Vanden Avennes van de vierde generatie.

Maximum drie tot vier familieleden per bedrijf is de maatstaf die de Vanden Avennes hanteren voor het dagelijks management. Wat indien meer familieleden in het aktieve bestuur willen treden ? “Dat gaat niet, ” zegt iemand uit de familie zonder schaamte. “Dan komt er een herschikking van de aandelen en/of worden nieuwe aktiviteiten opgestart. Wij zijn ervan overtuigd dat familiaal management en professionalisme perfekt samengaan, we willen er echter geen kozijntjeszaak van maken. “

Deze filozofie indachtig komt er in ’86 een nieuwe herschikking van het aandeelhouderschap bij Vanden Avenne Ooigem. Roland Vanden Avenne en Arsène Vanden Avenne treden uit het aandeelhouderschap om de overgang naar de volgende generatie mogelijk te maken. Walter Vanden Avenne zelf stapt uit het dagelijks bestuur en zijn twee zonen, Patrick en Harold, en zijn schoonzoon Michel Delbaere nemen het vaandel over. “En zo kunnen ze weer een generatie voort, ” lacht een kennis van de familie, eraan toevoegend : “Ik heb enorm respekt voor de eenvoud en de openheid waarmee ze, telkens opnieuw, een herschikking van de aandelen en aktiviteiten doorvoeren. Alles gebeurt daar altijd in volle sereniteit. ” Een familielid legt uit : “Dit heeft te maken met het enge familiale karakter van de bedrijven. Wij denken op lange termijn, in wat we later aan onze kinderen kunnen doorgeven. Daarom ontwikkelt elke familietak zijn eigen bedrijvigheid. “

KATOLIEK.

Alles draait rond de mannelijke afstammelingen. Tot op de dag van vandaag is er niet één vrouwelijke Vanden Avenne die aktief betrokken is bij de dagelijkse leiding van een Vanden Avenne-bedrijf. Of dit te maken heeft met de katolieke inborst van de familie is niet duidelijk. Duidelijk is wel dat veel Vanden Avennes, ook in de vierde generatie, een kroostrijk gezin hebben en dat de zorg voor de kinderen een primordiale plaats inneemt. Duidelijk is ook dat het aantal priesters en paters, lekenhelpsters en nonnen bij de Vanden Avennes noemenswaardig is. In de derde generatie maar eventjes dertien ! Zo bijvoorbeeld werd E.P. Vanden Avenne Wilfried, zoon van René, tot priester gewijd in 1959 en is hij ingetreden als trappist in 1991.

Het stilleggen van het bedrijf Vanden Avenne Ooigem gedurende vijftien minuten op Goede Vrijdag en een mis vóór het personeelsfeest behoort tot de geplogenheden. Net zoals het tweejaarlijkse familiefeest, in zaal Visscherie in Oostrozebeke, de eerste zondag van september. Een lunch, kinderspelen en kleurenwiezen (door de mannen) staan gegarandeerd op het programma.

CATHY BUYCK

FAKTUUR DE DATO 1930 Van den Avenne wordt op dat ogenblik nog in drie woorden geschreven. De schrijfwijze verandert later, het is niet achterhaald wanneer precies, ten gevolge van een fout door een gemeenteambtenaar.

FAMILIEPORTRET VANDEN AVENNE Begin twintigste eeuw.

WALTER VANDEN AVENNE De meest zichtbare van de Vanden Avennes omwille van zijnVEV-voorzitterschap en zijn vele bestuursmandaten.