Eigen bank eerst

Het slagveld van de Europese bankwereld is een bedroevend beeld. Na het aanvankelijke leedvermaak over ontslagen bankiers op Wall Street, sloeg de kredietcrisis ook in Europa toe. Meteen bleek dat Europa nog minder coherent optrad dan de VS. Europese toezichthouders bestonden niet en elk land probeerde zijn eigen banken in veiligheid te brengen, zo nodig ten koste van het buurland. Nederland bracht Fortis Nederland en ABN Amro onder dak, terwijl het Belgisch-Luxemburgse Fortis-deel de afgrond in ging. Het werd voor een luttel bedrag overgenomen door BNP Paribas.

Het is altijd wat moeilijk om verontwaardiging te scheiden van de feiten, maar het is toch leerzaam te kijken naar de feiten rondom de neergang van Fortis. Daarvoor zijn er mediaberichten en was er vorige week ook het debat in de Nederlandse Kamer waar minister van Financiën Wouter Bos (PvdA) zich moest verantwoorden. Het VVD-kamerlid Frans Weekers legde hem het vuur aan de schenen wegens de commotie die Bos had veroorzaakt in België.

Uit het relaas van Bos wordt duidelijk dat de 12 miljard euro ‘Benelux-verdediging van Fortis’, overeengekomen voor de beursopening van 29 september, niet het gewenste resultaat opleverde. Het vertrouwen bleef zakken. Dinsdag 30 september zei Bos in de Tweede Kamer dat “achteraf op de balans van Fortis problemen zijn ontdekt die – indien bekend in 2007 – niet zouden hebben geleid tot de overname van ABN Amro”. Die uitspraak deed de liquiditeitspositie van Fortis geen goed. Het is duidelijk dat Bos die dinsdag speelde met de gedachte Fortis Nederland en ABN Amro te nationaliseren. ABN Amro was immers nog niet geïntegreerd in Fortis. Bos heronderhandelde met België en Luxemburg en op vrijdag 3 oktober was er een akkoord. Nederland koopt Fortis Nederland en ABN Amro voor bijna 16,7 miljard euro. Met dat geld moest Fortis België/Luxemburg uit het dal kruipen. Bos maakte dit bekend op een persconferentie op vrijdag 3 oktober na beurssluiting, waarbij hij zei dat Nederland “de gezonde delen van Fortis heeft overgenomen zodat er geen intoxicatiegevaar meer bestaat”.

Wat deed Bos verkeerd? Hij trok op 30 september het waarheidsgehalte van de Fortis-balans in twijfel met zijn uitspraak in de Kamer, terwijl hij in zijn achterhoofd wist dat de Benelux-redding van Fortis niet werkte en hij moest kijken naar meer vergaande opties. Daarmee destabiliseerde hij de liquiditeitspositie van Fortis en ondermijnde hij de beurswaarde.

Op 3 oktober was het akkoord met Nederland rond en gaf hij meteen een persconferentie. Bos had moeten wachten tot maandag 6 oktober, zodat België en Luxemburg het weekend hadden om een oplossing te vinden voor hun deel van Fortis. Met de bekendmaking en de verklaring over “gezonde delen en besmettingsgevaar” zette hij België het mes op de keel en Fortis voor het blok. De bank was daarmee zo verzwakt dat België ze zo snel mogelijk moest verkopen, ook al omdat Dexia als tweede patiënt voor de deur stond.

Ik vind dat Bos onhandig, laakbaar en te kwader trouw heeft gehandeld. Zodra hij merkte dat de Benelux-interventie niet werkte, ging hij voor de alleingang. ‘Eigen bank eerst’ was zijn motto en Bos keek niet naar de gevolgen van zijn handelen. Het is daarom gerechtvaardigd dat Belgische aandeelhouders die verlies leden, Bos voor de rechter slepen. De Nederlandse minister van Financiën heeft niet voldoende omzichtig gehandeld.

Had Bos Fortis kunnen redden? Dat geloof ik niet. Fortis heeft zich mispakt aan ABN Amro omdat het een pak meer wou betalen dan het aankon. De kredietcrisis, die in Amerika begon als gevolg van de hypotheekcrisis, was al zichtbaar in 2007. Misschien was de impact op de wereldeconomie toen niet te verwachten, maar het was wel een teken om voorzichtig te zijn en geen grote risico’s te nemen. Dat deed Fortis-bestuursvoorzitter Maurice Lippens wel en dus is hij uiteindelijk verantwoordelijk voor de val van Fortis. Lippens heeft tot elke prijs ABN Amro willen binnenhalen om van Fortis een Europese bank te maken. Voor de Nederlandse politieke elite was ABN Amro altijd de ‘Hollandse huisbank’ met goede politieke connecties. Bos greep de nationalisatie aan om ABN Amro in Nederlandse handen te houden. In het kamerdebat zei hij ook: “ABN Amro was een te grote reus voor Fortis”. Nederland zal ongetwijfeld een nieuwe bankconstructie oprichten, waarbij ABN Amro en de verzekeringspoot van Fortis complementair zijn. De Belgische bankwereld is gedecimeerd.

De bankencrisis liet nog meer dingen zien. De val van Fortis en de verkoop van Dexia is het einde van de Belgische haute finance. Figuren als Maurice Lippens en Etienne Davignon zijn uit de tijd, bankiers van de vorige eeuw. Europa heeft weinig laten zien. De frictie Nederland-België deed zich overal voor. Er was Groot-Brittannië-Ierland en Duitsland-Frankrijk. Europa liet zich van zijn slechtste kant zien. Gelukkig waren er de euro en de Europese Centrale Bank, anders was de miserie nog groter geweest met devaluaties en haperend monetair beleid.

Mijn conclusie: Bos heeft zich onbehoorlijk gedragen en graaf Lippens heeft het graf van Fortis gegraven. (T)

DE AUTEUR IS SCHRIJVER EN COLUMNIST. HIJ WOONT EN WERKT IN DE VERENIGDE STATEN.

Derk Jan Eppink