De zwanenzang van Pyongyang

De binnen- en buitenlandse druk op de Noord-Koreaanse president Kim Jong Il neemt toe. Het is tijd om rekening te houden met het ondenkbare: de teloorgang van Noord-Korea.

De hoofdpijn die een nucleair Noord-Korea veroorzaakt, staat op het punt erger te worden. Na de eerste atoomproef in oktober 2006 werd het regime van Kim Jong II bekogeld met niet-gewaarborgde maatregelen. Onder meer de financiële sancties verstrakken, de invoer van luxegoederen wordt verboden (het regime was de grootste klant van topcognac Hennesy) en er is een verscherpt toezicht op de Noord-Koreaanse transacties in verband met wapensystemen.

Dat beleid van ‘opzettelijke veronachtzaming’ is tegelijk een erkenning van onmacht, die Kim nu zal trachten uit te buiten. De toenemende vernedering die China zal lijden, omdat het niet in staat was het gedrag van zijn buur te beïnvloeden, zal het ertoe brengen om het vriendschapsverdrag met Noord-Korea – dat nog dateert van de Koreaanse oorlog, meer dan een halve eeuw geleden – te verscheuren. De internationale druk zal toenemen op China om de fondsen van het regime die zich in Chinese banken bevinden te blokkeren. Maar uit vrees voor chaotische toestanden aan zijn noordoostelijke grens zal China niet zomaar de voeding- en oliebevoorrading afsluiten die dat schamele land zo nodig heeft.

Harde aanpak?

De harde lijn die Japan ten opzichte van Noord-Korea volgt – inbegrepen een volledig invoerverbod – zal de autoriteit van de nieuwe eerste minister Shinzo Abe in eigen land verstevigen. Maar in Zuid-Korea zal de kwestie hoe Kim moet aangepakt worden president Roh Moo-hyun volledig in diskrediet brengen tijdens zijn laatste ambtsjaar. Ook al zal Roh de humanitaire hulp aan het Noorden beknotten, dan nog zal hij vasthouden aan de enige resultaten van tien jaar van ‘zonneschijnbeleid’: de industriezone van Kaesong en de enclave voor toeristen van de Kumgangberg. Die leveren allebei harde deviezen op voor Kim.

Voor de Verenigde Staten begraaft de uitdagende houding van Kim de bevrijdingstheologie van president George Bush, die voor het eerst ter sprake kwam in zijn ‘as van het kwaad’-speech van 2002. Militaire represailles zijn uitgesloten: Amerika kan het zich niet veroorloven om het Noorden ertoe aan te zetten zijn enorme conventionele strijdkrachten in te zetten tegen Zuid-Korea. Overigens weten de VS zelfs niet waar alle ondergrondse nucleaire installaties van Kim zich bevinden.

De Verenigde Staten zullen dan ook node Noord-Korea aanvaarden als atoommacht (Kim zal toch wel niet zo suïcidaal zijn om ermee te dreigen zijn nieuwe wapens ook te gebruiken, of toch?). Ze zullen genoegen nemen met een beperktere doelstelling, namelijk het vermogen van Noord-Korea beknotten om zijn nucleaire technologie en andere onconventionele wapens te verspreiden. Op dat vlak zal het toezicht op de Noord-Koreaanse proliferatie wel degelijk doeltreffend werken, tot verbazing van de sceptici.

Onvoorspelbare Kim

Wie denkt dat een en ander Kim koest zal houden, zal voor een onaangename verrassing komen te staan. Proli-feratie is nooit Kims hoofddoel geweest. De omstandigheden op het Koreaanse schiereiland zo kneden dat het hem en zijn familie in staat stelt om te overleven, wél. Het verwerven van nucleaire capaciteit staat centraal in die doelstelling, samen met de intentie om de belangen van het leger boven alles, inbegrepen de economie en de grof bejegende Noord-Koreaanse bevolking, te verdedigen.

Daarin schuilt echter ook Kims zwakke punt. Tijdens het komende jaar zullen de financiële sancties hard aankomen. Ze zullen hem de nodige fondsen ontzeggen om de componenten van het regime zoet te houden, vooral dan het leger. Na de overstromingen van voorbije zomer zal het voedseltekort zich ook uitbreiden naar onderdelen van het leger en zullen afvallige legereenheden voor het eerst de toenemende stroom van vluchtelingen naar China vervoegen. Er zullen Kim ook rapporten bereiken over plaatselijke baronieën die het centraal gezag aan hun laars lappen.

De vijandigheid in het buitenland en de twijfels over de loyauteit in eigen huis zullen Kim steeds meer onvoorspelbaar maken. Omdat het alternatief voor het regeren over Noord-Korea voor hem nu eenmaal niet bestaat in een comfortabele pensionering in Gstaad, zullen de daden van de tiran, ook voor zijn doen, irrationeel worden. Hij zou raketten kunnen afschieten of dreigen met een atoomoorlog. Hij kan speciale eenheden opdragen om herrie te schoppen in Zuid-Korea. Dergelijke acties zullen voor verontrusting zorgen, maar ze zullen tegelijk wijzen op de broosheid van Kims positie.

Met andere woorden, een instorting van het regime wordt mogelijk. Maar zelfs volgens het minst bloedige scenario (Kim vraagt asiel aan in China en het leger weigert in zijn naam te vechten) zal het stabiliseren van het land een enorme uitdaging vormen en beladen zijn met spanningen. Onder de auspiciën van de VN zullen Amerikaanse en Zuid-Koreaanse troepen snel binnentrekken om het uitgebreide arsenaal van conventionele en onconventionele wapens in het Noorden te beschutten tegen een commandoketen die aan het uitrafelen is, en tegelijkertijd een grootscheepse humanitaire actie op stapel zetten om de hongerige en getraumatiseerde bevolking te helpen. China zal dan ook geneigd zijn om troepen over de grens te brengen in een poging om een bufferstaat te creëren die zijn belangen gunstig gezind is. Eens alles gestabiliseerd is, zal Zuid-Korea de peperdure wederopbouw van het Noorden leiden.

Dat is het rooskleurige plaatje. Er zijn er ook die heel wat grimmiger zijn. In 2007 wordt het voor de buren van Noord-Korea en Amerika hoog tijd om ook daarover gesprekken te beginnen.

De auteur is bureauchef in Tokio van The Economist.

Dominic Ziegler