Sinds de financiële crisis richten sommige opiniemakers hun pijlen onophoudelijk op het kapitalisme, de vrije markt en zelfs op het principe van de economische groei. In zijn boek ‘Groei maakt gelukkig’ pareert Peter De Keyzer die kritiek. Meer vrije markt, groei en vooruitgang zijn wenselijk en nodig.
In deze onzekere tijden staat in het Westen, en zeker in Europa, het principe van de economische groei ter discussie. Peter De Keyzer, de hoofdeconoom van BNP Paribas Fortis, stelt een dubbel pessimisme vast. In de ene vorm gaat het over een blijvend gebrek aan groei. In de andere gaat het om een teveel aan groei dat op termijn onze planeet dreigt te vernietigen.
“Als je in groeimarkten uit Latijns-Amerika of Azië vragen stelt over het crisisgevoel, hoor je een ander verhaal dan bij ons”, zegt De Keyzer. “De mensen zeggen daar dat ze de voorbije twee decennia alleen maar vrijer zijn geworden en dat ze er nog nooit zo snel op vooruit zijn gegaan.”
“Wij zijn nog bezig met de schuldigen voor de crisis aan te wijzen: de financiële wereld en de vrije markt, het kapitalisme, het streven naar economische groei in het algemeen. Het is volgens mij een gedeelde verantwoordelijkheid waarin ook de overheid een nefaste rol speelde. Kijk naar de Verenigde Staten. Woningbezit voor bijna onvermogende mensen was daar een politieke prioriteit.”
Critici zeggen dat de vrije markt en het streven naar economische groei ongelijkheid in de hand werken. En dus is dat moreel laakbaar.
PETER DE KEYZER. “Landen die zeer arm zijn, kennen een relatief beperkte ongelijkheid. Naarmate de economie zich ontwikkelt, neemt de ongelijkheid toe. Wie talent heeft, meer toegang tot financiële middelen of politieke connecties, gaat veel sneller vooruit dan al de rest en dan neemt de ongelijkheid toe. Landen als China gingen er de afgelopen decennia razendsnel op vooruit, maar zagen tegelijk de ongelijkheid groter worden. Na verloop van tijd neemt die ongelijkheid weer af. Het rijke Europa is zowat het minst ongelijke continent ter wereld.”
Hoe kijkt u aan tegen de zogenaamde uitwassen van de vrije markt en het kapitalisme, zoals kinderarbeid?
DE KEYZER. “Niemand vindt het positief dat kinderen werken. Kinderen moeten naar school en zich ontwikkelen tot gelukkige volwassenen. De vraag is: hoe ban je kinderarbeid uit de wereld? Doe je dat door protectionistische maatregelen? Westerlingen zien kinderen in Bangladesh of Pakistan westerse kleren maken. Als reactie daarop gaan we die merken boycotten en alles lijkt opgelost. Maar als die kinderen die textielateliers niet hebben, komen ze terecht in de prostitutie, de landbouw of kleine bedrijfjes, waar de arbeidsomstandigheden nog slechter zijn. Die fabrieken sluiten heeft geen zin. Wat je wel kunt doen, is de mensen daar helpen een vakbond op te richten.
“Lagelonenland is trouwens een verkeerd woord. Ik heb het liever over lageproductiviteitlanden. Alleen door een toename van de productiviteit kunnen die landen rijker worden, waardoor kinderarbeid — niet alleen onethisch, ook onproductief — na verloop van tijd vanzelf verdwijnt. Een kind begint niet op zijn zesde als IT’er. Als gezinnen rijker worden, zullen ze merken dat kinderen naar school sturen op lange termijn meer opbrengt dan hun kind te laten werken.”
Hoe gaat u om met de malthusianen van deze tijd? Al decennia hoor je het verhaal dat de bevolkingsgroei te groot is in verhouding tot de beschikbare grondstoffen.
DE KEYZER. “Al die voorspellingen, van Thomas Malthus tot de Club van Rome, zijn verkeerd gebleken. De malthusianen focussen op de voetafdruk van de mensen en vergeten het andere uiteinde: de hersenen. Ik heb het over de capaciteit tot innovatie, vernieuwing en productiviteit. Zo kan de mens het hoofd bieden aan uitdagingen. De mens heeft altijd al oplossingen gevonden om om te gaan met schaarse hulpbronnen. Met die overbevolkte planeet valt het trouwens mee. Als je de binnenkort 11 miljard aardbewoners zou samenbrengen in Australië, heb je daar een reuzenstad met de bevolkingsdichtheid van Mechelen en is de overige 95 procent landmassa van de planeet ongerept en onbewoond.”
Wat zegt u tegen de mensen die beweren dat de economische groei in de rijke landen geen prioriteit meer moet zijn? Ons welvaartsniveau is al hoog genoeg.
DE KEYZER. “Als ik het over groei heb, dan gaat het over menselijke vooruitgang. Dat betekent niet noodzakelijk nog meer goederen. We moeten niet met zijn allen zeven iPhones en een groter huis hebben. Ik heb het over een kwalitatiever leven. Als Zweden groeit, zal het geld besteden aan meer natuurparken en langer bevallingsverlof. In Qatar bouwen ze misschien een skipiste midden in de woestijn. Dat is ieders eigen keuze. Voor arme landen zijn het echt noodzakelijke goederen, bij ons gaat het om nog betere gezondheidszorg bijvoorbeeld. Economische groei biedt landen het perspectief op een beter leven — zowel arm als rijk.”
U somt in uw boek obstakels voor groei op zoals de vergrijzing en de schuldenbergen. Kunnen die obstakels worden weggewerkt?
DE KEYZER. “De vergrijzing is als een gletsjer die elk jaar een bergdorp nadert. Het is al jaren deel van het decor, maar op een dag staat de gletsjer voor de deur. Als je dan je inboedel moet verhuizen, heb je een probleem. De remedies zijn bekend: langer werken en meer verantwoordelijkheid nemen voor je eigen carrière.”
Hoe zit het met de schuldenberg? Hoe moeten we die in de rijke landen afbouwen?
DE KEYZER. “Dat is een combinatie van twee elementen. Je moet de schulden afbouwen door begrotingsoverschotten te boeken. Een tweede element is het opdrijven van de economische groei. Dat kan door innovatie, concurrentie en meer banencreatie in de privésector. Kijk naar schuld als percentage van je bruto binnenlands product (bbp). In die breuk moet je ervoor zorgen dat de noemer, het bbp, groter wordt en de teller — de overheidsschuld — kleiner wordt.”
Wat vindt u van de gespannen economische actualiteit? Het was nog voor het Amerikaans schuldenplafond werd verhoogd, maar het IMF waarschuwde voor een nieuwe grote wereldcrisis.
DE KEYZER. “We hebben vijf jaar een heel uitzonderlijk expansief monetair beleid gekend. De centrale bankiers hebben ons behoed voor een Depressie 2.0. We moeten hen daar dankbaar voor zijn. Maar de exit uit dat beleid van massale geldcreatie wordt heel moeilijk. Dat zal voor een grote volatiliteit zorgen. Ben Bernanke is de centrale bankier van de wereld. Als wij vandaag bij ons meer betalen voor een hypothecaire lening, komt dat omdat Bernanke zegt dat de economie er bij hem beter aan toe is.
“Dat is de reden waarom de ECB en de Bank of England zich uitputten in verklaringen als ‘wij kijken alleen naar onze economie’ en ‘wij zullen de rente nog lang laag houden’. Maar toch stijgt de langetermijnrente in Europa en in Groot-Brittannië mee met wat in de Verenigde Staten gebeurt. Dat is één grote cyclus. Die cyclus en de bijbehorende volatiliteit managen blijft de uitdaging.”
Hoe moet het verder met de eurozone? Met landen als Ierland gaat het beter. Het kan zich straks weer gewoon op de internationale geldmarkten financieren.
DE KEYZER. “Veralgemeen het Ierse verhaal niet. Veel jongeren hebben het land tijdens de crisis verlaten. Dat heeft de sociale druk weggehaald. Ierland was geen bubbeleconomie, de Keltische Tijger staat er nog. Ik stel ook vast dat Portugal voor het eerst in veertig jaar een overschot heeft op de lopende rekening. Spanje doet het wat beter. De uitvoer ligt er boven het niveau van de crisis. De ECB heeft vorig jaar een levensverzekering afgeleverd op het bestaan van de eurozone. De probleemlanden timmeren voort aan de weg. De eurozone is een appartementsgebouw dat snel is opgetrokken in de jaren negentig, maar zonder funderingen. Door een economische aardbeving is het een toren van Pisa geworden, en nu moeten funderingen worden aangelegd. Dat duurt langer dan verwacht en het kost meer dan begroot, maar we kunnen niet anders.”
Nog even naar België. Hoe verklaart u dat het met de gemiddelde groei in ons land al bij al nog meevalt, ondanks de hoge staatsschuld, de belastingdruk en de rigide arbeidsmarkt?
DE KEYZER. “De nabijheid van Duitsland speelt zeker mee. De langetermijnrente plaatst ons niet bij de zwakke landen. We hebben ook geen vastgoedcrisis gekend zoals Nederland, wat onmiddellijk weegt op de huizenmarkt en de bouwsector. En als de crisis is uitgebroken en de inflatie in 2008 steeg, zijn de lonen sterk toegenomen door de automatische index. De lonen gingen 3 tot 4 procent vooruit. In andere landen was dat niet het geval. Al verliezen we daardoor wel concurrentiekracht en marktaandeel. Maar dat lijken zorgen voor later…”
Peter De Keyzer, Groei maakt gelukkig. Een optimist over vrije markt en vooruitgang, Lannoo, 2013, 240 blz., 19,95 euro
ALAIN MOUTON
“Als ik het over groei heb, dan gaat het over menselijke vooruitgang. Dat betekent niet noodzakelijk nog meer goederen”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier