Doorbraak over class actions

De Orde van Vlaamse Balies stopt zijn jarenlange verzet tegen class actions. Zo maakt de machtige lobby de weg vrij voor minister van Justitie Stefaan De Clerck. Die wil collectieve schadegeschillen in twee jaar ook in ons land mogelijk maken. Unizo reageert ontstemd.

We kunnen beter de pen vasthouden dan een radicaal njet formuleren tegen de collectieve schadevorderingen”, zegt Patrick Hofströssler, hoofd van de studiedienst van de Orde van Vlaamse Balies (OVB). “Europa zal op termijn sowieso een regeling uitwerken.” Daarmee kent de juridische wereld een kantelmoment in de invoering van een Belgische variant van de class actions.

Class actions zijn vooral in de VS populaire rechtsvorderingen van een scherp omlijnde groep van schadelijders ( class) tegen degene die een fout begaan heeft. De invoering was in België jaren een taboe voor de balies. Volgens Hofströssler is het gerechtelijke apparaat niet opgewassen tegen een stroom van individuele processen. Voor de klager is het dikwijls ook te duur om alleen een rechtszaak op te starten. Class actions bieden een grotere graad van schaalefficiëntie. “De schadedossiers over Lernout & Hauspie, Gellingen en Fortis hebben pijnlijk aangetoond hoe moeilijk, inefficiënt en duur aparte processen door individuele klagers zijn. Ook voor ondernemingen kan een collectief geschil positief zijn. Een uitspraak bevordert de mogelijkheid om de schade in te schatten en bemoeilijkt nieuwe acties door andere schadelijders.”

Hofströssler werkte de voorbije maanden met enkele collega’s een wetsvoorstel uit, hoewel hij dat liever discreet houdt. Het kabinet van minister van Justitie Stefaan De Clerck, zelf een advocaat, reageert verheugd. “Het constructieve voorstel van de advocaten is een stevige basis voor verdere onderhandelingen. We hebben er dus vertrouwen in dat er een regeling komt. Voor het einde van deze legislatuur zijn class actions in België een feit.”

In december legden De Clerck en zijn collega van Consumentenzaken, Paul Magnette, al een eerste voorontwerp voor aan de Orde van Vlaamse Balies, de Hoge Raad voor de Justitie – die kritisch, maar niet radicaal tegen is – en aan de Raad voor het Verbruik. Daarin hebben onder meer een vertegenwoordiger van Test-Aankoop (pro) en van Unizo zitting.

Chantage via de rechtbank

Antoon Schockaert, juridisch adviseur van Unizo, bestrijdt de plannen. “Vijf man en een paardenkop zouden een procedure kunnen aanspannen. Chanteurs zullen kmo’s juridisch bedreigen over een pietluttigheid, wat kan leiden tot enorme reputatieschade. Voor onze leden, die over onvoldoende financiële reserves beschikken om monsterprocessen te voeren, leidt zo’n claim vrijwel onmiddellijk tot een faillissement.”

“We moeten greenmail, chantage via de rechtbank, absoluut buiten het Belgische rechtssysteem houden. Daarom pleit de OVB voor buffers”, zegt Hofströssler, ook managing partner van het advocatenkantoor Eubelius, de huisadvocaat van veel Vlaamse bedrijven.

Volgens het OVB-voorstel kunnen gedupeerden alleen class actions starten na de toelating van de arrondissementsrechtbank, bestaande uit de voorzitters van eerste aanleg, koophandel en de arbeidsrechtbank. De rechters onderzoeken of het geschil betrekking heeft op een schadegeval dat zich in vergelijkbare omstandigheden op veel plaatsen voor een grote groep van slachtoffers heeft voorgedaan. Het moet gaan over een omvangrijke zaak met gemeenschappelijke feiten, rechtsvragen en bewijsvraagstukken. De rechtbank zal afwegen of een collectieve procedure de voorkeur heeft over een enkelvoudige zaak.

Schockaert geeft toe dat de OVB de scherpe kantjes van het oorspronkelijke wetsontwerp afvijlt. “Maar het is een gevaarlijke zaak als ons land vooruitholt op het Europese voorstel. Ik heb de indruk dat de advocaten vooral aan hun broodwinning denken. Brussel wordt met hun voorstel immers een magneet van class actions. Het resultaat: bedrijven zullen wegtrekken uit vrees voor dure procedures.”

In Nederland heeft de invoering van zo’n regeling er inderdaad voor gezorgd dat gedupeerden er gerechtelijk gingen winkelen. “Nederland heeft nog het voordeel dat de partijen er zelf de spil zijn van de dading. In de Belgische voorstellen draait alles om de rechters, die een zeer grote appreciatiebevoegdheid krijgen”, zegt Schockaert.

De rechter wijst in het OVB-voorstel bijvoorbeeld de advocaat aan, die onder alle raadslui de groep gedupeerden vertegenwoordigt en bijstaat. De rechter moet ook de concrete groep omschrijven waarop de zaak betrekking heeft, zoals: ‘de aandeelhouders van Fortis’ of ‘de slachtoffers van de ramp in Gellingen’.

“De voorafgaandelijke rechterlijke toetsing is een goede zaak”, repliceert Erik Monard van het kantoor Monard-D’Hulst, dat vorige maand nog een akkoord bereikte met Citibank over een vergoeding aan (indirecte) beleggers in Lehman Brothers-producten. “De omlijning van de groep bij de start van een proces neemt veel onzekerheid weg en biedt een basis tijdens de verdere onderhandelingen met de schadepleger.”

De Orde wil trouwens de snelheid van de class actions bevorderen door ze toe te laten voor het gerechtelijk onderzoek of de strafzaak is afge-handeld. “Dat is een juridische omwenteling”, weet Monard. “Vandaag moeten schadelijders soms meer dan tien jaar wachten voor ze met een burgerlijke procedure kunnen beginnen. In het onderzoek naar Citibank mochten we trouwens rekenen op een wereldprimeur. Sneller dan waar ook kwam het Belgische gerecht tot een inverdenkingstelling van de rechtspersoon en twee medewerkers. Vanaf dat moment kregen de gesprekken met de bank pas echt vaart.”

Door Hans Brockmans

“Voor het einde van deze legislatuur zijn class actions in België een feit”

Kabinet van de

minister van Justitie

“Het is een gevaarlijke zaak

als ons land vooruitholt op

het Europese voorstel”

Antoon Schockaert,

juridisch adviseur van Unizo