Sterke vakmannen die legaal werken voor een maandloon tussen 7000 en 17.000 frank? Die daarenboven hun kwaliteitsproducten just in time leveren? Neen, we hebben het niet over Polen, Zuid-Korea of een ander lagelonenland. Wel over Vlaanderen, meer bepaald Leuven Centraal.
De eindejaarsboodschappen stromen binnenkort binnen. Relatiegeschenken in nogal complexe pakketten stapelen zich op in de Vlaamse kantoren. De kans is niet gering dat de presentjes werden samengesteld door criminelen. Neen, we bedoelen niet het pr-agentschap of uw leverancier. Wel echte criminelen, die hun straf uitzitten.
Bedrijven schakelen immers de centrale gevangenis van Leuven in voor handenarbeid. “Er is binnen de gevangenis een enorme vraag naar werk,” aldus Engelbert Brebels, directeur-zaakvoerder van de gevangenis en verantwoordelijk voor de werkverdeling. “Spijtig genoeg kunnen wij slechts acht op tien gedetineerden een job aanbieden. Net als in het echte leven zijn hun grootste concurrenten de arbeiders in de lagelonenlanden, die zich voor een habbekrats op de internationale arbeidsmarkt werpen.”
De centrale gevangenis herbergt 301 gedwongen gasten. Het gros ervan (131) zijn gedetineerden die veroordeeld werden tijdens een assisenproces, meestal voor moord. Zij verblijven minimaal tien jaar achter de tralies (de termijn voor de voorwaardelijke invrijheidsstelling). De rest zijn recidivisten, buitenlandse drugdealers die zullen worden uitgewezen, gevangenen die er verblijven omdat andere huizen van bewaring overbevolkt zijn, en pedoseksuelen.
Over die laatste categorie circuleren trouwens heel wat fabeltjes. “Ze leven samen met de rest, niet apart,” aldus Brebels. “Isolatie zou ze sociaal totaal onaangepast maken. Er bestaat ook hier nogal wat hypocrisie rond hun misdrijf. Wie een dubbele vrouwenmoord heeft gepleegd, heeft het recht niet om neer te kijken op iemand die kinderen heeft misbruikt.”
Opendeur in de gevangenis
Leuven hanteert het opendeursysteem. In de gevangenis zelf is er volledige bewegingsvrijheid in de publieke ruimte. Brebels: ” Leuven Centraal is een mini-dorp waar individuen vrijwillig een normale dagtaak kunnen uitoefenen en ‘s avonds de vrijheid hebben zich te ontspannen.”
Die dagtaak vindt plaats tussen 7.00 uur ‘s morgens een 15.45 ‘s middags. De gevangenis biedt een aantal mogelijkheden aan als ‘job’. De ‘ faticks‘ – gevangenisjargon voor dienders die het onderhoud doen – verdienen 36 frank per uur. In de wasserij, de keuken, de technische dienst of de onderhoudsploeg is dat 25 tot 53 frank.
De ateliers van de Regie van de Gevangenisarbeid produceren onder meer het eigen gevangenismaterieel: tafels, stoelen, maar ook de zware metalen gevangenisdeuren. Leuven is de centrale productie-eenheid voor celdeuren, bedden en de celstoelen.
Brebels onderzoekt of hij de activiteiten kan uitbreiden voor de consument buiten de gevangenis. “Onze vaklui leveren werk af om u tegen te zeggen,” argumenteert hij. Hij durft met kantoormeubelen op de vrije markt gerust de strijd om de klant aan. Bezwaren over oneerlijke concurrentie wimpelt hij af.
Immers: “De toegevoegde waarde die wij leveren, is in de rest van België bijna onvindbaar. Het gaat nog om het zuivere handwerk. In de échte wereld betaal je zo’n stielmannen 600 frank per uur. Onze mensen doen het voor maximaal 80 frank. Wij zijn dus geen concurrenten voor Belgen, wél voor Belgische bedrijven die hun hebben en houden al over de grens hebben gedelokaliseerd.”
Behalve een schrijnwerkerij, heeft de gevangenis ook een smidse, een drukkerij en een boekbinderij met enige faam. Allemaal activiteiten die een vooropleiding vereisen. Zonder enig cynisme redeneert Brebels: “Mensen hebben tijd genoeg om hier een vak te leren. De gedetineerden met ervaring – die relatief veel verdienen – leiden de nieuwelingen op. Stap voor stap groeit hun vakbekwaamheid, dus hun loon. Wie de gevangenis verlaat, kan onmiddellijk elders aan de slag. Mensen met een universitair diploma zijn hier altijd welkom. We zouden een journalist bijvoorbeeld perfect kunnen inschakelen in de eindredactie van de drukkerij.”
Cipiers zijn geen meneren
De gevangenis laat ook werken uitvoeren voor bedrijven. Dat gebeurt via een centrale dienst in Brussel. Brebels frequenteert het Rotary– en Lions-circuit om de ondernemers rechtstreeks aan te trekken. In totaal genereert Leuven zo’n 80 miljoen inkomsten uit het bedrijfsleven. Zo’n 35 miljoen gaat naar de gevangenen. De rest int het ministerie van Justitie als administratiekost en huurgeld voor installaties en gebouwen.
“Ondernemingen die snelle en goedkope handenarbeid willen laten uitvoeren, zijn bij ons aan het juiste adres,” aldus Brebels. “Ik ken KMO’s die overleven dankzij het werk van onze gedetineerden.”
Meestal laat zo’n onderneming stukwerk uitvoeren met eigen materiaal. “In de kerstperiode zijn we een professioneel distributiecentrum,” zegt de zaakvoerder. Dan behandelen de gedetineerden honderden mails in de business-to-business-sfeer. Dat brengt ze 40 en 100 frank per uur op. Vreemd genoeg wordt de postzegel niét geplakt in de gevangenis. 17 frank is veel geld voor iemand die 50 frank per uur verdient.
Er zijn nogal wat seizoensgebonden producten. Zo laten postorderbedrijven hun winter- en zomercatalagus samenstellen in Leuven. September is de tijd van de kalenders.
Er zijn ook bedrijven die een deel van hun waardeketen integraal en permanent uitbesteden. Zo werkt een fabrikant van telecomkabels samen met Leuven voor de isolatie van zijn product. De populaire houten behendigheidsspeeltjes met touw worden achter de gevangenispoorten vervaardigd. Een warenhuis laat er zijn verminderingskaarten inpakken. De gevangenen maken het kaderwerk van een distributeur van schilderijen. Ook worden de visnetten van een populair merk volledig door gedetineerden geproduceerd.
De recyclage-industrie heeft de gevangenis vrij recentelijk ontdekt. Zo werd in Leuven onlangs een lading ruitenwissers herleid tot onderdelen, omdat sommige stukken opnieuw gebruikt konden worden. Momenteel worden in de gevangenis oude telefoons ontmanteld, omdat de onderdelen door verschillende bedrijven worden gerecycleerd.
Brebels garandeert de kwaliteit en de kwantiteit van het productieproces. “Via eigen steekproeven en die van de klant controleren wij of de opdracht naar behoren werd uitgevoerd,” stelt hij. “Wij weten perfect welke gevangene voor welk onderdeel heeft gewerkt, zodat we desgewenst kunnen bestraffen, zeg maar: verwijderen uit de productieketen. Wij staan ook borg voor de just in time-aflevering van de goederen.”
De ondernemer krijgt echter maar één week tijd om te klagen over de eventuele slechte afwerking. Ook staat hij vrij machteloos als het productieproces stilvalt door bijvoorbeeld een staking bij de cipiers. Brebels reageert: “Het zou niet de eerste keer zijn dat ons bewakingspersoneel na een staking overwerkt tijdens de weekends, zodat de gevangenen in de ateliers kunnen produceren met het oog op de maandaglevering.”
Omdat de cipiers deelnemen aan het productieproces, vervaagt de scheidingslijn tussen bewaker en gedetineerde. “Beiden werken maanden samen aan een opdracht. Dan zijn er geen meneren meer, maar werkmakkers en ploegbazen,” aldus Brebels. De controle op het werk is niet alleen de zaak van de cipiers. Een gedetineerde die het tempo niet volgt of slechte kwaliteit aflevert, wordt door de medegevangenen op de vingers getikt. Zijn wanprestatie kan immers hun inkomen in gevaar brengen.
Sparen voor een Playstation, of drugs
Want het inkomen, dat is uiteindelijk de essentie. Een gekwalificeerde gevangene kan 17.000 frank per maand verdienen. Vrij van belasting en sociale zekerheid. Er wordt qua loonbeleid overigens geen onderscheid gemaakt voor gevangenen die tot dwangarbeid zijn veroordeeld.
Het geld komt voor een beperkt deel terecht in de gevangeniskantine. Elke week wordt een cipier op pad gestuurd met een lijst van producten die de gevangenen willen aanschaffen buiten de muren. Boeken, video’s, sportmateriaal, audio- en video-apparatuur, voedingsproducten en cd’s behoren tot de favorieten. Brebels: “Wie ziet dat zijn buurman Nikes draagt, wil hem overtreffen met een duurdere versie. Zelfs al moet hij twee maanden werken om die aan te kunnen schaffen.” De voorbije weken was Playstation 2 de hit.
Dat het geld ook wordt besteed aan drugs, is geen geheim. “Ook de gevangenis heeft haar zwarte economie,” erkent Brebels. “De gevangenisdirectie die beweert dat haar instelling drugsvrij is, sluit de ogen voor de realiteit. Ik weet dat álle soorten genotsmiddelen hier verkrijgbaar zijn. Af en toe rollen we een netwerk op en verplaatsen we de organisatoren naar een andere gevangenis. Dan is er even paniek bij de gebruikers. Maar nieuwe handelaars spelen snel in op het gat in de markt. Dat probleem kan je inperken, niet wegwerken.”
Mini-Silicon Valley achter tralies
Brebels signaleert dat een aantal gedetineerden zich al een pc heeft aangeschaft. Zij gebruiken hun tijd om zich in te wijden in de wereld van de informatica. “Sommige gevangenen ontpoppen zich tot volleerde techneuten,” aldus Brebels. “Internet en e-mail zijn voorlopig verboden. Misschien verandert dat op termijn. Tv’s zijn immers ook toegelaten en de externe post wordt alleen als de veiligheid dat vereist – dus zelden – gecontroleerd. Als wij als gevangenisdirectie de gevangenen moeten voorbereiden op de integratie in de maatschappij, behoort daar anno 2000 ook de virtuele maatschappij toe.”
Brebels bestudeert overigens in hoeverre hij ‘zijn’ gedetineerden kan inschakelen in de productieketen van softwarebedrijven. De redenering is eenvoudig: “Er is een schromelijk tekort aan informatici. Sommige ondernemingen besteden hun productie deels uit aan India. Hier hebben we mensen die hen kunnen bijstaan en bovendien kunnen we anderen opleiden tot bekwame krachten. Als we de link leggen naar het bedrijfsleven in de informaticasector, kunnen we Leuven uitbouwen tot een mini-Silicon Valley achter tralies.”
hans brockmans
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier