Een goede eerste indruk

Hoelang duurt het voor iemand een gunstige of ongunstige eerste indruk maakt? Denk aan een ober in een café, een verkoper, een sollicitant, een medereiziger op de trein. In veel gevallen krijgt die persoon enkele seconden. En ook als u afdelingshoofd in een nieuwe omgeving wordt, krijgt u helaas slechts luttele tijd, nadien is het roeien tegen de stroom in. Vreemd natuurlijk, want we roepen allemaal in koor dat we niet willen discrimineren en niet in een hokje willen worden geduwd. Maar dat is net wat we al na enkele minuten en soms zelfs seconden doen.

Verschillende vragen dringen zich op. Welke signalen gebruiken we om mensen zo snel te beoordelen? Hoe betrouwbaar is ons oordeel? Hoe kunnen we ons wapenen tegen te snel beslissen? Dat zijn geen vrijblijvende vragen. Overal waar we willen scoren – in de verkoop, bij een presentatie, als coach, bij onderhandelingen, bij een sollicitatie, en ja, ook op Tinder – hangt veel af van die eerste indruk.

U vergelijkt de situatie het best met het beoordelen van wijn. Alle signalen worden gebruikt: de prijs, de vorm van de fles, de kleur, de naam, het land van herkomst. Amateurs raken zelden verder dan: “Ik drink graag Italiaans, niet te fruitig.” Uit onderzoek blijkt dat we ons sterk laten leiden door het etiket. Maar proeven we dan niet hoe lekker de wijn is? Een beetje, maar onze verwachtingen kleuren veel in. Wijnexperts gaan heel analytisch te werk en verwerken veel meer afzonderlijke aspecten in hun oordeel. Bij mensen kijken we al te gretig naar alle eerste signalen, zoals de taalfout in de sollicitatiemail, en vooral: naar het uiterlijk – groot, klein, zwaarlijvig, zweterig, krullend haar… In een fractie hebben we ook de huidskleur gezien, en de kleding. En we gebruiken gedragingen, zoals vijf minuten te laat komen, de snelheid van praten. Een glimlach speelt volgens veel studies een grote rol (in geval van twijfel: glimlach!), en uiteraard ook het taalgebruik.

Opvallend is dat we zelden worden opgeleid in wat die tekens echt betekenen. De Chinezen hebben een gezegde: let op voor iemand wiens buik niet beweegt als hij lacht. Maar meestal is ons leerproces onbewust. We beseffen doorgaans maar half dat we ons veiliger voelen bij een groot dan bij een klein iemand, dat we een grotere fooi geven aan iemand die glimlacht of dat we mensen die ons dialect spreken sympathieker vinden.

Hoe verwerken we die eerste indrukken? Bijna altijd aan de hand van stereotypen, voor de hand liggende metaforen of associaties – een probleem waarmee zwaarlijvige mensen steeds meer worden geconfronteerd. Uit onderzoek blijkt dat we vooral twee dimensies snel inschatten: is die andere persoon zelfverzekerd? En is die enthousiast, blij, dynamisch? Of anders geformuleerd: voelen we ons veilig bij die ander? En is die graag wie hij is? We kijken vooral naar de lichaamstaal. De ober die komt aangeslenterd en vraagt: “Wat moet het zijn?” hoeft op geen grote fooi te rekenen.

De hamvraag is natuurlijk: hoe betrouwbaar zijn die eerste indrukken? Onderzoek heeft uitgewezen dat die erg misleidend kunnen zijn. Daar maken oplichters dankbaar gebruik van. Desondanks blijkt dat onze inschatting van de zelfverzekerdheid en het dynamisme van anderen veel beter is dan het toeval. Als mens hebben we een soort ingebouwde radar om snel signalen in te schatten over wie betrouwbaar is. De prijs die we daarvoor betalen? Discriminatie. Inderdaad, je bent beter jong, mooi, groot, vrij slank, met een symmetrisch gelaat en dezelfde huidskleur als de ander.

En hoe kunt u zich wapenen tegen al te snelle oordelen? Leer van wijnexperts. Zij nemen hun tijd, bestuderen elk kenmerk afzonderlijk en gaan uiterst analytisch te werk. Veel buikgevoel komt daar niet bij te pas.