‘Een minnelijke schikking is geen achterkamerdeal’

Tot vorige maand vervolgde Francis Desterbeck fiscale fraudeurs voor het gerecht. De onderbemande parketten konden die niet altijd even grondig aanpakken. In complexe fraudedossiers kan een deal met het gerecht soelaas bieden, vindt Desterbeck. “Een schikking heeft het voordeel dat de belasting tenminste wordt betaald.”

Francis Desterbeck is een autoriteit in het fiscale strafrecht, waarover hij ettelijke boeken en artikels publiceerde. Hij nam vorige maand afscheid als eerste advocaat-generaal van het hof van beroep in Gent, waar hij verantwoordelijk was voor de strafzaken in fiscale en faillissementsdossiers. In zijn carrière zag Desterbeck een voortdurende slingerbeweging tussen een harde en een zachte aanpak van financiële en fiscale fraude.

“In de jaren zeventig vond de politiek dat er in België te veel fiscale fraude was”, herinnert hij zich. In 1978 werd de Bijzondere Belastinginspectie (BBI) opgericht. “De parketten en de BBI sloegen de handen in elkaar. De fiscus deed mee met huiszoekingen en verhoren. De fraude bij de Bank Max Fisher, het zwartgeldcircuit in het voetbal en het zwarte geld in de horeca werden op die manier stevig aangepakt.”

Waarom werd die stevige aanpak in de jaren tachtig dan niet voortgezet?

FRANCIS DESTERBECK. “Vooral bij zelfstandigen en kmo’s zat de schrik er stevig in. Dat creëerde een politiek draagvlak om de BBI te verzwakken. Het Charter van de Belastingplichtige van 1986 verbood de fiscus nog actief mee te werken aan strafonderzoeken. Die krachtlijnen werken nog altijd door. In 2013 werd met de zogenoemde una-viaregeling een overleg ingevoerd tussen de BBI en het parket, om uit te maken wie het onderzoek zal voortzetten. Dat overleg moet volgens de wet zo vroeg mogelijk gebeuren. Maar dan is soms nog niet duidelijk of de feiten zwaar genoeg wegen om een strafrechtelijke vervolging in te stellen.”

Bij de start van een onderzoek kan de fiscus slechts een eenvoudige inbreuk vaststellen. Wat als uiteindelijk blijkt dat het een zwaar misdrijf is, dat beter strafrechtelijk behandeld wordt?

DESTERBECK. “Dat zal leiden tot oeverloze discussies met de advocaten. In principe kan de fiscus dan overleggen met het parket over de te volgen weg. Dat conflicteert wel met de regel dat je dat overleg zo snel mogelijk moet voeren. De wetgeving is niet coherent en soepel genoeg. Ik pleit voor een ketenaanpak. Elk groot dossier moet worden gevolgd door een parketmagistraat, die waakt over de coherente aanpak, met de fiscus de stand van zaken uittekent en beslist of er zich onderzoeksmaatregelen opdringen.”

De belastingplichtige moet meewerken met de fiscale administratie, maar kan zich bij het parket beroepen op een zwijgrecht. Bestaat zo niet het gevaar dat de fiscus eerst bekentenissen ontlokt aan de belastingplichtige, om de zaak dan over te dragen aan het parket?

DESTERBECK. “Ja. Volgens de rechtspraak kun je je ook bij de fiscus beroepen op het zwijgrecht bij een concrete dreiging van strafrechtelijke vervolging.”

Dan gaan wel alle alarmlichten branden. De fiscus kan als stok achter de deur dreigen het dossier over te dragen aan het parket.

DESTERBECK. “Dan zegt de belastingplichtige eenvoudigweg: draag maar over en nu zeg ik zeker niets meer. Het charter werd uitdrukkelijk ingevoerd om dat soort dreigementen te voorkomen. Vandaar het belang van een snel overleg.”

Is er voldoende fiscale expertise bij de politie, het parket en de magistratuur om zware fiscale fraude aan te pakken?

DESTERBECK. “Vandaag zijn er dertig fiscale substituten, die ook extra betaald worden. Ze worden permanent bijgeschoold. Bij het parket worden nu ook specialisten van de fiscus gedetacheerd met het statuut van officier van Justitie. Ook de federale politie heeft gespecialiseerde fiscale teams met een stevige expertise. Maar elk parket is in dit land onderbemand. Daardoor wordt niet elk dossier even grondig behandeld. Een procureur-generaal moet keuzes maken. In een bepaalde periode kan de strijd tegen terreur belangrijker zijn dan fiscale onderzoeken.”

Leidt onvoldoende expertise over financiële zaken en ondernemingsfraude er niet toe dat complexe fraudezaken verjaren?

DESTERBECK. “Het kan altijd veel beter.”

We verwijzen naar …

DESTERBECK. “Fortis. Het is bijzonder gênant dat de vroegere CEO van de bank in de krant verklaart dat hij liever een uitspraak dan een verjaring had gehad. Dat wijst op fundamentele tekorten bij Justitie.”

Ook gewezen Optima-topman Jeroen Piqueur verklaarde in de krant dat hij zich tegen de verjaring verzet, omdat hij onschuldig is.

DESTERBECK. “De heer Piqueur hoeft zich geen zorgen te maken. Hij werd hij al tot in beroep veroordeeld. Ik ben ervan overtuigd dat het misbruik van het bancaire statuut en vennootschapsgoederen grondig wordt onderzocht.”

Wat moet er veranderen om debacles zoals Fortis te vermijden?

DESTERBECK. “Er is een tekort aan mankracht en gespecialiseerde kennis. Ook kan de coördinatie tussen de financiële toezichthouder FSMA en de parketten beter. Die laatste schieten vaak te laat in actie, terwijl de toezichthouder al lang vermoedt dat er iets scheef loopt. Onderzoekers laten strafdossiers soms buiten proportie groeien door alle losse eindjes te willen aanpakken. Door zich niet te concentreren op enkele kernelementen van een fraudezaak dijt die ver uit naar alle mogelijke frauduleuze routes. Dat vertraagt de behandeling enorm.”

In complexe zaken treft het parket liever een minnelijke schikking met de fiscale fraudeur dan een lang proces te voeren met het risico op een verjaring. Is het correct dat de lichtjes sjoemelende Jan Modaal wel wordt aangepakt?

DESTERBECK. “Ook Jan Modaal kan over een minnelijke schikking onderhandelen. In Gent hanteren we een boetetarief van 60 procent, boven op de ontdoken belasting. Dat geldt voor iedereen. Onderschat ook niet hoeveel energie het parket in zo’n minnelijke schikking steekt. Het is echt geen nattevingeronderzoek. Na een beslissing van het Grondwettelijk Hof in 2016 moet de schikking ook worden getoetst door een rechter. Een minnelijke schikking is geen achterkamerdeal, zoals de media wel eens beweren.

“Een schikking heeft ook het voordeel dat de belasting tenminste wordt betaald. Vergeet niet dat zeker de complexe fiscale fraude vaak moeilijk bewezen kan worden. En ten slotte geef je de belastingplichtige de kans om een verse start te nemen.”

Heel wat mensen noemen dat klassenjustitie.

DESTERBECK. “Ik begrijp dat. Maar er is een verschil met andere misdrijven. Hoe dikwijls heb ik al niet gehoord dat een moordenaar of een doodrijder voor de rechter verklaart dat hij vreselijk spijt heeft en de klok zou willen terugdraaien. Dat leed kun je niet herstellen. Fiscale fraude is wel herstelbaar. Als dat gebeurt én als de fraudeur een boete betaalt, is de consensus dat een schikking de klok terugdraait.”

Hij zal enkel willen schikken nadat hij betrapt werd.

DESTERBECK. “Klopt. Je kunt hetzelfde zeggen als je tegen 150 kilometer per uur over de autostrade scheurt. Als je niet geflitst wordt, is dat ook mooi meegenomen.”

U behandelde ook faillissementen. Komt er door de coronacris een nieuwe piek?

DESTERBECK. “Dat is best mogelijk. Let op: wie een maand na de staking van betaling en het wankelen van zijn krediet de boeken niet heeft neergelegd, kan strafrechtelijk worden beteugeld. Dat ondermijnt de heropstart. De nieuwe faillissementswet biedt kansen voor ondernemers die een tegenslag hebben. Anders dan vroeger kunnen schuldeisers niet levenslang achter het vermogen van een natuurlijke persoon blijven jagen. Wie over de kop gaat, heeft uitdrukkelijk het recht op een rehabilitatie en kan een tweede zaak beginnen. Het faillissementsrecht biedt perspectief als kmo’s en zelfstandigen door corona in de problemen sukkelen.”