Volgens de een is hij een groot strateeg, volgens de ander een klungelende narcist. Maar één ding moet je Alexis Tsipras nageven: hij heeft een halfjaar lang een wereldleider als de Duitse bondskanselier Angela Merkel aan het lijntje weten te houden, en met haar alle andere Europese tenoren. Niet slecht voor de premier van een economisch pluimgewicht. Het aandeel van Griekenland in het bbp van de eurozone was vorig jaar 1,8 procent.
Maar Tsipras had een sterk psychologisch voordeel: zonder akkoord met de geldschieters was een Griekse uitstap uit de euro onvermijdelijk, en dat kon de geloofwaardigheid van de munt zware schade toebrengen. Een man die in de rest van de eurozone geen enkele democratische legitimiteit heeft, wist zo in zijn eentje de hele muntunie in de waagschaal te leggen, een project van 340 miljoen burgers. Merkel en co konden enkel toekijken en de vingers kruisen.
Tsipras kon profiteren van de cruciale constructiefout van de muntunie: de soevereiniteit van haar leden. Zo kon hij in Brussel afspraken maken, om ze vervolgens als “absurd” te bestempelen in het Griekse parlement, en de onderhandelingscarrousel een nieuw rondje te laten draaien. Bij ieder rondje werd het manke bestuur van de muntunie een stuk duidelijker.
En zo is het gewoon wachten op de volgende crisis, als opnieuw een euroland in de problemen komt en zijn schulden niet kan of wil betalen. Voor de euro wordt het dan echt penibel. Een grexit kan je nog afdoen als een accident de parcours. Als een tweede land overboord dreigt te gaan, dan is er iets grondig fout met het mechanisme van de muntunie.
De foute mechaniek is van politieke makelij. Nog voor de start van de euro in 1999 wees een lange rij economen op de risico’s. Het was niet alleen een muntunie zonder politieke en fiscale integratie, er waren ook andere bedreigingen, zoals de gebrekkige arbeidsmobiliteit en de prijs- en de loonflexibiliteit. De euro voldeed niet aan de criteria van een optimale muntzone. Maar dat economenjargon kon de politici worst wezen. Zoals zo vaak, gingen politieke motieven voor op economisch gezond verstand.
Het resultaat is een muntunie die ziek is aan zichzelf, nooit zeker van haar voortbestaan in geval van problemen. De begrotingsregels in het Stabiliteitspact van 1997 moesten de muntunie versterken, maar werden zes jaar later al overtreden door Duitsland en Frankrijk, wat van de regels een lachertje maakte. Later gesleutel, zoals de Sixpack-maatregelen van 2011, brachten wat soelaas, maar zullen altijd botsen met de budgettaire soevereiniteit van de lidstaten.
De vrijblijvendheid geeft aan lidstaten de ruimte om voor zichzelf te rijden. De voorbije maanden was dat Griekenland, de voorbije jaren waren dat Duitsland en andere noordelijke eurolanden. Zij drukten hun arbeidskosten, wat een competitief voordeel opleverde tegenover het Zuiden, met grote handelsoverschotten als trofee. Zwakke productiviteit gaf weinig kans aan de zuidelijke eurolanden, die hun levensstandaard dan maar ophielden met artificieel goedkope leningen, mogelijk gemaakt door — uitgerekend — de muntunie.
Opgezwollen tekorten en overheidsschulden dwingen de zuidelijke eurolanden nu te besparen om hun zonden af te kopen. Het is logica die perfect uit te leggen valt aan de lezers van Bild. Is het ook de juiste logica? Spanje lijkt aan een economisch herstel begonnen, een land als Griekenland — met een economie verstard door cliëntelisme en corruptie — was bij voorbaat een vogel voor de kat. Maar dat is het punt niet. Hoe duurzaam is een muntunie waarvan de leden nu eens wel, en dan weer niet geholpen worden, naargelang de belangen van het moment? De Griekse crisis sleept al vijf jaar aan. Volgens de Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung had de Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble vorige zaterdag een plan op zak met daarin ‘groeiversterkende en technische ondersteuning van Griekenland’. Vijf jaar om het paard voor de kar te spannen. Het zegt veel over deze muntunie.
Als Europa het nu niet begrepen heeft, dan kan het de euro maar beter opdoeken. Het huwelijk zal nooit goed werken. Een beetje muntunie compenseert de vereiste begrotingsdiscipline met een fiscaal transfermechanisme, dat de ergste sociale behoeften lenigt in lidstaten getroffen door crisis en werkloosheid. Maar zelfs dat is de zuidelijke eurolanden niet gegund.
De Europese muntunie zal pas echt werken in handen van politici die aan alle Europeanen verantwoording verschuldigd zijn. Maar voor zo’n ommekeer heb je geen politiek nodig, maar staatsmanschap. Jacques Delors, kom alsjeblieft terug.
JOZEF VANGELDER
Hoe duurzaam is een muntunie waarvan de leden nu eens wel, en dan weer niet geholpen worden, naargelang de belangen van het moment?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier