‘Elk conflict is te herleiden tot een calimerogevoel’

Dirk Collier, bestuurder en lid van het directiecomité van Janssen Pharmaceutica, legt verbanden tussen Akbar de Grote, de held in zijn monumentale historische roman ‘Afscheid van de Keizer’ en managementgoeroe Peter Drucker of beleggersorakel Warren Buffett.

Met zijn 720 bladzijden, uitgegeven bij Lannoo, ligt de Nederlandse vertaling als een knoert op tafel. Bij de presentatie van The Emperor’s Writings – Dirk Collier schreef oorspronkelijk in het Engels – in de Indiase ambassade in Brussel sprak professor Idesbald Goddeeris over “een stilistisch en inhoudelijk magistraal boek”.

Collier katapulteert ons naar de zestiende eeuw, de pracht en praal van het Rode Fort Agra en van de Taj Mahal die keizer Akbars kleinzoon bouwde. Hij schreef een boeiend verhaal over de tolerante moslimkeizer Akbar de Grote, stichter van het Mogolrijk. Terwijl Europa rood kleurde onder godsdienstoorlogen en inquisitie promootte Akbar tolerantie en godsdienstvrijheid voor iedereen.

Vandaag is Akbars rijk, van Afghanistan tot Bangladesh en van Kasjmir tot Mumbai, grotendeels verworden tot een broeihaard van intolerantie en religieus fanatisme. Behalve politieke lessen voor NAVO-strategen, de Afghaanse president Hamid Karzai en zijn collega’s in die explosieve regio, roept het boek ruimere reflecties op: over globalisering, bedrijfsmanagement, immigratie of hoe om te gaan met vreemde culturen.

Actuele thema’s zijn diversiteit in bedrijven, zakelijke contacten met ‘arrogante’ groeilanden; zelfs Franstaligen die niets willen weten van een splitsing van de Sociale Zekerheid en Vlamingen die Brussel willen loslaten, kunnen bij Akbar inspiratie opdoen. Zelf heeft de auteur niet de pretentie om zijn boek expliciet naar dat niveau te tillen.

Vóór hij naar kantoor trok bij Janssen Pharma, verslond Collier tussen zes en zeven, dag na dag, honderden boeken. Netjes gerangschikt op de boekenplanken volgens christendom, islam, jodendom, hindoeïsme en boeddhisme, valt ons oog lukraak op brede volumes van een ‘Theologisch Woordenboek’, een ‘History of Islam Philosophy’ of nog de ‘Kabbala’, naast meerdere versies van de Bijbel, de Koran, de Thora en de Upanishads. In het eindresultaat van al die eruditie – 43 brieven of de feitelijke hoofdstukken van ‘Afscheid van de Keizer’ – interpelleert Collier keizer Akbar, ministers en zijn hofhouding.

TRENDS. Terwijl andere managers en bestuurders op het golfterrein hun achttien holes klopten, verdiepte u zich in hermetische religieuze geschriften en monnikenwerk?

DIRK COLLIER. “Mijn jezuïtische humaniora heeft het zoeken naar waarheid er wellicht ingepompt. Beseffen dat als je alle argumenten naast elkaar zet, niets alleen zwart of wit is. Fanatisme, religieus of politiek, sluit de geesten. Niet de leugen was voor Friedrich Nietzsche de grootste vijand van de waarheid, wel de rabiate overtuiging. Terwijl het schrijven van een boek al jaren in mijn hoofd broeide, ontdekte ik in India een intrigerend man die in zijn rijk – toen een vijfde van de wereldbevolking – godsdienstige discriminatie afschafte. Als moslim bracht Akbar een interreligieuze dialoog op gang aan zijn hof, dat overigens bestond uit een meritocratische hofhouding. In die tijd werd Europa geteisterd door bloedige godsdienstoorlogen.”

U schreef een historische roman. Wat kunnen collega-bedrijfsleiders en managers praktisch leren uit dat verhaal over Akbar?

COLLIER. “Ik betracht intellectueel entertainment, drama en avontuur in de traditie van Umberto Eco. Maar je kunt er ook heel wat managementlessen uit trekken. Volgens de definitie van Peter Drucker is management de kunst om resultaten te bereiken door het werk van anderen. Akbar probeert in diverse brieven aan zijn zoon bij te brengen dat regeren precies dat is: grootse dingen bereiken met gewone mensen. Grote leiders herkennen en erkennen talenten, slechte managers omringen zich met jaknikkers.

“Ik heb dokter Paul Janssen gekend. Hij was geen imperialistische veroveraar zoals Akbar, maar beiden hebben ze de kunst gemeen om het beste in mensen naar boven te brengen. Akbar omringde zich met bekwame topministers, waar ze ook vandaan kwamen en wat ook hun etnische of religieuze afkomst was. Maar, net als Paul Janssen, kon hij iedereen in zijn waarde laten. Ook ondergeschikten, niet alleen de top.”

Omgaan met diversiteit, met migratie en vreemde zakenpartners in een mondiale economie, zijn thema’s die actueel blijven?

COLLIER. “Alleen in Beerse telt Janssen Pharmaceutica 38 nationaliteiten. Door zijn achtergrond heeft Ajit Shetty, de voorzitter van de raad van bestuur en topman bij Johnson&Johnson, een universaliteit die veel hindoes eigen is. Wat Akbar – een moslim – zo immens interessant maakt voor onze tijd, is zijn merkwaardig tolerante houding in religieuze aangelegenheden. Hij is de eigenlijke vader van het pluralistische, seculiere India. Akbar was geen heilige, maar verrassend modern en verlicht voor zijn tijd. Paul Janssen was misschien ook geen heilige, maar heeft door zijn onderzoek de grenzen van het leven verlegd. Ook door de talenten die hij aantrok. Twee van zijn opmerkelijke uitspraken waren: ‘Research is ons doel, winst is maar een middel’ en ‘Ik zet geen mensen in labo’s, maar bouw labo’s rond mensen’. Onmiskenbaar had een geboren leider als Akbar vele eigenschappen die ook een groot manager en ondernemer als Janssen bezat. Maar ik heb in dit boek Akbar beschreven, geen Janssen met een kromzwaard.

“Ik ben voor Janssen Pharma in China en India op de gekste plaatsen geweest. Dan merk je dat mensen inhoudelijk weinig van elkaar verschillen. Alleen moet je tijd investeren in het leren erkennen wat de uiterlijke vorm is: een Amerikaan die vraagt: do you want to do this?, bedoelt eigenlijk: doe dat! En een Japanner die ‘misschien’ zegt, wil jou gewoon niet in verlegenheid brengen door te weigeren.”

Er lopen breuklijnen door Europa, tussen ‘Ware Finnen’ en ‘Griekse potverteerders’, tussen bestuurders en ontgoochelde jongeren van de Puerta del Sol. Akbar worstelde ook met bestuursproblemen?

COLLIER. “Ik geloof niet meer in een oorlog in Europa, maar er kan nog heel wat mislopen. Tenslotte is economie voor een groot deel een fictie, een zaak van vertrouwen. Te veel vertrouwen kan de economie verzieken. Kijk naar de bundeling van complexe beleggingsproducten die geen onderliggende waarde hadden en de financiële crisis veroorzaakten. Te veel vertrouwen in krediet leidt, zoals Warren Buffett zegt, tot een economie zonder tastbaarheden. Het omgekeerde doet de economie ook sputteren. Het is kwestie van de juiste dosering vertrouwen en dus van adequate regelgeving.

“We hangen op deze planeet aan elkaar vast, onze belangen zijn verstrengeld. De Finnen kunnen er wel naar verlangen gezellig onder elkaar te blijven, maar met 6 miljoen is dat niet realistisch in hun koude bossen als ze geen Nokia’s kunnen verkopen aan de rest van de wereld. Sterke economieën draaien mee op de energie van buitenlandse diaspora, van Dubai tot Londen. De geschiedenis leert dat dit zowel beloften als bedreigingen inhoudt. Alleen geloof ik meer in de positieve uitkomst. In India kreeg ik ooit een sollicitant voor Janssen Pharma, die man had 14 uur gereisd voor een gesprek met mij van vijftien minuten. Dat soort drive stemt mij optimistisch.”

De cultuur van de islam zou geen kenniscultuur zijn. In de twaalfde eeuw zouden de poorten van de interpretatie van de Koran dicht zijn gegaan. Toch was Akbar in de zestiende eeuw daarmee bezig?

COLLIER. ” (Leest uit zijn boek) ‘Dus zegt u, in tegenstelling tot de behoudsgezinden, dat het geoorloofd is te proberen een dieper inzicht te verwerven in de goddelijke mysteries? Dat is heel zeker, majesteit. Het is een misvatting te denken – in tegenstelling tot wat helaas veel mensen dezer dagen schijnen te geloven – dat de deuren van ijtihad (de interpretatie van de Koran, nvdr.) gesloten zijn.’

“Islamfundamentalisme is een impulsief antwoord op bedreigingen van de globalisering. Fanatisme heeft vooral te maken met het slachtoffergevoel, angst voor minorisering. Jacques Brel heeft ooit gezegd: ‘en Belgique il y a deux minorités qui se disputent’. De Vlaming voelt zich zelfs nu nog geminoriseerd als meerderheid en zet zich af tegen Franstaligen die hun verantwoordelijkheid niet willen opnemen; op hun beurt zeggen die als minderheid: ‘wat we ook toegeven, het is nooit genoeg’. Op het Indiase subcontinent leven zulke gevoelens in het kwadraat.

“Akbar begreep dat elk conflict te herleiden is tot een calimerogevoel. Hij behandelde alle volken in zijn rijk als gelijken, met dezelfde rechten en plichten, met respect voor hun cultuur. Het Mogol-rijk is ingestort omdat zijn achterkleinzoon die evenwichten niet langer respecteerde en een fanatieke antihindoe werd. Maar hij vergiste zich, ook volgens de orthodoxe islam. Ook de God van de islam respecteert onze dorst naar kennis.

” (Hij leest verder) ‘Het vermogen tot rede, dat Hij in de geest van alle mensen heeft geplaatst.’ In het huidige India zie je, naast een hoop problemen, ook die oecumenische mentaliteit. De graven van middeleeuwse moslimsjeiks worden nog massaal bezocht, door hindoes evengoed als moslims.”

Toch lijken de deuren van ijtihad zich te sluiten, in delen van Turkije, Indonesië, Egypte. In het hele Midden-Oosten worden christenen vervolgd. Gelooft u in de Arabische lente?

COLLIER. “In de Koran zegt God: als Ik had gewild dat iedereen hetzelfde dacht, zou Ik dat zelf zo beslist hebben. De vraag is of ‘De ziekte van de Islam’ volgens het boek van Abdelwahab Meddeh en de primitieve interpretatie volgens het wahabisme de wet zal dicteren. Dat moeten de moslims zelf uitmaken. Akbar beriep zich op andere, belangrijke stromingen in zijn eigen moslimtraditie, die naar mijn oordeel even legitiem zijn.”

En de Chinezen?

COLLIER. “Vanuit hun eeuwenoude cultuur hebben de Chinezen een rustgevende zekerheid, zij beschouwen vernederingen door het Westen als een accident de parcours. Hun heropstanding is gewoon een terugkeer van de pendel. Je kunt China een dictatuur noemen, maar ook een technocratie of een bedrijf dat gerund wordt volgens confuciaanse principes. Het volk werkt mee aan de welgekozen doelstellingen van de soeverein, zoals medewerkers in een bedrijf dat doen met het bedrijfsmanagement. Chinezen willen economisch groeien en hun plaats in de wereld innemen. Ze zijn daarin ongelooflijk pragmatisch. We zullen zien of de volkeren van het Midden-Oosten ook die weg kiezen, zoals destijds Akbar.”

Begint u nu aan een tweede boek?

COLLIER. “Ja, als het God belieft… (stilte en twijfels in zijn stem)… in de mate dat Hij zou bestaan.”

ERIK BRUYLAND, FOTOGRAFIE THOMAS DE BOEVER

” Niet de leugen was voor Friedrich Nietzsche de grootste vijand van de waarheid, wel de rabiate overtuiging” Dirk Collier

“Economie is voor een groot deel fictie, een zaak van vertrouwen. Te veel vertrouwen kan de economie verzieken” Dirk Collier