Een gevuld boodschappenlijstje

Italië heeft net een zwaar politiek jaar achter de rug. Nu is het tijd om economische knopen door te hakken. En daar zijn moed en miljarden voor nodig.

De regering van Silvio Berlusconi is de meest westers georiënteerde sinds lange tijd. Maar de minister van Buitenlandse Zaken, Renato Ruggiero, is een zelfstandig man. Binnen de regering zal hij van zijn aanzienlijke politieke gewicht gebruikmaken om radicale of abrupte veranderingen te voorkomen.

Immigranten worden in 2002 een belangrijke kwestie. Er zijn er anderhalf miljoen in Italië. Ze leven voor het merendeel in het noorden en maken 2,2% van de bevolking uit. De grootste gemeenschappen zijn afkomstig uit Marokko, Albanië, Roemenië en China. Het aantal clandistini wordt geschat op 400.000. De regering heeft in 2001 een restrictieve wetgeving voorgesteld: alleen wie een baan heeft, kan in het land blijven; wie opgepakt wordt, moet het land uit of riskeert een gevangenisstraf.

Maar Italië heeft een schreeuwende behoefte aan arbeidskrachten van buitenaf. Als vergrijzend land heeft het nood aan personeel in de zorgsector (vooral uit Sri Lanka, Rusland, Moldavië en Zuid-Amerika). De industrie schreeuwt dan weer om arbeiders (vooral Egyptenaren, Marokkanen en West-Afrikanen). Ondanks alle wetgeving en bezorgdheid van de overheid valt dus makkelijk te voorspellen dat in 2002 méér immigranten hun weg naar Italië zullen vinden.

In de greep van de vakbonden

Bovenaan het Italiaanse boodschappenlijstje staat de noodzaak om de arbeidswetten te hervormen. In het bijzonder gaat het dan om de moeite die het kost om iemand te ontslaan. Centraal in het huidige systeem staat de Statuto dei Lavoratori, een wet uit 1979 die in artikel 18 bepaalt dat werknemers ‘alleen op een rechtmatige grond’ kunnen worden ontslagen en dat ze het recht hebben om terug te keren in hun functie wanneer ze op onrechtmatige gronden zijn ontslagen. Wat een ‘rechtmatige grond’ inhoudt, is echter heel discutabel, en in de praktijk is er weinig mee te beginnen. De Statuto is een heilige koe voor de Italiaanse vakbonden: weinigen durven de wet aan te pakken. Maar Giulio Tremonti en Antonio Marzano, respectievelijk minister van Economische Zaken en van Industrie, willen artikel 18 schrappen. De bonden zijn daar fel tegen gekant. In een land dat de concertazione op een voetstuk heeft geplaatst (werkgevers, vakbonden en regering bepalen samen het economische beleid), zal het het komende jaar veel politieke moeite vergen om deze noodzakelijke hervorming tot een goed einde te brengen.

Een rijzende ster in 2002 wordt minister van Onderwijs Letizia Moratti. Zij wil ouders helpen bij de keuze tussen particuliere en openbare scholen. Momenteel gaan negen van de tien Italiaanse kinderen naar openbare scholen (die betrekkelijk goed zijn). Als de ouders kiezen voor een particuliere, meestal katholieke school, dan moeten ze daarvoor betalen. Maar het financieel ondersteunen van het particulier onderwijs is bij wet verboden. Moratti belooft dat te veranderen. Dat leidt ongetwijfeld tot flinke herrie met de oppositie.

Dan zijn er nog de pensioenen. Italië heeft de dubieuze eer op sommige gebieden Europees recordhouder te zijn. Werknemers van particuliere bedrijven reserveren een derde van hun salaris voor hun pensioen. Pensioenuitgaven nemen 14% van het bruto nationaal product (BNP) in beslag (onder de EU-landen is alleen Oostenrijk met 15% nog slechter af). En sommige Italianen gaan al op hun 55ste met pensioen. Na de hervormingen van 1995 en 1998 moeten die vroege pensioneringen tegen 2008 tot het verleden behoren. Maar het ministerie van Financiën wil dat ze al in 2004 verdwenen zijn. In 2002 is het tijd voor actie. De vakbonden zijn er alweer ongelukkig mee.

Het zuiden van Italië verlangt in 2002, zoals altijd, financiële steun. Berlusconi’s grootse plan voor het arme zuiden vereist gigantische investeringen: naar schatting 97 miljard euro. De regering wil de helft van dit bedrag fourneren, terwijl particuliere investeerders een derde op tafel leggen en de EU een vijfde. Rustig zal het dus ook dit jaar niet worden in Italië.

Beppe Severgnini

De auteur is columnist voor Corriere della Sera en correspondent voor The Economist in Italië.

[2002]

Ondanks de nieuwe wetten zal Italië nog meer immigranten over de vloer krijgen.