‘De Wever en Di Rupo moeten meer tjeef worden’

De coalitiegesprekken staan voor een cruciale fase. Onderhandelingsexpert Frank Fleerackers denkt dat ze kunnen slagen. Bart De Wever en Elio Di Rupo moeten pragmatisch naar een oplossing werken. Ze moeten wel meer tjeef worden. Om, bijvoorbeeld, eindelijk justitie te splitsen.

Frank Fleerackers past moeilijk in een vakje. De decaan van de rechtsfaculteit van de KU Brussel (HUB) is voorzitter van het Verbond van Vlaamse Academici en ondertekende het Warandemanifest voor een zelfstandig Vlaanderen. De Antwerpenaar is hartstochtelijk verknocht aan Brussel. “In het scenario waarbij Vlaanderen zich zomaar losscheurt, Brussel aan zijn lot overlaat en Antwerpen de hoofdstad wordt, verhuis ik naar Brussel. Het is met zijn miljoen inwoners onze enige stad die naam waardig. Het lijkt wel of Vlamingen van Brussel af willen als gevolg van hun eeuwige underdogmentaliteit. Merk op hoeveel Vlamingen zich in hun eigen hoofdstad Frans wauwelend uit de slag proberen te trekken. Waren ze toch maar wat assertiever.”

Als advocaat-onderhandelaar treedt Fleerackers op voor grote bedrijven, maar ook als academicus is hij bezig met de alternatieve dispuutregeling (ADR) – met onderhandelingen of arbitrage een oplossing uit te werken buiten de rechtbank. We peilen naar de politieke gesprekken.

TRENDS. Bart De Wever en Elio Di Rupo staan inhoudelijk lijnrecht tegenover elkaar. Kunnen onderhandelingstechnieken het Vlaamse water en het Waalse vuur verzoenen?

FRANK FLEERACKERS. “Ze kunnen leren uit het bedrijfsleven. Ook ondernemingen hebben enorme belangen te verdedigen en staan soms lijnrecht tegenover elkaar. Bedrijven als, bijvoorbeeld, Intel en Microsoft doen veel liever een beroep op professionele onderhandelaars dan de beslechting te laten afhangen van de rechtbank. Hen interesseert vooral een snelle en wederzijds productieve regeling die zich dynamisch aanpast aan hun steeds wijzigende relatie. Binnen het juiste structurele en culturele kader moet een oplossing mogelijk zijn. Maar dan moeten beide partijen wel bereid zijn om toegevingen te doen.

“Ik refereer naar Bob Mnookin, voorzitter van het prestigieuze Program on Negotiation aan Harvard Law School. Deze auteur van Bargaining with the Devil laat het pragmatisme van de onderhandeling doorwegen op hogere principes. Als er maar gepraat wordt. Ik zie het anders. Er is een spanning tussen principes (die zijn statisch en vast) en pragmatisme (dat is actief en veranderlijk). Alleen wie de paradox tussen beide beheerst en blijft uitspelen, is meester van de onderhandeling.

“Mnookin zegt ook dat de haalbaarheid van een oplossing afhangt van de onderhandelaars en hun adviseurs. Van mensen dus. Je hebt het of je hebt het niet.”

Hebben De Wever en Di Rupo ‘het’ om deze onderhandelingen te voltooien?

FLEERACKERS. “In Bart De Wever schuilt een toponderhandelaar. Hij weet perfect dat elke partij bij een onderhandeling enkele principiële standpunten heeft die erg moeilijk liggen bij de achterban. Terwijl hij er als pragmatisch politicus op uit is vooral te scoren op resultaten. Ik vermoed dus dat hij Elio Di Rupo een overwinning gunt op enkele principiële zaken, maar dat hij in de onderlaag van de onderhandelingen pragmatische verwezenlijkingen nastreeft. Alles hangt ervan af in hoeverre beide partijen afstand kunnen nemen van hun eigen vaststaande principes. Ze moeten de principiële waarheid kunnen koppelen aan de schuivende waarheid van het pragmatisme. Di Rupo en De Wever moeten elk wat meer tjeef worden, redeneren in de trant van ‘het is het één, maar het is ook het andere’.

“Die houding is moeilijk voor een politicus. Voor hem is het meestal zwart of wit. Traditioneel komen ze er tijdens politieke onderhandelingen dan uit door overeen te komen over grijs. De componenten die de spanning uitmaken tussen De Wever en Di Rupo kunnen ze inderdaad proberen weg te vegen via een consensus. Maar laat die spanning toch bestaan! De paradox bestaat erin de principes en de spanning te behouden en die zelfs uit te spelen. Behoud de eigen standpunten: ‘Geen Splitsing Sociale Zekerheid’ en ‘Vlaanderen Onafhankelijk’ gaan samen. De beste onderhandeling leidt ertoe dat de lat niet laag wordt gelegd. Integendeel, overbrug de tegenstelling en schakel een versnelling hoger.”

Bijvoorbeeld door een verregaande staatshervorming en middelenoverdracht te koppelen aan het principiële behoud van de financiële transfers voor een zeer lange periode, tien of vijftien jaar bijvoorbeeld?

FLEERACKERS. “Dat is een mogelijkheid. BHV is bijvoorbeeld bijzonder duur geworden als onderhandelingselement. Dat hebben de Vlamingen goed gedaan. De Franstaligen zouden zich doodschrikken als De Wever op BHV zou toegeven in ruil voor de splitsing van justitie, werkgelegenheid en de vennootschapsbelasting. Een deel van de achterban zal op zijn achterste benen staan omdat de eeuwige principes in het gedrang lijken te komen, maar we geraken door dat tijdelijke pragmatisme veel verder.”

Op zijn De Wevers, van principiële nederlaag naar nederlaag bereikt hij de Vlaamse staat.

FLEERACKERS. “Klopt. Volgens de Willem De Zwijger moet je niet hopen om te ondernemen, noch slagen om vol te houden. Ik draai het om: je moet niet volhouden om te slagen. Het is niet omdat je vasthoudt aan het principe, dat je per se je doel bereikt.

“Zo worden principiële doelstellingen meestal niet door volharding gerealiseerd, maar via de omweg van het pragmatisme. Pragmatisme is niet vies. Het houdt wel de aanvaarding in van een veranderlijke wereld en laaft zich aan de dynamiek om resultaten te verwezenlijken. Pragmatisme en principe gaan dus hand in hand. Ze voeden en versterken elkaar. Dat is de paradox. Je moet bovendien ook de tegenpartij overtuigen dat een bijsturing van zijn standpunt in beider voordeel is. Hij moet het gevoel krijgen dat hij niet toegeeft op zijn principe, terwijl beiden er toch op vooruitgaan. Het is dan alleen een kwestie om dat aan de achterban te verkopen.”

Een toegeving op BHV wordt moeilijk slikken voor de Vlaamse beweging.

FLEERACKERS. “Inderdaad. Die heeft per definitie zeer lange tenen en roept haast automatisch dat Vlaanderen weer een kaakslag heeft gekregen. Maar ik heb er hoop op. De Wever beheerst immers perfect het spel tussen principiële standpunten en pragmatische realisaties. Dat bleek tijdens een uitzending op een Franstalige tv-zender. Luc Van der Kelen van Het Laatste Nieuws liet zich ontvallen dat De Wever hem ooit in vertrouwen had gezegd dat hij eigenlijk ook niet per se wilde dat Vlaanderen een republiek zou worden. Elke andere politicus zou dat prompt hebben ontkend. Niet De Wever. Hij gaf toe dat hij dit gezegd had en voegde er in één adem aan toe dat hij Van der Kelen nooit meer in vertrouwen zou nemen. En hij kwam er nog mee weg bij zijn achterban ook. Schitterend: le nouveau tjeef est arrivé.”

Vroeger zijn CD&V en zijn coalitiepartners er niet in geslaagd een oplossing te vinden voor BHV en de staatshervorming. Waarom lukt het deze onderhandelaars wel?

FLEERACKERS. “De Wever heeft erg veel stemmen gehaald, dus voldoende electorale rugdekking. En als historicus denkt hij toch op een langere termijn, minder in functie van het onmiddellijke resultaat van zijn inspanningen. Deze houding is weinig politici gegeven en een voordeel in onderhandelingen.

“Op een aantal punten – de uitbreiding van Brussel bijvoorbeeld – hoeft hij geen centimeter te wijken. Hij vertegenwoordigt immers 30 procent van de Vlamingen. Een mislukking zal de N-VA na de volgende verkiezingen misschien zelfs aan de meerderheid helpen. Al te verregaande toegevingen zullen dan weer de zogenaamde extremisten van het Vlaams Belang electoraal voeden. En met die mannen is de door Franstaligen gevreesde Vlaamse afscheuring nog dichterbij.

“Zo’n dreiging noemen onderhandelingswetenschappers een batna, a best alternative to a negotiated agreement of het alternatief van de onderhandelde oplossing. De batna van De Wever is dat een mislukking van de onderhandelingen de splitsing dichterbij brengt. Het lijkt me daarenboven duidelijk dat Di Rupo’s batna – het behoud van België door niet te bewegen – financieel noch politiek houdbaar is.”

U geniet blijkbaar van dit soort van dilemma’s en paradoxen?

FLEERACKERS. “Ik geniet van elk conflict. Terwijl te veel Vlamingen tegengestelde meningen net vrezen, ook in de politiek. Dit leidt ertoe dat ze snel toegeven om mee te mogen doen, de houding van paars onder de vorige regeringen. Ofwel staan ze langs de zijlijn hard te roepen. De Vlaamse beweging heeft die neiging wel eens. In beide gevallen blijven ze alleen met hun mening. Ze raken niet vooruit in de richting die ze willen.

“Het conflict is de uiting van het menselijke verschil. Verschillen bepalen onze identiteit. Botsende ideeën en belangen maken de weg vrij voor vooruitgang. Deze eeuw wordt gekenmerkt door twee basiselementen, verschillendheid en dynamiek. Alles evolueert, of zoals de Franse filosoof Gilles Deleuze het stelt: de boom is niet groen, de boom wordt groen.

“Eeuwen was het anders. Lang evolueerde er bijzonder weinig. Er was geen ruimte voor verscheidenheid, alleen een eenheid in het (godsdienstig bepaalde) denken. Conflicten werden onderdrukt. Met de verlichting kantelde een en ander. De eenvormige ethiek van de godsdienst verdween en werd vervangen door de eenvormige moraal van de rede. De verlichting is geperverteerd. De rede als maatstaf is een nobel idee, maar men kan er geen politiek of juridisch systeem op bouwen. Er bestaat niet zoiets als de zuivere rede of het grote gelijk.

“Daar ga ik niet akkoord met John Rawls, die in zijn Political Liberalism betoogt dat er een Public Reason bestaat, een procedure voor waarden en normen waarover iedereen het eens is of zou moeten zijn binnen een samenleving. Hij gaat ervan uit dat mensen onbevangen een forum, zoals een parlement, een rechtbank of een onderhandeling kunnen betreden. Zij moeten hun rugzak met ideeën en meningen afsmijten en samen tot een nieuwe, betere visie komen. Dat is niet alleen erg ambitieus, maar ook gewoon niet te realiseren. Rawls huldigt een waanzinnig geloof in de rede.”

Hoe past u deze relativering van de rede toe op onderhandelingen?

FLEERACKERS. “De dynamiek van de onderhandeling zal standpunten in elkaar schuiven. BHV of de staatshervorming worden niet alleen opgelost omdat De Wever en Di Rupo elkaar vinden als verstandige mensen die een redelijk vergelijk willen bekomen. Net of Di Rupo plots het licht ziet en buigt voor de N-VA-argumenten. Dat zou mooi zijn voor de galerij, maar zo werkt het niet.”

Door hans brockmans, fotografie michel wiegandt

“Het is niet omdat je vasthoudt aan het principe, dat je per se je doel bereikt”

“Bart De Wever heeft het voordeel dat een mislukking van de onderhandelingen een splitsing dichterbij brengt”